Σε ορισμένα νησιά, το χειρότερο σενάριο -πλήρης αλλοίωση τοπίου λόγω ραγδαίας τσιμεντοκάλυψης- δεν μοιάζει και τόσο μακρινό: η Μύκονος, η Σαντορίνη αλλά και μικρότερα νησιά όπως το Ανω Κουφονήσι έχουν οικοδομηθεί σχεδόν στο σύνολό τους. Μικρές λευκές τουριστοπόλεις από τσιμέντο με μικρά διαλείμματα γης, δημιουργήματα μιας στρεβλής αντίληψης για την τουριστική ανάπτυξη που «καταπίνει» πλαγιές, κάμπους, παραλίες. Ολες οι προσπάθειες περιορισμού της ιδιότυπης αυτής αστικοποίησης στα νησιά απέτυχαν παταγωδώς: επειδή το νομικό πλαίσιο ήταν «διάτρητο» από εξαιρέσεις, επειδή κανείς δεν επέβαλε αυστηρά την εφαρμογή του, κανείς δεν ήθελε την τήρησή του.

Οι επιστήμονες μιλούν για μια κατάσταση που θα οδηγήσει την επόμενη δεκαετία στην οριστική αλλοίωση του φυσικού πλούτου των Κυκλάδων και τελικά την απαξίωση του τουριστικού τους προϊόντος, αυτό για το οποίο θυσιάζονται όλα. Μήπως ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για καθολική απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης στις Κυκλάδες, προκειμένου να σωθεί ό,τι έχει απομείνει;

Η τουριστική ανάπτυξη των Κυκλάδων ξεκίνησε δειλά και για ορισμένα μόνο νησιά ήδη από τη δεκαετία του '60. Η συστηματική οικοδόμηση ξεκίνησε το '80. Η εικόνα γίνεται πιο συγκεκριμένη μέσα από τις δύο τελευταίες απογραφές κτιρίων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (1990 και 2000). Τις μεγαλύτερες αυξήσεις στο συνολικό αριθμό των κτιρίων παρουσιάζουν τα μικρά νησιά (Σίκινος +67%, Δονούσα +63%, Κουφονήσια +52%), ωστόσο οι αριθμοί είναι πράγματι εντυπωσιακοί στις περιπτώσεις των νησιών με μεγαλύτερη δόμηση όπως η Νάξος στην οποία χτίστηκαν περίπου 4.000 κτίρια, οι σαφώς μικρότερες σε έκταση Μύκονος, Σαντορίνη και Πάρος στις οποίες χτίστηκαν από 2.000 νέα κτίρια. Με δεδομένο ότι τα στοιχεία αυτά αφορούν την εξέλιξη της δόμησης μέχρι το 2000, η σημερινή κατάσταση στις Κυκλάδες είναι σαφώς χειρότερη.

Δωμάτια, πιο πολλά δωμάτια

«Δυστυχώς οι περισσότεροι νησιώτες έχουν τη νοοτροπία ότι ανάπτυξη ίσον οικοδομή», εξηγεί στην «Κ» ο αρχιτέκτων πολεοδόμος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών κ. Δημ. Κατζουράκης. «Ο,τι βγάζουν το καλοκαίρι από τα ενοικιαζόμενα δωμάτια, τα επενδύουν σε ακόμα περισσότερα δωμάτια. Τις πιέσεις αυξάνει και η «έξωθεν» ζήτηση γης, ιδίως στα «δημοφιλή» νησιά. Αν περάσεις πάνω από τη Μύκονο, την Πάρο, τη Σαντορίνη με ένα αεροπλάνο βλέπεις μια συνεχή δομημένη γη. Αν συνεχίσει αυτή η «ανάπτυξη» που μιμείται το αστικό περιβάλλον των πόλεων, μοιραία σε μια γενιά τα περισσότερα Κυκλαδονήσια θα απαξιωθούν».

