Αναμφίβολα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η έκθεση «Τα χρόνια της αμφισβήτησης - Η Τέχνη του 1970 στην Ελλάδα», η οποία, οργανωμένη από το ΕΜΣΤ, παρουσιάστηκε στη νέα πτέρυγα του Μεγάρου Μουσικής.

Δεν θα αναφερθώ ούτε στα θετικά ούτε στα αρνητικά που τη χαρακτήρισαν. Θα περιοριστώ στην επισήμανση της απουσίας μιας, έστω και ελάχιστης, αναφοράς στο ρόλο που το Ιδρυμα Φορντ έπαιξε στα πολιτιστικά -και όχι μόνον- πράγματα του τυραννισμένου τότε τόπου μας.

Μανόλης Αναγνωστάκης
Ούτε λέξη, τόσο στον κατάλογο όπου γίνεται λόγος για «Τέχνη και Πολιτική», για «Τέχνη και Κοινωνία», όσο και στο Χρονολόγιο, το οποίο αναρτημένο στην είσοδο μας πληροφόρησε για τα όσα σημαντικά συνέβησαν στο χώρο της Τέχνης εκείνα τα χρόνια. Σ' αυτή την έκθεση, όπως σημείωσε στη στήλη του εικαστικής κριτικής ο Χάρης Καμπουρίδης, «ο χρηματοδοτούμενος εκμοντερνισμός από το Ιδρυμα Φορντ αποσιωπάται».

Ούσα από εκείνους οι οποίοι εξακολουθούν να επιμένουν στην πολυσήμαντη σημασία του φαινομένου «χορηγίες του Φορντ στην επταετία» και πιστεύοντας ότι η Ιστορία, όταν γράφεται, πρέπει να γράφεται χωρίς κενά, επισημαίνω -με αρκετά μάλιστα ερωτηματικά- την παράλειψη. Αλλωστε, από τις στήλες τής «Ε» είχα και παλαιότερα ασχοληθεί με το θέμα. Και τώρα, με αφορμή αυτή την οπωσδήποτε σημαντική έκθεση, επανέρχομαι. Ξαναθυμάμαι και ξαναγράφω:

Φλας μπακ στις αρχές της δεκαετίας του '70. Οι συνταγματάρχες κυρίαρχοι, φυλακές, βασανιστήρια, λογοκρισία, διεθνής απομόνωση, ασφυξία. Απροκάλυπτος ο αντιαμερικανισμός του ελληνικού λαού. Και το Ιδρυμα Φορντ, «φιλότεχνο» και «φιλελεύθερο» -«το άλλο πρόσωπο της Αμερικής», όπως χαρακτηριζόταν από έγκριτους δημοσιογράφους- να εφορμά χωρίς ενδοιασμούς.

Με ορμητήριο την αμερικανική πρεσβεία, είχε ενσκήψει παράλληλα με τη χούντα και είχε κατορθώσει το ακατόρθωτο: Με κόστος ελάχιστο να δημιουργήσει άλλοθι και να προπαγανδίσει επιτυχώς υπέρ των ΗΠΑ. Μοιράζοντας χρήματα σε καλλιτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους που εμφανώς αποστρέφονταν το καθεστώς: συγγραφείς, ζωγράφους, γλύπτες, ποιητές, σκηνοθέτες, μουσικούς, ακαδημαϊκούς, δασκάλους, εκδότες, κάθε λογής δημιουργούς και διανοούμενους. Οι οποίοι, για να εκπληρούν τους όρους, έπρεπε να είναι διακεκριμένοι, προοδευτικοί και, ει δυνατόν, αντιφρονούντες. Μέχρι και τα αντιστασιακά «Δεκαοχτώ Κείμενα» ψιθυριζόταν ότι είχε βρει τρόπο να «υποστηρίξει».

Γιατί όλοι αυτοί ενέδιδαν; Αλλοι γιατί ίσως είχαν ελαφριά τη συνείδηση, άλλοι από άγνοια, άλλοι από πραγματική ένδεια. Το σίγουρο είναι ότι όλοι το έκρυβαν.

