ΟΠΟΥ ΦΥΣΑΕΙ Ο ΑΝΕΜΟΣ...
Του Γιάννη Σχίζα
Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί ένα καταπληκτικό συνολάκι από φωτογραφίες με τα σύγχρονα θαύματα μηχανικής στον κόσμο. Προηγείται όλων μια διάταξη ανεμογεννητριών στα ανοικτά της θάλασσας της Δανίας, 20 χιλιόμετρα από τις ακτές. Είναι το Horns Rev, αιολικό πάρκο με 80 ανεμογεννήτριες ύψους 110 μέτρων, που αξιοποιούν το πλουσιοπάροχο αιολικό δυναμικό της ανοιχτής θάλασσας. Που προσφέρουν το σημαντικότατο ενεργειακό μέγεθος των 160 μεγαβάτ.
Οι Δανοί "παρατάσσουν" τις ανεμογεννήτριές τους σε περιοχές όπου κατεξοχήν φυσσάει ο άνεμος και αντλούν ενέργεια χωρίς να υποβαθμίζουν το τοπίο και το περιβάλλον. Στην Ελλάδα η αιολική βιομηχανία επιδιώκει απλώς το βόλεμά της και τη διαμόρφωση εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας, με κύρια παράμετρο τη μείωση του κόστους. Η προτίμηση του χερσαίου χώρου και ειδικά των κορυφογραμμών για την δημιουργία αιολικών πάρκων, σε συνδυασμό με τη διάνοιξη οδικού δικτύου για την τεχνική εξυπηρέτηση των γεννητριών, συνεπάγεται δυσμενείς επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα ο κατακερματισμός του ορεινού χώρου "απαρτιώνει" τους βιοτόπους των άγριων ζώων, ενώ η "παρεμβολή" ανεμογεννητριών σε φυσικούς "αεροδιαδρόμους" μεταναστευτικών πτηνών επιφέρει καταστάσεις προβληματικές και αστάθμητες για την ιπτάμενη φύση.
Έχω υπόψη μου δύο τουλάχιστον πρόσφατα πολυσέλιδα υπομνήματα που αναφέρονται στην υπόθεση της χωροθέτησης ανεμογεννητριών στη χώρα μας. Το ένα προέρχεται από 1600 πολίτες και συλλόγους της Σκύρου, το άλλο έχει ως συντάκτη τον Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Νότιας Καρυστίας. Και τα δύο υπομνήματα δεν αντιτίθενται γενικά στην αιολική ενέργεια, αν και το τερατώδες μέγεθος των ανεμογεννητριών και η σχετική απαξίωση ή περιθωριοποίηση των μικρών αιολικών "συλλεκτών", τίθεται εμμέσως ως θέμα. Επίσης και τα δύο υπομνήματα αναφέρονται στην απαξίωση του τοπίου, στη δημιουργία ενός οπτικού αχταρμά και στην άρση εκείνων των συνειρμών που υποβάλλει ο χώρος στον παρατηρητή.
