του Ευάγγελου Γιδαράκου

Το Πολυτεχνείο Κρήτης, και ειδικότερα το Εργαστήριο Διαχείρισης Τοξικών και Επικίνδυνων Αποβλήτων του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος (το οποίο είναι υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Ευάγγελου Γιδαράκου) διεξάγει πρωτοποριακή έρευνα στον τομέα διαχείρισης και επεξεργασίας αποβλήτων αμιάντου τα τελευταία χρόνια.

Συγκεκριμένα, ασχολείται με την εκτίμηση της τοξικότητας του αμιάντου σε επιβαρημένα πεδία (π.χ. εδάφη μεταλλείων, όπως τα Μεταλλεία Αμιάντου Βορείου Ελλάδος - ΜΑΒΕ) και την αξιολόγηση, ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογιών αποκατάστασης χώρων ρυπασμένων με αμίαντο (π.χ. σταθεροποίηση/ στερεοποίηση).

Αν και το πρόβλημα των αποβλήτων και της επικινδυνότητας του αμιάντου είναι ευρέως γνωστό στην Ευρώπη από τη δεκαετία του '80 (οπότε και ελήφθησαν τα πρώτα νομοθετικά μέτρα απαγόρευσης της χρήσης και εμπορίας του αμιάντου και των προϊόντων αυτού), στον ελλαδικό χώρο δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτή η σοβαρότητά του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι το 75% περίπου των εργαζομένων της εταιρείας ΕΛΛΕΝΙΤ Α.Ε., η οποία κατασκεύαζε δομικά υλικά από αμίαντο (οι γνωστές ψευδοροφές ΕΛΛΕΝΙΤ) απεβίωσε από ασθένειες που οφείλονται αποκλειστικά στην έκθεση και εισπνοή ινών αμιάντου, λόγω άγνοιας των κινδύνων και έλλειψης μέτρων προστασίας των εργαζομένων. Επίσης, μόλις λίγες ημέρες πριν προκλήθηκε σάλος με τη γνωστοποίηση ότι μέρος του κτιρίου εγκατάστασης του Θριάσιου Νοσοκομείου περιέχει αμίαντο, αν και είναι ευρέως γνωστό ότι πολλές κατασκευές στην Ελλάδα (π.χ. σχολεία, πανεπιστήμια, δίκτυα ύδρευσης κ.ά.) περιέχουν αμίαντο.

Η ανάγκη λήψης μέτρων τόσο πρόληψης όσο και καταστολής προβλημάτων χρήσης αμιάντου είναι επιτακτική, όχι μόνο από τις δυσάρεστες επιπτώσεις που συνεχώς έρχονται στο φως της δημοσιότητας, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία επιβάλλει την ολική απαγόρευση του αμιάντου και προϊόντων αυτού το αργότερο μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2005.

Επομένως, τόσο τα αρμόδια υπουργεία και οι τοπικές αυτοδιοικήσεις όσο και οι διάφοροι φορείς τεχνογνωσίας (π.χ. πανεπιστήμια, κέντρα ερευνών κ.ά.) πρέπει να συνεργαστούν στενά και να θέσουν στόχο την άμεση αντικατάσταση και διαχείριση του ήδη υπάρχοντος αμιάντου, με τρόπο ασφαλή και περιβαλλοντικά φιλικό. Επίσης, σημαντική είναι και η σωστή ενημέρωση των πολιτών για τις επιπτώσεις του αμιάντου στην υγεία και τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνουν, έτσι ώστε να υπάρχει γνώση, πρόληψη και όχι πανικός.

Στο πλαίσιο των προαναφερθεισών αναγκών, παρατίθενται τα ακόλουθα ενημερωτικά στοιχεία, που αφορούν τις επιπτώσεις του αμιάντου στην ανθρώπινη υγεία και μέτρα αντιμετώπισής του.

1 Επιπτώσεις του αμιάντου στην ανθρώπινη υγεία

Ο αμίαντος θεωρείται υπεύθυνος για σοβαρές ασθένειες των πνευμόνων όπως η αμιάντωση, το μεσοθηλίωμα και ο καρκίνος του πνεύμονα, που προκαλούνται από την εισπνοή ινών αμιάντου και εμφανίζονται έπειτα από μακροχρόνια συνήθως έκθεση.

Ο αμίαντος θεωρείται χημικά αδρανής και η τοξική του επίδραση αποδίδεται στις φυσικές του ιδιότητες. Ο κροκιδόλιθος θεωρείται ο πλέον επικίνδυνος, ακολουθούμενος από τον αμοσίτη και τον χρυσοτιλικό αμίαντο. Οι σχετικές ιατρικές έρευνες κατέδειξαν ότι το μέγεθος της ίνας είναι η κρισιμότερη παράμετρος για την τοξικότητα του αμιάντου. Ως επικίνδυνες χαρακτηρίζονται οι ίνες με μήκος μεγαλύτερο των 5μm, πλάτος μικρότερο των 3μm και λόγο μήκους και πλάτος 3:1 (ΦΕΚ 3/Α/17.2.88).

