5° Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ
Ημερομηνία Thursday, November 17 @ 23:33:26 UTC
Θέμα Νησιά


της Γιολάντα Ζιάκα, οικονομολόγος, Διδάκτωρ Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 



«Ένας διαφορετικός κόσμος μπορεί να υπάρξει», αυτό ήταν το σύνθημα του φετινού 5ου Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, που πραγματοποιήθηκε στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, από 26 έως 31 Ιανουαρίου 2005. Για πέμπτη συνεχή χρονιά, άτομα και οργανισμοί από ολόκληρο τον κόσμο συναντήθηκαν για να διαδηλώσουν την αντίθεση τους στη νεοφιλελεύθερη ιμπεριαλιστική παγκοσμιοποίηση, για έναν κόσμο περισσότερο δίκαιο, υπεύθυνο και αλληλέγγυο. Στο Φόρουμ συμμετείχαν περισσότερα από 155.000 άτομα απ’όλο τον κόσμο, εκπρόσωποι ομάδων δράσης, συνδικάτων, μη κυβερνητικών οργανισμών, κομμάτων.

Ο ίδιος ο τρόπος οργάνωσης του φετεινού Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ αντανακλούσε την προσπάθεια για την εγκαθίδρυση μιας εναλλακτικής κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. «Για να αλλάξει ο κόσμος πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε συνήθειες και συμπεριφορά», δήλωναν οι οργανωτές του Φόρουμ. Στους χώρους του Φόρουμ οι υποδομές κατασκευάστηκαν με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, έμφαση δόθηκε στην ανακύκλωση, προωθήθηκαν προϊόντα βιολογικής γεωργίας και παραγωγών που εντάσσονται στο κίνημα της «υπεύθυνης επιχείρησης» και της «αλληλέγγυας οικονομίας». Προωθήθηκαν πρακτικές όπως η χρήση ελεύθερου λογισμικού, ο εθελοντισμός μέσα από δίκτυα εθελοντών διερμηνέων (περισσότερα από 2.800 άτομα), νέοι τρόποι επικοινωνίας. Για την υποδοχή των ομιλητών και των συμμετεχόντων χρησιμοποιήθηκαν αίθουσες από παλιά εργοστάσια και, κυρίως, στήθηκαν – ειδικά για την περίσταση – σκηνές και ξύλινες κατασκευές χωρητικότητας από 50 έως 500 ατόμων, διαμορφώθηκαν χώροι εστίασης και χώροι για συναυλίες. Οι κατασκευές αυτές κάλυπταν μια αρκετά μεγάλη έκταση (η απόσταση από την πρώτη μέχρι την τελευταία «αίθουσα» ήταν περίπου 6 χιλιόμετρα) , παράλληλα με τον ποταμό Guaiba που διασχίζει το Πόρτο Αλέγκρε. Στο μέσο του χώρου αυτού είχε διαμορφωθεί το «κάμπινγκ της νεολαίας», όπου 35.000 συμμετέχοντες έμεναν σε σκηνές, μαγείρευαν, τραγουδούσαν, χόρευαν. Όπως το περιέγραψαν οι οργανωτές «ο χώρος του Φόρουμ ήταν ένα εργαστήριο για να πειραματιστούμε για το πώς θα αλλάξουμε τη ζωή μας». Κατά μήκος του δρόμου που οδηγούσε από τη μια «αίθουσα» (σκηνή) στην άλλη, είχαν στηθεί πάγκοι μικροπωλητών που πουλούσαν κυριολεκτικά τα πάντα: ενθύμια, είδη χειροτεχνίας, ρούχα, παπούτσια, μουσικά όργανα. Η ίδια η πόλη του Πόρτο Αλέγκρε (πόλη 1,5 εκατομμυρίου κατοίκων) ζούσε στο ρυθμό του Φόρουμ, το οποίο τόνωσε την τοπική οικονομία, δίνοντας δουλειά σε ξενοδόχους, εστιάτορες, ταξιτζήδες. Κάποιες εταιρείας (τηλεφωνίας και άλλες) είχαν μάλιστα τυπώσει διαφημιστικές αφίσες με αναφορά στο Φόρουμ.

