Το σπήλαιο "Χρυσοσπηλιά" βρίσκεται στη βορειοανατολική απότομη πλευρά του νησιού και έχει πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο, που ακολουθεί σε μια διαδρομή 300 μ. στο εσωτερικό του με ποικίλους σχηματισμούς. Ωστόσο αυτό δεν είναι το μόνο εντυπωσιακό. Εκεί όπου η φύση άφησε ακάλυπτα σημεία, οι αρχαίοι ''επισκέπτες'' της σπηλιάς τα κάλυψαν αναγράφοντας, με ένα αργιλικό υλικό, το όνομά τους και αυτό του συντρόφου τους. Πολλές φορές πρόσθεταν και επίθετο δηλωτικό του τόπου της καταγωγής τους, όπως Κρής, Σερίφιος, Ηλείος, Νάξιος. Πρόκειται για ονόματα ''εφήβων καλών'' που έπαιρναν μέρος σε μια μυητική τελετή, η οποία παραδίδεται από τους αρχαίους συγγραφείς της κλασικής Ελλάδος, όπως π.χ. ο Έφορος, συγγραφέας και ''εθνολόγος'' του 4ου π.Χ. αιώνα.
Το σύνολο αποδίδει την προσωπογραφία των νήσων του νότιου Αιγαίου και της Κρήτης και ο συνδυασμός με το σπήλαιο συνιστά ένα μοναδικό φαινόμενο παγκοσμίως. Τα λιγοστά μέχρι τώρα ανασκαφικά ευρήματα, λυχνάρια με ερωτική σκηνή, φαλλός κλπ., συνεπικουρούν ωστόσο στο λατρευτικό - μυητικό χαρακτήρα του σπηλαίου. Η έρευνα συνεχίζεται. Το σπήλαιο δεν είναι επισκέψιμο.
Σημείωση 20ο Τεύχος