Η αυξανόμενη συσσώρευση ινών αμιάντου στους πνεύμονες ενδέχεται να προκαλέσει δύο κατηγορίες ασθενειών του αναπνευστικού συστήματος:

1) Σκλήρυνση των ιστών του πνεύμονα (ίνωση)

2) Καρκινώματα (καρκινογένεση).

2 Επιτρεπτά όρια συγκέντρωσης αμιάντου

Οσον αφορά τα αποδεκτά επίπεδα συγκέντρωσης και έκθεσης στον αμίαντο, ο Οργανισμός Εργασιακής Ασφάλειας και Υγιεινής (Occupational Safety and Health Administration - OSHA) θέτει ως Επιτρεπτό Οριο Εκθεσης (Permissible Exposure Limit - PEL) τις 0,1 ίνες ανά κυβικό εκατοστό αέρα για οκτάωρη έκθεση ενός μέσου βάρους ενηλίκου. Το αντίστοιχο όριο, που δίνεται από τον παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι 2 ίνες/cm3 αέρα και αφορά σε οκτάωρη έκθεση ενός ενηλίκου στο χώρο εργασίας. Στην Ευρώπη σύμφωνα με την Οδηγία 83/477 καθορίζεται όριο έκθεσης 0,20 ινών/cm3 επί μια οκτάωρη περίοδο αναφοράς των εργαζομένων σε σκόνη που προέρχεται από αμίαντο ή από υλικά που περιέχουν αμίαντο, και ειδικότερα χρυσοτιλικό αμίαντο. Ενώ, οριακή συγκέντρωση είναι 0,6 ίνες/cm3 για τον χρυσοτιλικό αμίαντο και 0,3 ίνες/cm3 για οποιαδήποτε άλλη μορφή αμιάντου, πάντα για περίοδο αναφοράς 8 ωρών.

Στις ΗΠΑ, η Αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ - Environmental Protection Agency) έχει καθορίσει όρια για την παρουσία του αμιάντου σε εσωτερικούς χώρους και στην ατμόσφαιρα, στηριζόμενη σε ποσοτική εκτίμηση του κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία. Το όριο-στόχος της ΕΡΑ είναι 0,000004 ίνες/cm3 αέρα. Η ΕΡΑ αναφέρει επίσης ότι εάν η συγκέντρωση του αμιάντου ανέρχεται σε 0,0004 ίνες/cm3 αέρα τότε θα πρέπει να ληφθούν μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος. Το όριο αυτό είναι ιδιαίτερα συντηρητικό. Αυτό οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι δεν υπάρχει μέχρι σήμερα τεκμηριωμένο κατώτερο όριο συγκέντρωσης του αμιάντου κάτω από το οποίο παύουν να υφίστανται οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία και αφετέρου στην καρκινογόνο φύση της ουσίας. Οπως επισημαίνεται από την ΕΡΑ, στην ατμόσφαιρα απαντούν και άλλα καρκινογόνα στοιχεία και ως εκ τούτου ο αθροιστικός κίνδυνος ενδέχεται να είναι αυξημένος.

Πέρα από τη θέσπιση αυστηρών ορίων, έμφαση δίνεται κυρίως στην πληρέστερη πληροφόρηση εργατών και κοινού, στην εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων, σε συχνότερους ιατρικούς ελέγχους και επιστημονική παρακολούθηση κυρίως των εργαζομένων.

3 Αποκατάσταση χώρων ρυπασμένων με αμίαντο

Η αποκατάσταση υπαίθριων χώρων ή κτιριακών εγκαταστάσεων (νοσοκομεία, σχολεία, κ..ά.) που έχουν ρυπανθεί από τον αμίαντο αποτελεί μια ειδική περίπτωση, δεδομένου του υψηλού βαθμού επικινδυνότητας για το προσωπικό που θα εκτελέσει τις εργασίες. Ακολούθως, παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένα μέτρα και αρχές που θα πρέπει να τηρούνται κατά την εκτέλεση των εργασιών.

3.1 Βασικοί κανόνες

* Προστασία των εργαζομένων: Πρέπει να γίνεται χρήση μασκών, στολών και γαντιών μιας χρήσεως από τους εργαζομένους και μετά το τέλος της εργασίας θα πρέπει να πλένονται χρησιμοποιώντας σαπούνι για την απομάκρυνση της σκόνης από το δέρμα και τα μαλλιά τους.

* Διαβροχή: Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας της διαδικασίας απομάκρυνσης, τα υλικά υπέρπει να κορεστούν με νερό ή κάποια επιφανειακά ενεργή ουσία, ώστε να μην εκλύονται οι ίνες του αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα. Μετά την απομάκρυνση, τα απόβλητα του καθαρισμού πρέπει να διατηρούνται, επίσης, υγρά μέχρι να ενσακισθούν και να σφραγισθούν, για την τελική μεταφορά και απόθεσή τους σε ειδικό χώρο διάθεσης.

* Περίφραξη: Πρέπει να τοποθετείται πλαστική περίφραξη γύρω από το χώρο εργασίας και εντός του να εφαρμόζεται αρνητική πίεση, ώστε να μη διαφεύγει στον περιβάλλοντα χώρο σκόνη.

