Είναι γνωστό ότι το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα δεν κατόρθωσε να λύσει το πρόβλημα της διατήρησης και αναβίωσης των παραδοσιακών οικισμών.
Η αδυναμία αυτή μπορεί να διαχωριστεί σε δύο σκέλη:
α). Τον τρόπο και τις συνθήκες που συντάσσονται οι διάφορες μελέτες που αφορούν τα ιστορικά κελύφη.
β). Τον τρόπο και τις δυνατότητες εφαρμογής των εκάστοτε διατάξεων.
Χαρακτηριστικά οι δυσκολίες που συναντά κάθε μελετητής στην Ελλάδα για τη συλλογή στοιχείων απαραίτητων για κάθε μελέτη.
Ειδικά για τους παραδοσιακούς οικισμούς είναι ανάγκη να βρίσκει κάθε μελετητής τα παρακάτω στοιχεία:
1). Αεροφωτογραφίες. Όλοι γνωρίζουν πόσο δύσκολο είναι σήμερα να προμηθευτεί κανείς μια αεροφωτογραφία. Θεωρούνται κυρίως οι αεροφωτογραφίες απόρρητες για λόγους εθνικής άμυνας. Αυτό όμως δεν μπορεί να ευσταθήσει την εποχή που όλη η υδρόγειος έχει λεπτομερώς φωτογραφηθεί από τους δορυφόρους. Το ίδιο ισχύει όταν πάει κανείς να ζητήσει χάρτες και αποτυπώσεις. Κι όμως, λεπτομερέστατοι, χάρτες κυκλοφορούν σε βιβλιοπωλεία ευρωπαϊκών χωρών.
2). Σειρά χαρτών με τη χρονολογική εξέλιξη των οικισμών και συνόλων, καθώς και ιστορικές πληροφορίες. Έτσι θα μπορεί να έχει την κατάσταση του πολεοδομικού ιστού σε διάφορες χρονικές περιόδους, πράγμα απαραίτητο για την κατανόηση της δομής του.
Η κατανόηση αυτή θα δώσει τα στοιχεία για τον τρόπο μελλοντικών επεμβάσεων, χωρίς κίνδυνο αλλοιώσεων.
3). Όλες τις αποτυπώσεις (κατόψεις, όψεις, τομές) για όσα μνημεία και σύνολα έχουν κηρυχθεί διατηρητέα.
4). Για τα σύνολα που χρειάζονται κάποια ειδική προστασία και αντιμετώπιση, πρέπει να βρίσκει ο μελετητής τουλάχιστον αποτυπώσεις των όψεων για κάθε δρόμο. Έτσι θα μπορεί να κατανοήσει όλα τα μεγέθη και τον τρόπο που συνδεόμενα, σχηματίζουν ένα σύνολο.
5). Σαν συνέχεια των παραπάνω, χρήσιμο είναι να υπάρχουν στοιχεία κατασκευαστικά, σκίτσα και φωτογραφίες από αισθητικές λεπτομέρειες των κτιρίων, δείγματα χρωματισμών, υλικών κ.λ.π.
6). Ο μελετητής έχει επίσης ανάγκη να συμβουλευτεί μια αρκετή σημαντική βιβλιογραφία με ιστορικές πληροφορίες καθώς και τις μελέτες που ως τότε έχουν εκπονηθεί. Όλα αυτά βέβαια προϋποθέτουν την δημιουργία ενός πλήρους αρχείου για κάθε διατηρητέο οικισμό που θα είναι προσιτό στον καθένα και θα βρίσκεται στην έδρα κάθε Νομού.
Είναι αδιανόητο να μην υπάρχουν αυτά τα στοιχεία και να ισχυριζόμαστε πως είναι δυνατόν να γίνουν μελέτες προστασίας. Κι όταν ακόμα υπάρχουν αυτά, είναι αστείο να φυλάγονται μυστικά σε υπηρεσίες και σε Πανεπιστήμια με τη δικαιολογία του απόρρητου ή της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Η συλλογή και καταγραφή στοιχείων δεν έχει καμιά αξία αν δεν προχωρήσει στη φάση της κριτικής κατανόησης και των προτάσεων, των απαλλαγμένων από μιμιτισμό.
