του Χρίστου Γεωργούση

Στα προβλήματα κατευθείαν
ΘΑ ΜΠΟΥΜΕ κατευθείαν στο θέμα μας για να μη σπαταλήσουμε χρόνο. Ποιο είναι το θέμα μας; Πρώτον, προβλήματα στην εκπαίδευση και δεύτερον, προτάσεις για την επίλυσή τους. Θα μείνουμε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ειδικά στο Γυμνάσιο.

Μπορούμε να κατανοήσουμε και πολλά προβλήματα των άλλων χώρων.
•Ένα: Το κτιριακό πρόβλημα είναι γνωστό και έχει ως επακόλουθο να λειτουργούν ακόμα πρωινά και απογευματινά σχολεία. Αλλά ας μη μένουμε μόνο εδώ. Χρειάζονται νέα σχέδια για τα σχολικά κτίρια, τις αίθουσες εκδηλώσεων, τους αθλητικούς χώρους.
•Δύο: Δεν έχει ακόμα λυθεί το θέμα μιας ευφάνταστης και ευέλικτης διοίκησης στο σχολείο, που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες.
•Τρία: Ίσως να μην υπάρχει άλλο κράτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τέτοιο αφόρητο συγκεντρωτισμό στην εκπαίδευση. Για τα πάντα έχει θέση και άποψη το Υπουργείο και οι καθηγητές εφαρμόζουν ως τυφλοσούρτη διατάγματα και νόμους. Δεν χωρούν περιθώρια παρά για ελάχιστες πρωτοβουλίες. Έτσι ερημώθηκε το τοπίο στην εκπαίδευση, όπου αντί να κυβερνούν η φαντασία και να αντιμετωπίζεται με πρωτότυπους και έξυπνους τρόπους η μεταβαλλόμενη κάθε φορά πραγματικότητα, προσφέρονται  έτοιμες από πριν λύσεις. Περιμένουμε απ’ τον υπουργό Παιδείας να έρχεται να μας χτυπά το κουδούνι!
•Τέσσερα: Πρόγραμμα, σύστημα εκπαίδευσης βρίσκονται ακόμα στο 1950. Δεν αλλάξαμε σχεδόν τίποτα. Θα αναφερθούμε παρακάτω σ’ αυτά.
•Πέντε: Υπάρχουν ακόμα ανούσια πράγματα που μας κατευθύνουν απ’ το παρελθόν. Παρελάσεις, σημαιοφόροι, διακρίσεις και ανταγωνισμοί, εκδρομές χωρίς νόημα, γιορτές με αφόρητα κακό γούστο και πλήξη.
•Έξι: Το κάθε σχολείο δεν είναι ανεξάρτητο, αλλά διατηρείται ο θεσμός των δανεικών καθηγητών, με αποτέλεσμα να εξισώνεται το σχολείο με φροντιστήριο.
•Επτά: Για κάθε πρωτοβουλία που αναδύεται αναπτύσσεται παράλληλα μια εξοντωτική γραφειοκρατία που απαιτεί δαπάνη χρόνου και κόπου και μειώνει την επιθυμία για περαιτέρω δράσεις.

Τι θέλουμε απ’ τα παιδιά
Αυτά και άλλα είναι τα προβλήματα που μας βασανίζουν στην καθημερινή μας ζωή στο σχολείο. Αποτέλεσμα είναι οι μαθητές ούτε αυτό το γνωστικό αντικείμενο, για το οποίο τόσο μας νοιάζει, να μην καταφέρνουν να αφομοιώσουν, παρά τα τρίμηνα, τους αριθμούς και τις εξετάσεις. Αυτό που αφομοιώνουν είναι μια κούραση και μια πλήξη και όχι η χαρά της μάθησης και η ανακάλυψη μέσα απ’ αυτήν του εαυτού τους και των δυνάμεών τους.
Ανάγκη πάντα να σκεφτόμαστε τι θέλουμε κάθε φορά και για κάθε περίπτωση απ’ τα παιδιά:
α) Θέλουμε να αφομοιώσουν μια ποσότητα γνώσης, που τη βρίσκουμε απαραίτητη. Η ποιότητα και ποσότητα της γνώσης αυτής πρέπει κάθε φορά να συζητείται.
β) Θέλουμε από τα παιδιά να μάθουν να σκέφτονται και να ασκηθούν στην κριτική ικανότητα. Να συνθέτουν, να εφαρμόζουν τις γνώσεις τους.
γ) Θέλουμε να ανακαλύπτουν πολλούς τρόπους να ανοίγουν δρόμους στη γνώση. Να βρίσκουν ενδιαφέροντα στη διαδικασία της μάθησης. Να βρίσκουν  χαρά στο σχολείο.
δ) Θέλουμε να αναπτύξουν την κοινωνικότητά τους, να μάθουν να είναι μαζί και να συνεργάζονται. Για μια καλύτερη κοινωνία ανθρώπων, με συναδελφικότητα και αλληλεγγύη.
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μερικά σημαντικά που πρέπει να θέλουμε απ’ τα παιδιά, όπως λ.χ.:
1) Να αποκτήσουν όπλα άμυνας εναντίον μιας πολιτικής της τηλεόρασης, που θέλει να  μας καταστήσει όλους καταναλωτές, θεατές, οπαδούς και ανόητους.
2) Να αναπτύξουν κριτική στάση απέναντι σε όσα θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «εθνικά ελαττώματα», ώστε  επιτέλους να υπάρξει μια βελτίωση. Εδώ ανήκουν ο ατομισμός, η ανυπαρξία συλλογικής υπευθυνότητας, η μόνιμα αρνητική κριτική, η παραταξιακή λογική και άλλα.

