Στην εποχή μας οι πάντες δηλώνουν υπέρμαχοι της «προστασίας του περιβάλλοντος», ενώ ταυτόχρονα βιώνουμε μια ταχύτατη υποβάθμιση των πόρων που συνθέτουν τον περιβαλλοντικό μας πλούτο με τρόπο που θα ‘λεγε κανείς ότι οι δυνάμεις που το καταστρέφουν είναι άϋλες και απροσδιόριστες, και γι’ αυτό αδυνατούμε να προσδιορίσουμε τρόπους και εργαλεία που πρέπει  να χρησιμοποιήσουμε για την προστασία του.

  Πιστεύουμε λοιπόν ότι είναι απαραίτητο να ξεκινήσουμε και να υποχρεώσουμε και την πολιτεία σε μια συζήτηση γύρω από το βασικό «εργαλείο» ελέγχου των παρεμβάσεων στο περιβάλλον που είναι η «χωροταξία», ή σωστότερα ο χωρικός σχεδιασμός.

  Ένα εργαλείο που οι ελληνικές μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, (με μοναδική εξαίρεση την «περίοδο Τρίτση» στο ΥΠΕΧΩΔΕ ), φαίνεται να μη θέλουν ή να μη μπορούν να πάρουν στα χέρια τους.

  Έτσι από άποψη θεσμοθέτησης κανόνων και περιορισμών στην ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση του χώρου ελάχιστα έως μηδαμινά βήματα έχουν γίνει, ώστε μπορούμε να πούμε ότι οι «δυνάμεις της αγοράς», έχουν στη διάθεσή τους ένα απέραντο πεδίο δράσης και κερδοσκοπίας, ενώ οι περιβαλλοντικοί πόροι μένουν απροστάτευτοι και υποβαθμίζονται. Και φυσικά η κύρια οικονομική δύναμη που αντιδρά  και αποτρέπει το χωροταξικό σχεδιασμό είναι ο κατασκευαστικός τομέας, του οποίου το εκτόπισμα γίνεται εύκολα αντιληπτό, αν πάρουμε υπόψη ότι η συμμετοχή του στο ΑΕΠ είναι μεγαλύτερη από 20%. Αυτή η ρυπαίνουσα και καταστροφική για τους πόρους βιομηχανία συνεπικουρείται από μια μάζα μικροϊδιοκτητών γης, οι οποίοι μέσα σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες ελπίζουν (ή μάλλον αυταπατώνται) ότι θα εισπράξουν κι’ αυτοί κάποια κέρδη από την «αξιοποίηση» των «αγροτεμαχίων» τους, ακόμα κι’ αν αυτά βρίσκονται πάνω σ’ απάτητα βουνά ή σ’ απόμακρες παραλίες (που δυστυχώς ταχύτατα παύουν να είναι απόμακρες).

  Εν τούτοις, υπάρχει κάποιο ρήγμα στο σύστημα και πιστεύουμε ότι, αν το εκμεταλλευτούμε σωστά, μπορούμε να δημιουργήσουμε αρχικά κάποια εμπόδια τα οποία, με μια παράλληλη προσπάθεια ευρύτερης ευαισθητοποίησης, ίσως μετεξελιχθούν σε κάτι σαν κίνημα για τη διάσωση του πόρου των πόρων, του περιβάλλοντος.

  Αναφερόμαστε στη διάσταση ανάμεσα στη νομοθεσία για το σχεδιασμό του χώρου και το τελικό αποτέλεσμα των μελετών  που θεσμοθετούνται. Γιατί είναι γεγονός ότι υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο, (που ξεκίνησε επί Τρίτση και επικαιροποιήθηκε με την πάροδο του χρόνου), το οποίο είναι σχετικά επαρκές και του οποίου η εφαρμογή θα μπορούσε να είναι ένα καλό βήμα στη κατεύθυνση μιας υγιούς ανάπτυξης. Πιστεύουμε ότι η επιμελής εφαρμογή και των διαδικασιών, καθώς και η τήρηση των θεσμοθετημένων προδιαγραφών για τις χωροταξικές μελέτες μπορούν να δώσουν ένα αρχικό πλέγμα σχεδιασμένου χώρου, το οποίο βέβαια θα χρειάζεται πάντα επικαιροποιήσεις και αναπροσαρμογές, όπως κάθε σχεδιασμός που βασίζεται σε προβλέψεις επί μεταβλητών στο χρόνο παραγόντων.

  Όμως στην ελληνική πραγματικότητα «οι δυνάμεις της αγοράς» και τα ιδιωτικά συμφέροντα που κερδοσκοπούν σε βάρος του περιβάλλοντος, έχουν σαν πρώτη προτεραιότητα το μη σχεδιασμό και σα δεύτερη την δια πιέσεων αναίρεση οποιωνδήποτε περιορισμών τίθενται στην ανεξέλεγκτη δόμηση. Και συνηθέστατα η αναίρεση αυτή γίνεται κατά παράβαση της νομοθεσίας που αφορά στη διαδικασία ελέγχου και των προδιαγραφών για τις μελέτες του είδους.

  Σε αυτό το αυτό ακριβώς το επίπεδο θεωρούμε γόνιμη και με θετικές δυνατότητες την παρέμβαση των κινήσεων για το περιβάλλον και όλων των ευαίσθητων στο θέμα περισσότερο ή λιγότερο ειδικών.