Πώς ο επισκέπτης και ο τουρίστας να προσλάβει και να στοχαστεί την "απάτητη" και επιμελώς διαφημιζόμενη ως τέτοια βουνοκορφή, όταν εκεί έχει εναποτεθεί ένας τεράστιος χαλύβδινος τεχνοδράκος δίκην φουτουριστικού κόμικ επιστημονικής φαντασίας; Πως ένας άγριος και ανεμοδαρμένος τόπος αιγαιακού τύπου, με τις λιτές βραχώσεις και τα διάσπαρτα φρύγανα, πρόσφορος για φαντασιώσεις άλλων εποχών και διαδρομών, θα μπορούσε να "φιλοξενήσει" μια ασύμμετρη και αποξενωτική κατασκευή; Πως ένα "βιομηχανικό τοπίο" με αλλεπάλληλες διατάξεις ανεμογεννητριών θα μπορούσε να αρθρωθεί με ένα τοπίο "αναψυχής", δηλαδή απομάκρυνσης από τα συμβατικά και πλειοψηφικά σκηνικά της τρέχουσας αστικής ζωής;
ΜΙΚΡΟ ΚΑΙ ΜΕΓΑ-ΚΙΤΣ
Στο οικιακό "μικρο-τοπίο" η τοποθέτηση μιας αφίσας του Νταλί δίπλα σε κρεμάμενες κουτάλες και τεντζερέδες αποτελεί κιτς. Στο συνοικιακό τοπίο ένα άγαλμα του Καραϊσκάκη δίπλα σε φαναρτζίδικο, προφανώς ευτελίζεται. Στο "μεγα-τοπίο" η τοποθέτηση ενός εργοστασίου αλουμίνας δίπλα σε ένα χώρο παγκόσμιας πολιτιστικής σημασίας, θεωρείται αισθητικά και πολιτιστικά απαράδεκτη. Και επειδή μπορεί εδώ κάτι να φαίνεται ως ρητορικό μάλλον παρά πραγματικό, υπενθυμίζω την περίφημη υπόθεση του σοβιετικού εργοστασίου αλουμίνας στους Δελφούς, το σωτήριο έτος 1987. Υπενθυμίζω τις ευρωπαϊκές και πανελλήνιες αντιδράσεις που προκλήθηκαν τότε και τελικά ματαίωσαν το έργο. Το έργο που προοριζόταν να γίνει όχι "στη καρδιά" αλλά στην απώτατη άκρη του Δελφικού τοπίου!
Πολλοί παραγνωρίζουν εύκολα και αβασάνιστα την υπόθεση της αισθητικής του μείζονος χώρου, αν και σε μικρότερες χωρικές κλίμακες η αισθητική παρέμβαση θεωρείται απολύτως θεμιτή και επιδιώξιμη. Πολλοί παραγνωρίζουν ότι το τοπίο είναι "φυσικός πόρος", καταναλώσιμος όχι μόνο από αλλοδαπούς ευρισκόμενους σε κατάσταση ψυχολογικής φυγής από τον "συνήθη" εαυτό της καθημερινότητας, αλλά και από τους εγχώριους χρήστες του χώρου. Ότι το τοπίο παρέχει οικειότητα, ότι δια μέσου της σταθερότητάς του ενισχύει την αίσθηση του "ανήκειν", ότι λειτουργεί ως το καλύτερο αντι-αποξενωτικό “αντίδοτο” σε ένα κόσμο εκρηκτικών μεταβολών.
Σήμερα ένα μεγάλο μέρος από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) διοχετεύεται σε αισθητικές επενδύσεις, σε καλωπισμό ιδιωτικών χώρων, εξοχικών, αυτοκινήτων, αυλών, κήπων, συνοικιών, κοινόχρηστων περιοχών. Η σημερινή οικονομία αρθρώνεται με έναν κάποιο πολιτισμό, επιδιώκοντας όχι απλά λειτουργικές αλλά και αισθητικές αναπλάσεις των χώρων. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, το να υποστηρίζει κανείς ότι ο μείζων χώρος δεν αποτελεί θέμα αισθητικού ενδιαφέροντος, ή το να προσδιορίζει την προστασία αυτού του χώρου με βάση τις λειτουργικές και μόνο ποιότητές του – ταβέρνες, οικολογία, απειλούμενα είδη, κλπ- συνιστά μια εξωφρενική αντίφαση.
ΧΩΡΟΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΕΥΕΙ...
Η αιολική ενέργεια είναι οπωσδήποτε σημαντική μορφή ανανεώσιμης ενέργειας και η συγκέντρωσή της είναι επιτακτική μέσα σε συνθήκες εξέλιξης του φαινομένου του θερμοκηπίου. Αυτό όμως επ’ ουδενί λόγω νομιμοποιεί τις χωροθετήσεις των ανεμογεννητριών στο οπουδήποτε, πολύ δε λιγότερο νομιμοποιεί τον ελαφρολαϊκό ή βάναυσα επιθετικό λόγο διαφόρων οικολογιζόντων παραγόντων. Των παραγόντων που προσέρχονται στον δημόσιο διάλογο κραδαίνοντας διάφορα εκβιαστικά διλήμματα :
- Ανεμογεννήτριες ή λιγνιτικές εξορύξεις στη Πτολεμαΐδα και εργοστάσια λιθάνθρακα στην Στερεά Ελλάδα.