Προτάσεις
Ας προχωρήσουμε στις προτάσεις, γιατί μέσα απ’ αυτές θα καταφανούν και άλλα προβλήματα. Οι προτάσεις γίνονται για τους συναδέλφους κυρίως, γιατί αυτοί είναι που πρέπει να συνειδητοποιήσουν την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Η αλλαγή, αν έλθει, θα είναι αποτέλεσμα μιας συνισταμένης γνώσης και άποψης και μιας συνισταμένης θέλησης για μια άλλη πορεία. Αλλιώς θα γίνονται επιφανειακές αλλαγές και θα μένουμε κολλημένοι στο 1950, αλλά με βίντεο, DVD, υπολογιστές και διαδίκτυο.
Για να πραγματοποιήσουμε  τους σκοπούς που υπηρετούμε στην εκπαίδευση και για να πραγματοποιηθούν τα όσα επιθυμούμε για τα παιδιά, είναι ανάγκη να προχωρήσουμε με τόλμη στα παρακάτω:
•Α) Πρόγραμμα και σύστημα της εκπαίδευσης πρέπει αποφασιστικά ν’ αλλάξουν. Θα χρησιμοποιηθούν τα πορίσματα από την περιβαλλοντική εκπαίδευση, από τις διάφορες δράσεις, από τα πειράματα της ευέλικτης ζώνης και των διαθεματικών προσεγγίσεων και από την τεχνολογία. Τα πορίσματα μελετών από τις πρακτικές άλλων χωρών, που έχουν προχωρήσει, όπως η Φινλανδία για την οποία έγινε λόγος πολύς, σε τολμήματα εδώ και δεκάδες χρόνια.
•Β) Το σημερινό σύστημα με επουσιώδεις αλλαγές μέσα στα τελευταία πενήντα χρόνια στηρίζεται στα παρακάτω: Στην αίθουσα, στο δάσκαλο, στο βιβλίο και τις εξετάσεις.
 
Β1) Αίθουσα: Ανάγκη να βρούμε τρόπους να βγούμε απ’ τη λογική της αίθουσας. Η ζωή είναι αλλού και η γνώση. Στο δρόμο, στο εργοστάσιο, στο χωράφι, στην κοινωνία. Έχουν δοκιμαστεί μέθοδοι με την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Ας πάμε προς τα εκεί. Ας βγούμε εκεί που είναι η ζωή και η γνώση.
Οι ιδιομορφίες (γεωγραφικές, πολιτισμικές, ιστορικές) κάθε τόπου είναι απαραίτητο να διαμορφώσουν μια τοπική εκπαιδευτική πολιτική με συγκεκριμένες και σταθερές βάσεις. Δεν μπορούμε να κάνουμε λ.χ. Βυζαντινή Ιστορία και να μην αναφερθούμε στην Εκατονταπυλιανή, να κάνουμε γεωλογία και να αγνοούμε τη Μήλο και τη Σαντορίνη, να κάνουμε λυρική ποίηση και να  μην αναφερθούμε στον Αρχίλοχο τον Πάριο. Επομένως τα βιβλία-οδηγοί μπορεί να είναι διαφορετικά για κάθε τόπο.