Απέναντι στην «άλωση» των Κυκλάδων από την οικοδομή η Πολιτεία στάθηκε για πολλά χρόνια απαθής. Στα μέσα της δεκαετίας του '90 και ενώ η δόμηση στις εκτός σχεδίου περιοχές άρχισε να ξεφεύγει από κάθε όριο, το κράτος (μέσω των υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ και Αιγαίου) αποφάσισε να καθορίσει Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ), να χαρακτηρίσει οικισμούς ως παραδοσιακούς, νησιά και νησίδες ως «φυσικού κάλλους». Η αρχιτέκτων Ελσα Βαγιανού ήταν μέλος της επιστημονικής ομάδας που επεξεργάστηκε ορισμένα από αυτά τα νομοθετικά κείμενα για λογαριασμό του υπουργείου Αιγαίου. «Δεν υπήρχε σοβαρό θεσμικό πλαίσιο με συγκεκριμένους όρους δόμησης ανά νησί και μέτρα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος», σημειώνει. Ισως γιατί «κάθε νέος περιορισμός συναντά αφόρητες αντιδράσεις στα νησιά, διαδηλώσεις, πιέσεις, απειλές. Οι ντόπιοι δεν συνειδητοποιούν ότι πρέπει να διατηρήσεις το φυσικό σου περιβάλλον, έστω και για να πουλάς ακριβότερα το τουριστικό σου προϊόν».

Σε πολλά νησιά, οι μελέτες δεν ολοκληρώθηκαν ή δεν θεσμοθετήθηκαν ποτέ εξαιτίας των αντιδράσεων. Σε άλλες περιπτώσεις οι μελέτες που τελικά θεσμοθετήθηκαν «έχασαν» όλες τις περιοριστικές ρυθμίσεις που είχαν αρχικά προβλεφθεί, ενώ πολλά από όσα έχουν θεσμοθετηθεί καταστρατηγούνται. «Πολλά νησιά έτυχαν καλών μελετών. Ομως από τότε που ορίστηκαν οι ΖΟΕ, σε ελάχιστα νησιά κατέληξαν σε διατάγματα», λέει στην «Κ» ο αρχιτέκτων-πολεοδόμος κ. Γιάννης Καρανίκας. «Πολλά από αυτά αφορούσαν την προστασία τμημάτων μόνο των νησιών, δεν όριζαν πώς θα διαμορφωθεί ολόκληρος ο χώρος».

Απουσία απαγορεύσεων

«Ενα βασικό πρόβλημα των ήδη θεσμοθετημένων ΖΟΕ είναι η απουσία απαγορεύσεων στη δόμηση και τελικά η καταστρατήγησή τους μέσω των επιτροπών αρχιτεκτονικού ελέγχου και των διαδοχικών αναθεωρήσεων», εξηγεί στην «Κ» ο Κρίττων Αρσένης, υπεύθυνος του Προγράμματος για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο Αιγαίο, της Ελληνικής Εταιρείας. «Για παράδειγμα η ΖΟΕ της Μυκόνου, που θεσμοθετήθηκε πρόσφατα από το ΥΠΕΧΩΔΕ δεν απαγόρευσε την κατοικία στις ζώνες προστασίας και επέμεινε στη χρήση ενός μαθηματικού τύπου που επιτρέπει τη δόμηση έως και 50 μέτρα από τον αιγιαλό».