- Ανεμογεννήτριες ή πυρηνική ενέργεια
- Ανεμογεννήτριες ή εγκατάλειψη στις γνωμοδοτήσεις του οποιουδήποτε τσοπάνου "Τραμπάκουλα", που θεωρεί ότι οι προβατίνες του δεν κατεβάζουν γάλα λόγω των αιολικών συστοιχιών...
Πρόσφατα σε μια εκδήλωση στο Χαλάνδρι ύστερα από πρωτοβουλία δημοτικού συνδυασμού με επικεφαλής τον Γιώργο Λιερό, έτυχε να παρακολουθήσω τηλεοπτικό βίντεο του Στέλιου Κούλογλου, σχετικό με τα αιολικά θέματα. Το βίντεο συμπεριελάμβανε μεταξύ άλλων και τα άκρως εμπαθή σχόλια γνωστού δόκτορα, που χρησιμοποιούσε "εξωγηπεδικά" επιχειρήματα - δηλαδή επιχειρήματα άσχετα με την κεντρική επιχειρηματολογία ατόμων και οργανώσεων όπως η WWF - για να απαξιώσει την αντίθετη άποψη. Ελλείψει "αντιμωλίας", δηλαδή αντιπαράθεσης του αντίθετου λόγου, το συγκεκριμένο ενσταντανέ απέπνεε το χαρακτήρα μιας "τζάμπα τηλεοπτικής μαγκιάς". "Μαγκιάς" που ήταν καταναλώσιμη κυρίως από άσχετους...
Στην τρέχουσα περίοδο μια σειρά οργανώσεων και ατόμων του ευρύτερου φυσιολατρικού,ορειβατικού και οικολογικού χώρου, προετοιμάζονται για την ανάληψη δικαστικών δράσεων εναντίον των χωροθετήσεων αιολικών πάρκων. Η ενέργεια αυτή προφανώς στοχεύει στην προστασία κάποιων ειδικών, ευαίσθητων χώρων και τοπίων, και όχι γενικώς και αορίστως στην προστασία του σύμπαντος ελληνικού χώρου. Ένας τέτοιος "υπερπροστατευτισμός" θα κατέληγε σε μια πρακτική "ταρρίχευσης", ξένη προς τη διαλεκτική της ζωής, που επιβάλει νέες χωρικές καταστάσεις και μορφές αντίστοιχες με τις τρέχουσες λειτουργικότητες.
Ο χώρος και το τοπίο δεν είναι στην ολότητά τους προστατεύσιμα είδη, και τούτο σημαίνει ότι η κοινωνία των πολιτών πρέπει να βρίσκεται σε μια διαχρονική εγρήγορση για την αξιολόγηση και ανάδειξη εκείνων των στοιχείων που χρήζουν προστασίας. Στην Ελλάδα κάποιοι συνεχίζουν να τα βάζουν με το "Νατούρα 2000" ή να θεωρούν τις ανεμογεννήτριες συμβατές με τις λειτουργικότητές του (Γκρινπις), όμως παρακάμπτουν το γεγονός ότι η χώρα στη μεγαλύτερη έκτασή της είναι εξαιρετικά αραιοκατοικημένη. Οι ακτογραμμές της προσεγγίζουν τα 16.000 χιλιόμετρα, τα δε χωρικά της ύδατα είναι απέραντα – έστω και με υποχώρηση απέναντι στο casus belli της Τουρκίας. Υπάρχουν επομένως και παραϋπάρχουν εκτάσεις πρόσφορες για αιολική εκμετάλλευση, που πρέπει να τις θυμίζουμε προς γνώση και συμμόρφωση διαφόρων "καλοθελητών". Αυτών δηλαδή που ως θεραπεία της γκρίνιας περί τα ενεργειακά, προτείνουν την πυρηνική ενέργεια...
10/4/2008