Η δημιουργία αρχείων στην περιφέρεια είναι η πρώτη φάση αποκεντρώσεως και ορθής σύνταξης μελετών.
Για την εφαρμογή του όμως χρειάζεται κάτι παραπάνω:
1). Για την αντιμετώπιση του προβλήματος στο επίπεδο της χώρας, απαραίτητη είναι η δημιουργία ενός μοναδικού φορέα που θα αναλάβει τους κανονισμούς για τα ιστορικά μνημεία και σύνολα, με ξεκαθαρισμένες αρμοδιότητες και συγκεντρωμένες προσπάθειες. Ο φορέας αυτός θα καθορίζει και την αντιμετώπιση των μνημείων και συνόλων σύμφωνα με την γενική χωροταξική πολιτική της χώρας.
Τα νομοθετικά μέτρα που θα καθορίζονται από τον φορέα αυτό, δεν πρέπει ν’ αφορούν μόνο την προστασία αλλά και την αναβίωση και ανάπλαση των συνόλων (δημιουργία κοινωνικών εξοπλισμών διευθέτηση γηπέδων για παιδικές χαρές κ.λ.π)
2). Πέρα, από τον κεντρικό φορέα, που θα συγκεντρώσει τις αρμοδιότητες, υπάρχει ανάγκη μιας ουσιαστικής αποκέντρωσης με τη δημιουργία σε κάθε περιφέρεια ή Νόμο ειδικών υπηρεσιών επανδρωμένων με διάφορες ειδικότητες που θ’ ασχολούνται κάθε φορά με τα ειδικά προβλήματα.
3). Στην ίδια προσπάθεια κάθε Δήμος μπορεί να έχει τμήμα τεχνικών υπηρεσιών που θα μπορούσαν να δώσουν συμβουλές στους κατοίκους.
4). Κάτι που είναι δυνατόν να παίξει πολύ σπουδαίο ρόλο για την αποτελεσματική προστασία των ιστορικών οικισμών είναι η πληροφόρηση του κοινού.
Θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η συνειδητή συμμετοχή σε μια προσπάθεια διασώσεως με πρωτοβουλία των κατοίκων, αρχίζοντας από τη συμμετοχή τους σε συγκεντρώσεις πληροφόρησης και συζητήσεων στο επίπεδο της συνοικίας.
Ο Δήμος θα μπορούσε να δημιουργήσει ειδικές επιτροπές για την καλύτερη πληροφόρηση του κοινού, με οργάνωση διαλέξεων, προβολών, συζητήσεων, εκθέσεων κ.λ.π.
Είναι ουτοπία να μιλάμε για διατήρηση και αναβίωση των παραδοσιακών ιστών, τη στιγμή που από τον απλό πολίτη όλα αυτά θεωρούνται ρομαντισμοί και σταμάτημα της προόδου. Πρώτα λοιπόν πρέπει ν’ αντιληφθούν όλοι ότι η Αρχιτεκτονική κληρονομιά είναι ένα εθνικό κεφάλαιο κι ότι η διατήρηση της είναι μια ανάγκη για όλους κι όχι μια ρομαντική ομάδα που επιβάλλεται στον πολίτη.
Όλα τα παραπάνω δεν δίνουν φυσικά μια εύκολη και γρήγορη λύση, είναι όμως απαραίτητες προϋποθέσεις για μια ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος της πολιτιστικής κληρονομιάς, αν δεν θέλουμε να κρατηθούν μόνο τα προσχήματα και σ’ αυτόν τον τομέα.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΕΛΕΝΗ ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΥ: Αρχιτέκτων D.P.L.G., Αρχιτεκτονική Σχολή Αρ. 1 της Σχολής Καλών Τεχνών στο Παρίσι, 1977. D.E.A. Αστικής Γεωγραφίας, 1978.