«Γνωρίζοντας τις πιέσεις που δέχεται οποιαδήποτε προσπάθεια περιορισμού, θεωρώ ανέφικτο να μιλήσουμε άμεσα για καθολική απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης στις Κυκλάδες», λέει η κ. Βαγιανού. «Θα μπορούσε ωστόσο να επιβληθεί σταδιακά και για συγκεκριμένα νησιά, συνδυαζόμενη με οικονομικά κίνητρα». «Πιστεύω ότι η εκτός σχεδίου πρέπει να περισταλεί ουσιαστικά, καθώς οι σημερινοί κανόνες καταστρατηγούνται», λέει ο κ. Κατζουράκης. «Θεωρώ ότι μια ολική απαγόρευση της εκτός σχεδίου στα νησιά θα είναι κενή περιεχομένου, καθώς δεν θα εφαρμοστεί», λέει ο κ. Καρανίκας. «Η όλη υπόθεση αφορά πλέον έναν συμβιβασμό ανάμεσα στο πόσο θέλει να οικοδομηθεί ένα νησί και στην προστασία του περιβάλλοντος».

Σαντορίνη: Χτίστηκε όλη η Καλντέρα

Η Σαντορίνη είναι ένα τυπικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν χαθεί η αίσθηση του μέτρου. Η σπάνιας φυσικής ομορφιάς Καλντέρα έχει χτιστεί σχεδόν σε όλο το μήκος της, η δόμηση επεκτείνεται σε όλο το εσωτερικό του νησιού, καταλαμβάνοντας τους παλαιούς αμπελώνες, ενώ το μικρό νησί έχει κατατεμαχιστεί από τους δεκάδες δρόμους που ανοίχθηκαν για να δημιουργηθεί πρόσβαση στα οικοδομήσιμα οικόπεδα.

Το παράδοξο είναι ότι η Σαντορίνη διαθέτει εδώ και μια 15ετία νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της. «Το διάταγμα απαγόρευε μεταξύ άλλων τη δημιουργία νέων τουριστικών εγκαταστάσεων στην Καλντέρα», εξηγεί η αρχιτέκτων κ. Ελσα Βαγιανού. «Την τελευταία δεκαετία όμως το μεγαλύτερο μέρος της Καλντέρας σταδιακά χτίστηκε. Η εξέλιξη αυτή σε προβληματίζει για τη δύναμη που έχει το κύκλωμα... παραγωγής οικιστικού περιβάλλοντος. Τελικά, όταν πια άρχισαν να τελειώνουν οι διαθέσιμες περιοχές της Καλντέρας, άρχισε να οικοδομείται συστηματικά και το εσωτερικό του νησιού». Δεύτερο παράδειγμα, ο κάμπος της Οίας. «Ο κάμπος προστατευόταν από τη ΖΟΕ του 1990, που όμως δεν απαγόρευε τη δόμηση. Αποτέλεσμα ήταν ο κάμπος σήμερα να έχει δομηθεί», εξηγεί στην «Κ» ο Κρίττων Αρσένης.

Σύμφωνα με την κ. Βαγιανού, η μόνη λύση για το νησί είναι η ολική απαγόρευση της δόμησης εκτός σχεδίου. «Κατά τη γνώμη μου χρειάζεται άμεση αναστολή της δόμησης και, με τη βοήθεια της τοπικής αυτοδιοίκησης να κατεδαφιστούν κτίρια. Μόνο με γενναία μέτρα μπορεί η κατάσταση να αντιστραφεί και το νησί να διατηρήσει την φυσική του ιδιαιτερότητα, αλλά και έναν υψηλού επιπέδου τουρισμό». Με την άποψη αυτή δεν διαφωνούν πλέον ούτε οι αρχές του νησιού. «Η μεγάλη ζήτηση για γη δημιούργησε τελικά πρόβλημα στο νησί», λέει ο δήμαρχος Θήρας κ. Αγγελος Ρούσσος. «Εμείς προτείνουμε να γίνουν επεκτάσεις των υφιστάμενων οικισμών και να σταματήσει η δόμηση στην εκτός σχεδίου περιοχή. Αναμφίβολα θα υπάρξουν αντιδράσεις, αλλά αν δοθεί διέξοδος μέσω των επεκτάσεων και κάποια αντισταθμιστικά οφέλη πιστεύω ότι όλοι θα συμφωνήσουν».

πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18-03-2007