Β2) Δάσκαλος: Να βρούμε δρόμους να ξεφύγουμε απ’ τη δασκαλοκεντρική πολιτική και να πάμε προς το μαθητή, τις ανάγκες του και τις κλίσεις του.

Β3) Βιβλίο: Να πάμε πέρα απ’ τη λογική του  βιβλίου: Δεν είναι δυνατό να διδάσκουμε το βιβλίο. Μια γνώση κομμένη σε παστέλια στο ταψί. Θα πρέπει να προχωρήσουμε έτσι, ώστε να μη χρεώνουμε το μαθητή σε απομνημόνευση και άλλα βλαπτικά. Κανείς δεν μαθαίνει ποδήλατο από τα βιβλία. Κανείς δεν μαθαίνει ζωή από τα βιβλία. Πρέπει να βρούμε μια άλλη χρήση των βιβλίων. Να φροντίσουμε ώστε ο μαθητής  να κάνει χρήση της συγκεκριμένης γνώσης, όχι μόνο παπαγαλίζοντας και γράφοντας, αλλά μιλώντας και συζητώντας, δοκιμάζοντας και εφαρμόζοντας. Το βιβλίο είναι απλά ένα βοήθημα. Θέλουμε βιβλία οδηγούς.

Β4) Εξετάσεις: Να αναθεωρήσουμε τη λογική των εξετάσεων: Το παρακάναμε με τις εξετάσεις, τα τεστ και τα διαγωνίσματα. Καταστρέψαμε τις σπουδές στο Λύκειο και μεταβάλαμε το σχολείο αυτό σε υστερικό εξεταστικό κέντρο. Η εμπέδωση της γνώσης, αν είναι αυτό που θέλουμε, μπορεί να επιτευχθεί και με πολλούς άλλους πιο έξυπνους και αποδοτικούς τρόπους. Συζήτηση, παρουσιάσεις εργασιών, εκθέσεις, εκδηλώσεις. Πρέπει με τόλμη να πάμε πιο πέρα απ’ την στείρα αριθμητική κλίμακα της αξιολόγησης. Δεν μαθαίνουμε με τους αριθμούς ποιος είναι ο μαθητής που αξιολογούμε. Αν έχει κλίση στη μουσική, στον αθλητισμό, στη ζωγραφική, στη λογοτεχνία και την ποίηση.

•Γ)  Όλος αυτός ο φοβερός όγκος της ύλης πρέπει να μειωθεί στο μισό και περισσότερο. Να τολμήσουμε να απαλλάξουμε την εκπαίδευση και τα παιδιά από τον αφόρητο όγκο άχρηστων πληροφοριών. Και να μη μας πιάνει φόβος που δεν θα περιλαμβάνεται στην ύλη αυτό και το άλλο. Έτσι κι αλλιώς τα παιδιά δεν μαθαίνουν σχεδόν τίποτα, εκτός απ’ το να δίνουν εξετάσεις. Απ’ την άλλη, με τη μείωση της ύλης, θα βρούμε τρόπους να επιμείνουμε στα παρακάτω βασικά:
Γ1) Στην ανάπτυξη κριτικής ικανότητας. Αν καταλάβουμε όλη τη χωρητικότητα της μνήμης δεν μένουν και πολλά περιθώρια για κρίση. Πρέπει να αφήνουμε λοιπόν ελεύθερους χώρους στη μνήμη για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, αλλά και για την αποφυγή της κόπωσης.
Γ2) Στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών που ανοίγουν διάφορους δρόμους για τη μάθηση. Εδώ η περιβαλλοντική εκπαίδευση, το θέατρο, ο κινηματογράφος, άλλες δράσεις, έχουν μεγάλη σημασία και πρέπει να είναι μέσα στο πρόγραμμα και όχι σκανδαλωδώς να επαφίενται στη φιλοτιμία των εκπαιδευτικών και να αποσπούν και άλλο χρόνο από τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών.
Για κάθε σχολείο πρέπει να δοθεί ένα σύνολο μερικών ελεύθερων ωρών ανά τμήμα, όπου μπορούν να δοκιμάζονται διάφορες δραστηριότητες (θέατρο, πολιτιστικά διάφορα, περιβαλλοντικές ασχολίες, μουσικές πρωτοβουλίες). Στο τέλος κάθε χρόνου θα υποβάλλεται έκθεση δραστηριοτήτων στο Υπουργείο. Από τις εκθέσεις αυτές θα μπορεί να πληροφορούνται όλοι τις πρωτοβουλίες κάθε σχολείου και να δοκιμάζουν τον επόμενο χρόνο νέες δράσεις. Περιμένουμε πολλά από τέτοιου είδους επαφές και συνεργασίες.
Γ3) Στη σύνθεση των γνώσεων για ένα αποτέλεσμα, για μια εργασία, για μια πρακτική εφαρμογή.
Γ4) Στα θετικά συναισθήματα για τη γνώση, που θα διασφαλίσουν την αγάπη και την επιθυμία να μαθαίνει κανείς σε όλη του τη ζωή.