Η διαδικασία ήταν η εξής: Κάποιος από την ηγεσία του Ιδρύματος ή ένας ήδη «μυημένος» έκανε διακριτικά την προσέγγιση, ακολουθούσε η αίτηση, η απάντηση και τέλος η επιταγή (300.000 δραχμές) ή κάποιες φορές μια υποτροφία στο εξωτερικό. Υποτίθεται ότι όλα γίνονταν με μεγάλη μυστικότητα ενώ τεχνηέντως τα ονόματα διέρρεαν, σμπαραλιάζοντας νεύρα, προκαλώντας ντροπή, ενοχές. Και το κυριότερο, απομυθοποιώντας μύθους, ανθρώπους, πρότυπα, αξίες. Ο κατάλογος από στόμα σε στόμα, μέρα με τη μέρα, μάκραινε.

Ενώ παράλληλα ξεσπούσε ένας καταστροφικός πόλεμος στην κοινωνία των ανθρώπων της Τέχνης και της διανόησης. Ενας σκληρός, διχαστικός πόλεμος, μεταξύ εκείνων που έλεγαν το «ναι» και των άλλων που υποστήριζαν το «όχι».

Ανάμεσα σε εκείνους που ύψωσαν θαρραλέα φωνή καταγγελίας, ο σκηνοθέτης Γιώργος Μιχαηλίδης, η Μαριέττα Ριάλδη, ο Στέφανος Ληναίος, οι εκδότες Γιώργος Χατζόπουλος και Λεωνίδας Χρηστάκης, ο Κώστας Χατζηαργύρης. Από μακριά ο Κώστας Γαβράς, που από το Παρίσι μάς έστελνε το στρατευμένο αμερικανικό περιοδικό«Ramparts», μας αποκάλυπτε τη δράση μιας τρομακτικής διεθνούς συνωμοσίας τής CIA, η οποία στοχεύοντας σε καλλιτέχνες και διανοούμενους, με όχημα το Ιδρυμα Φορντ και πρόσχημα τα ευγενέστερα των ιδανικών, σκόρπιζε χρήματα ανά την υφήλιο, εξασφάλιζε ανοχή και έφτανε να προετοιμάζει μέχρι και πραξικοπήματα τύπου Ινδονησίας, με 600.000 σφαγιασθέντες ανθρώπους. Είχαμε συγκλονιστεί.

ΗΛιλή Ζωγράφου, τον Γενάρη του '73, απηύθυνε προς το δραστήριο αντιπρόεδρο του Ιδρύματος Μάικλ Λάστρι (ο οποίος είχε δημόσια επιτεθεί στον Αλέξη Μινωτή) την ακόλουθη ανοιχτή επιστολή:

«Εξι χρόνια τώρα κυκλοφορείτε αόρατος ανάμεσά μας. Προσεγγίσατε, παρασύρατε, υποσχεθήκατε, βάλατε σε πειρασμό, κλονίσατε συνειδήσεις, γκρεμίσατε υπολήψεις. Πώς; Μοιράζοντας λεφτά, ταξίδια και υποσχέσεις για ένα απώτερο μέλλον. Και όλο και μεγάλωνε η λίστα. Χρειαζόσασταν ονόματα. Ηχηρά. Και έντιμα. Και συμβολικά για το πλήθος. Πολύτιμα και αναγκαία για τη μαζική συνείδηση. Ολους που είχαν ή που θα μπορούσαν να αναπτύξουν ένα σύστημα, τους περάσατε από την προκρούστεια φορντιανή οικονομική χορηγία. Ολα κάτω. Να μη βρούμε τίποτα όρθιο την ώρα της Κρίσης. Γιατί το ξέρετε ότι η κρίση θα έρθει...».

Ποτέ δεν τους μάθαμε όλους όσοι αρνήθηκαν τα αργύρια από τα φανερά «μυστικά κονδύλια» της αμερικανικής πρεσβείας εκείνης της εποχής. Το σίγουρο είναι ότι ανάμεσά τους ήταν ο Ανδρέας Φραγκιάς, ο Σάκης Καράγιωργας (ο οποίος τα επέστρεψε) και ο Μανόλης Αναγνωστάκης.

* Δημοσιογράφος, μέλος του Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ

-----------------------------------------
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 06/05/2006