* Παρακολούθηση (monitoring): Η αέρια δειγματοληψία στον εργασιακό χώρο καθ' όλη τη διάρκεια εκτέλεσης των έργων είναι απαραίτητη. Επίσης, κρίνεται σκόπιμη και η παρακολούθηση, μέσω ειδικών ιατρικών εξετάσεων, του προσωπικού.

3.2 Απόρριψη αποβλήτων αμιάντου

Η απόρριψη στερεών αποβλήτων που περιέχουν αμίαντο πρέπει να γίνεται σε ειδικούς χώρους διάθεσης τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων και όχι σε κοινούς χώρους υγειονομικής ταφής.

* Καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης

Ο αόρατος κίνδυνος
της Ντάνι Βέργου

Οταν λέμε αμίαντος, εννοούμε τη μεγάλη ομάδα ινωδών πυριτικών ορυκτών, τα οποία έχουν κάποιες χρήσιμες φυσικές και χημικές ιδιότητες.
Τα υλικά αυτά είναι καλοί μονωτές του ηλεκτρισμού και της θερμότητας και ταυτόχρονα έχουν τέτοιες μηχανικές ιδιότητες ώστε οι ίνες τους μπορούν να υφανθούν για να παραχθούν υφάσματα, καθώς επίσης λόγω της υψηλής αντοχής τους σε εφελκυσμό μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρόσθετα στο τσιμέντο. Επιπλέον, είναι ανθεκτικά σε προσβολή από όξινα και αλκαλικά χημικά διαλύματα.

Αυτές οι πολύ καλές ιδιότητες του αμίαντου οδήγησαν στην ευρύτατη χρήση του σε χιλιάδες προiόντα και εφαρμογές.

Δυστυχώς, όμως οι ίδιες ιδιότητες, κάνουν τον αμίαντο έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες ασθένειας (αμιαντίαση) και καρκινογένεσης (καρκίνος του πνεύμονα, μεσοθηλίωμα), στην περίπτωση που οι ίνες του εισχωρήσουν στον ανθρώπινο οργανισμό.

Στην Ελλάδα δύο νόμοι του 1997 και του 1998 (ΠΔ 70 / 1998, ΠΔ 175/97) ορίζουν ότι όπου έχει χρησιμοποιηθεί αμίαντος (δομικά, θερμομονωτικά υλικά, τρόφιμα, νερό, αέρας μέχρι και σε οικιακές συσκευές όπως τηγάνια με αμιαντούχα επίστρωση, αμιαντούχα γάντια και πανιά σιδερώστρας) πρέπει να αναγνωρίζεται και να γνωστοποιείται.

Η Ευρωπαiκή Ενωση με οδηγία της επιβάλλει την πλήρη απαγόρευση της χρήσης του μέχρι το 2005. Η χώρα μας και η Πορτογαλία βρίσκονται την τελευταία πενταετία στη μαύρη λίστα της Ε.Ε για τον αμίαντο, αφού είναι «οι μόνες χώρες που συνεχίζουν να παράγουν προϊόντα με το υλικό αυτό». Το πρόβλημα της επικινδυνότητας του αμιάντου είναι ευρέως γνωστό στην Ευρώπη από τη δεκαετία του '80 -επισημαίνει σε άρθρο του στην «Ε» ο καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Εργαστηρίου Διαχείρισης Τοξικών και Επικίνδυνων Αποβλήτων, Ευάγγελος Γιδαράκος.

«Είναι εντυπωσιακή η απόλυτη πολιτική αποσιώπηση των κοινωνικών ζητημάτων, όπως η υγιεινή και η ασφάλεια στους χώρους εργασίας. Οι αποφάσεις σε θέματα όπως ο καταστροφικός για την ανθρώπινη υγεία αμίαντος λαμβάνονται με τη μεγαλύτερη μυστικότητα σαν να μην πρόκειται για ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά ζητήματα», λέει στην «Ε», ανατρέχοντας στη γαλλική εμπειρία με τον αμίαντο, ο δημοσιογράφος της «Le Monde» Πατρίκ Ερμάν.

«Στην Ελλάδα» -εξηγεί στην «Ε» ο πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, καθηγητής της ΕΣΔΥ Βασίλης Μακρόπουλος- «ο αμίαντος έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως σε οικοδομικές κατασκευές της περιόδου 1960-1990 (νοσοκομείων, κτιρίων του στρατού και σχολείων) και σωληνώσεις δικτύων ύδρευσης, ενώ δεν έχει γίνει ακόμη η καταγραφή όλων των κτιρίων που έχουν αμίαντο».

Το τελεσίγραφο της Ευρωπαϊκής Ενωσης λήγει φέτος, και η χώρα μας τρέχει να απαλλαγεί από τον αμίαντο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι τα επόμενα τριάντα χρόνια 500.000 άνθρωποι θα προστεθούν στη λίστα των θανάτων εξαιτίας του αμίαντου. Ο αριθμός αυτός -προσθέτει ο ΠΟΥ- αναμένεται να είναι υψηλότερος στις χώρες όπου δεν έχουν ληφθεί μέτρα για την καταστροφή του.
(πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)