•Δ) Βεβαίως δεν τελειώνουμε μ’ αυτά. Έχουμε πολλά να καταργήσουμε και να κομίσουμε καινούρια. Ας σκεφθεί ο καθένας μας. Θέλουμε κρίση και συναίσθημα και όχι μια ατέλειωτη, φλύαρη και κατεψυγμένη γνώση. Κάθε σχολείο στο τέλος του χρόνου πρέπει να κάνει προτάσεις, οι οποίες θα συλλέγονται, θα ταξινομούνται και θα αξιολογούνται από το κέντρο, ώστε να υπάρξει δυνατότητα να επιλέγονται και να αξιοποιούνται οι καλύτερες. Ο διάλογος πρέπει να είναι καθημερινός και ισόβιος. Αλλιώς γινόμαστε, και έχουμε ήδη γίνει, κατεστημένο.
Ας πούμε όμως και μερικά ακόμα
1) ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ στο πρόγραμμα μια έστω συνεδρίαση την εβδομάδα των διδασκόντων κάθε σχολείου για τα παιδαγωγικά θέματα, αλλά επαφίεται κι αυτό στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία! Θα είμαστε η μοναδική χώρα, όπου οι συνεδριάσεις αντιμετωπίζονται σαν κάτι ενοχλητικό και τυπικό και όχι ουσιαστικό θέμα. Να μπει λοιπόν στο πρόγραμμα και η εβδομαδιαία συνεδρίαση του Συλλόγου Διδασκόντων.

2) Δεν υπάρχει σαφής διάταξη που να καθορίζει ότι οι καθηγητές πρέπει να είναι στο σχολείο από την έναρξη λειτουργίας του μέχρι το τέλος. Έτσι καταλήξαμε να έχουμε δύο βάρδιες. Μια πρωινή 8-11 και μι άλλη 11-14.Σε ώρα ανάγκης ο διευθυντής πρέπει να παίρνει τηλέφωνο τους καθηγητές και να τους ξυπνά ή να τους φέρνει από το καφενείο στο σχολείο. Εμείς οι ίδιοι απαξιώνουμε με μια απαράδεκτη άνεση το δημόσιο σχολείο.

3) Η μιζέρια με τους δανεικούς καθηγητές πρέπει να σταματήσει. Κάθε σχολείο έχει τους καθηγητές του. Δεν είναι φροντιστήριο, ώστε να περνούν διάφοροι και μετά να απουσιάζουν στις συνεδριάσεις και στην καθημερινή του  ζωή.

4) O θεσμός των Μαθητικών Κοινοτήτων ατόνησε δυστυχώς. Φτάνουμε μέχρι τις εκλογές. Θυμίζει αυτό την κοινωνία των μεγάλων, όπου εξαντλούμαστε στα εκλογικά παιχνίδια και δεν έχουν εφευρεθεί ικανοποιητικοί θεσμοί για τη συμμετοχή του πολίτη. Πώς θέλουμε τον μαθητή στο σχολείο;

5) Ο θεσμός της πρόσθετης διδακτικής βοήθειας πρέπει να προσλάβει άλλο χαρακτήρα και όχι να έχει τη λογική του φροντιστηρίου.

Να βρούμε προσωπικούς δρόμους
ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ είναι ενδεικτικές. Θα μπορούσε να συλλεχθούν παρόμοιες και καλύτερες προτάσεις απ’ όλα τα σχολεία, απ’ όλους όσους ενδιαφέρονται για μια ζωντανή και εμπνευσμένη εκπαίδευση. Ας διαμορφωθεί λοιπόν μια υπηρεσία κεντρικά, που να έχει έργο της να συγκεντρώνει προτάσεις, ιδέες, σκέψεις και κάθε χρόνο όλα αυτά να συζητούνται. Έτσι θα βρούμε δρόμους προς το καλύτερο.