  Παρέμβαση με στόχο την περιφρούρηση της νομιμότητας στις διαδικασίες, την αντιπαράθεση στις πιέσεις για αλλοίωση των περιβαλλοντικά σωστών μελετών, και την προσφυγή σε ένδικα μέσα, όπου παραβιάζονται η νομοθετημένες διαδικασίες και οι προδιαγραφές των μελετών. Εννοούμε κυρίως μελέτες, οι οποίες καταλήγουν σε θεσμοθέτηση χρήσεων γης, περιορισμών στη δόμηση και γενικότερα την προστασία πλουτοπαραγωγικών πηγών, όπως μελέτες Γενικών πολεοδομικών σχεδίων (Γ.Π.Σ), μελέτες Σχεδίων Χωρικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (Σ.Χ.Ο.Α.Π.), αλλά και Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (Ε.Π.Μ.).

  Για την επιτυχία αυτών των εγχειρημάτων πιστεύουμε ότι είναι χρήσιμη μια πανελλαδική δικτύωση όλων αυτών που έχουν πρόθεση να το προσπαθήσουν ή χρειάζονται εξειδικευμένες συμβουλές και βοήθεια, αφού το θέμα συνήθως απαιτεί εκτός από τη σχετική ευαισθησία και κάποιες ειδικές γνώσεις που δεν είναι δυνατόν να έχουμε όλοι.

  Παραθέτουμε δύο σχετικά παραδείγματα:

  Το πρώτο αφορά στη γνωστή υπόθεση των εγκαταστάσεων γκολφ κλπ στην Πύλο όπου κάποιες ομάδες πολιτών πολέμησαν το θέμα και προσέφυγαν στο ΣτΕ. Το ΣτΕ έκρινε πράγματι ότι ένα τέτοιο έργο δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την ύπαρξη ευρύτερου χωροταξικού σχεδιασμού που να το εντάσσει στη λογική μιας θετικής εξέλιξης για την περιοχή και  μη διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας του τόπου.

  Αναμενόμενη λοιπόν κίνηση από τον υποψήφιο επενδυτή και τους υποστηρικτές του, η θεσμοθέτηση Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Α.Π. ευνοϊκού για την επένδυση, πράγμα που σημαίνει επαγρύπνηση από τους ευαίσθητους πολίτες και εγρήγορση, ώστε να προκύψει για την περιοχή ένας χωρικός σχεδιασμός που θα ευνοεί τον τόπο και τα συλλογικά αγαθά και όχι τις κερδοσκοπικές βλέψεις του κεφαλαίου σε βάρος των πλουτοπαραγωγικών πηγών του τόπου.

  Δεύτερο παράδειγμα η περίπτωση του ΓΠΣ του δήμου Μυτιλήνης, όπου το εγκεκριμένο από το αρμόδιο Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος (ΣΧΟΠ), προέβλεπε κάποιους περιορισμούς στην εκτός σχεδίου δόμηση όπως την κατάργηση των παρεκκλίσεων αρτιότητας, σύμφωνα και με επιταγή του υπερκείμενου Περιφερειακού Πλαισίου Χωρικού Σχεδιασμού. Ο Γενικός γραμματέας της περιφέρειας όμως, αφού δέχτηκε πιέσεις από παράγοντες της πόλης, -όπως το τοπικό τμήμα του ΤΕΕ και το Εμπορικό Επιμελητήριο-, και παρά την αντίθετη γνωμοδότηση του Νομικού συμβούλου του κράτους, προχώρησε σε εντελώς αναιτιολόγητες μειώσεις πολλών περιορισμών και επανέφερε σε ισχύ τις κατά παρέκκλιση αρτιότητες.

 Μια τοπική περιβαλλοντική ομάδα και αρκετοί πολίτες προσέφυγαν στο ΣτΕ και όπως δείχνουν τα στοιχεία η υπόθεση θα κερδηθεί προς όφελος, όχι μόνο του συγκεκριμένου δήμου, αλλά και των άλλων δήμων της περιφέρειας και με πανελλαδικό αντίκτυπο αν εκμεταλλευτούμε όπως πρέπει μια τέτοια απόφαση.

 Ας πάρουμε υπόψη ότι με το τρέχον Δ΄ ΚΠΣ χρηματοδοτούνται πολλά Γ.Π.Σ. και Σ.Χ.Ο.Α.Π. ανά την Ελλάδα, πράγμα που σημαίνει ότι η επόμενη περίοδος θα είναι κρίσιμη για το χωροταξικό μας μέλλον δηλαδή, τον σημαντικότερο παράγοντα για τη διατήρηση της όποιας περιβαλλοντικής ευρωστίας έχει απομείνει.

 Γιατί, πιστεύουμε, αυτός είναι αναπόφευκτα ο τρόπος για να περάσουμε από την αοριστολογική διακήρυξη της διάθεσης για προστασία του περιβάλλοντος σε μια στάθμιση των παραγόντων που επηρεάζουν τις ισορροπίες στα οικοσυστήματα και κατά συνέπεια στον έλεγχο των παρεμβάσεων που τα υποβαθμίζουν.

 Υ.Γ.  Και βέβαια ο χωρικός σχεδιασμός δεν έχει αποκλειστικό στόχο τη προστασία του περιβάλλοντος, αλλά αυτή αποτελεί προαπαιτούμενο για το σχεδιασμό του  οικονομικού μέλλοντος ενός τόπου με προοπτική αειφορείας, όπως απαιτούν οι σχετικοί νόμοι.

 1/4/2008