Θα προχωρήσουμε σε αλλαγές,  όταν οι δάσκαλοι κάνουν προσπάθεια να αποϋπαλληλοποιηθούν, να αυτενεργήσουν και να  υιοθετήσουν μια γόνιμη «απειθαρχία». Βεβαίως και δεν εννοώ με την «απειθαρχία» να υιοθετήσει κανείς απαξιωτικές μεθόδους και να μην σέβεται τα παιδιά και τη δουλειά του. Τα γραφόμενα απευθύνονται σε όσους αγαπούν τη δουλειά τους και μόνο. Εννοώ ότι πρέπει να διευρύνουμε τα όρια ελευθερίας και πρωτοβουλίας, τόσο, όσο να αμφισβητείται το σύστημα, να ροκανίζεται, να προσβάλλεται καθημερινά, αλλά ταυτόχρονα να μην του δίνει όπλα να παρεμβαίνει. Έτσι με μικρές ρωγμές, που θα μεγαλώνουν με το χρόνο, μπορεί να υπάρξει μια συνισταμένη αντίδραση, που να δώσει ουσιαστικές αλλαγές.

Ένα σχολείο πρέπει να είναι εναντίον όλων των μορφών υποδούλωσης. Να μάχεται τη γραφειοκρατία, την κατανάλωση, την τηλεόραση, τους φανατισμούς, τις διαιρέσεις, τις διακρίσεις, τη χαζομάρα, που τόσο άφθονη ξεχειλίζει στην τηλεόραση και διαπερνά τις καθημερινές μας συνήθειες, απ’ το άσκοπο ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου μέχρι την τυποποίηση της ψυχαγωγίας. Ξεμάθαμε να ζούμε και το σχολείο δεν βοηθά. Να υποπτευθούμε τα πολλά γραπτά και τις εξετάσεις, ότι ίσως μας στρέφουν στο πάθος της γραφειοκρατίας. Να υποπτευθούμε την παπαγαλία, γιατί μειώνει την κριτική ικανότητα και δεν αφήνει τη σκέψη να δουλέψει.

Αντιλαμβανόμαστε το σχολείο όχι σαν μια μονάδα υπηρεσιακή, αλλά σαν πολιτιστικό κέντρο που πρέπει να είναι ανοιχτό όλη την ημέρα. Φυσικά χρειάζεται συνεργασία της κάθε μονάδας με την αυτοδιοίκηση, ώστε να βρεθούν τρόποι καθημερινής λειτουργίας με βιβλιοθήκη, κινηματογράφο, αθλοπαιδιές και άλλα πολλά.

Ο καθένας μας (εκείνος που το θέλει βέβαια) πρέπει να βρει προσωπικούς δρόμους. Πράττε έτσι, ώστε να έχει νόημα αυτό που κάνεις. Πράττε έτσι, ώστε να διευρύνεις τους χώρους ελευθερίας. Πράττε έτσι, ώστε να υπερβαίνεις τα δεδομένα. Πράττε έτσι, ώστε να ενθαρρύνεται η συλλογικότητα, η κοινή ευθύνη, η συνεργασία και η αλληλεγγύη. Να ενθαρρύνεται η ελπίδα. Πράττε έτσι ώστε ο κάθε μαθητής να βρίσκει δυνατότητες να δώσει τις δυνάμεις που κρύβει, αλλά και να γίνει, γιατί  γ ί ν ε τ α ι δεν ε ί ν α ι. Κι αν ο μαθητής γίνεται με  ταχύτητα γινόμαστε κι εμείς, έστω πιο αργά, μεταβαλλόμαστε, μαθαίνουμε. Ένας τρόπος να μη γεράσουμε οι δάσκαλοι είναι να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε. Αυτό πρέπει να εξασφαλίσουμε και για τα παιδιά. Αν κάτι δεν μάθουν τώρα, θα το μάθουν αύριο. Φτάσαμε να απορρίπτουμε γιατί ο μαθητής δεν ξέρει! Σα να τον στέλνουμε σε μια κοινωνία, που αυτός που ξέρει παίρνει προτεραιότητα! Σαν να νοιαζόμαστε για την αυριανή του εξέλιξη, για το μέλλον της εργασίας του, για τη ζωή του. Αν απορρίπτουμε προσθέτουμε προβλήματα στην ψυχή του. Να βρούμε τρόπους να ενδιαφερθούμε και να αφήσουμε όλα τα συστήματα της Ιεράς Εξέτασης. Την όρεξή  για ζωή, δημιουργία  και  μάθηση να μη σκοτώνουμε.

Από την εφημερίδα Θύρα ή Θήρα