Όσον αφορά στο περιεχόμενο του, το φετινό Φόρουμ οργανώθηκε με τρόπο αποκεντρωμένο και δημοκρατικό. Οργανώσεις απ’όλο τον κόσμο είχαν προτείνει πάνω από 2.500 δραστηριότητες για τις 5 ημέρες του Φόρουμ: ομιλίες, εργαστήρια, στρογγυλά τραπέζια, κ.ά. Έμφαση δόθηκε στις συμμετοχικές διαδικασίες που προωθούσαν το διάλογο, σε βάρος των διαλέξεων, δραστηριότητες που επέτρεπαν σε οργανισμούς και άτομα να συναντηθούν, να δημιουργήσουν δίκτυα, να σχεδιάσουν δράσεις, να διοργανώσουν νέες συναντήσεις. Οι δραστηριότητες αυτές εντάχθηκαν σε 11 θεματικές ενότητες, οι οποίες είχαν καθοριστεί από τον Ιούλιο 2004, μέσα από μια ευρεία συμμετοχική διαδικασία που οργανώθηκε μέσω Ίντερνετ (οι ίδιες οι προτάσεις ατόμων και οργανισμών αποτέλεσαν τη βάση για τον καθορισμό των θεματικών ενοτήτων). Οι ενότητες αυτές κάλυπταν τα θέματα: «αυτόνομη σκέψη», «τέχνη και δημιουργία», «επικοινωνία», «κοινωνικοί αγώνες», «δημοκρατική τάξη», «ειρήνη και αποστρατικοποίηση», «ανθρώπινα δικαιώματα και αξιοπρέπεια», «ηθική, κοσμοθεωρίες και πνευματικότητα», «κυρίαρχη οικονομία για το λαό», «υπερασπίζοντας τη διαφορετικότητα». Τα θέματα που σχετίζονταν με περιβαλλοντικά ζητήματα εντάχθηκαν στην ενότητα «κοινά αγαθά της γης και των λαών», της οποίας ο πλήρης τίτλος ήταν «επιβεβαιώνοντας και υπερασπίζοντας τα κοινά αγαθά της γης και των λαών, ως εναλλακτική οδό στην εμπορευματοποίηση και στον έλεγχο των πολυεθνικών».

Το ελβετικό Ίδρυμα «Fondation Charles-Léopold Mayer», μέλος της οργανωτικής επιτροπής του Φόρουμ, πραγματοποίησε μια ανάλυση του περιεχομένου όλων των προτεινόμενων δραστηριοτήτων, όπως αυτό παρουσιαζόταν  μέσα από τις περιλήψεις που είχαν υποβάλει οι οργανωτές τους στην Οργανωτική Επιτροπή του Φόρουμ. Εγώ η ίδια ανέλαβα να πραγματοποιήσω – για λογαριασμό του Ιδρύματος αυτού – την ανάλυση του περιεχομένου των περίπου 250 δραστηριοτήτων της ενότητας «κοινά αγαθά της γης και των λαών», από την οποία προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία. Οι δραστηριότητες αυτές θα μπορούσαν να ενταχθούν σε πέντε υποενότητες, τις οποίες όρισα ως εξής:
- «οι αγορές σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία», με ομιλίες και άλλες δραστηριότητες γύρω από τους διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς, τις πολυεθνικές, τη δράση των κοινωνικών κινημάτων ενάντια στο κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο, το διεθνές εμπόριο και τις διεθνείς συμφωνίες
- «παραγωγή και κατανάλωση», με ομιλίες και άλλες δραστηριότητες γύρω από τη βιολογική γεωργία, τη διατροφική ασφάλεια, την αγροτική μεταρρύθμιση, τον τουρισμό, την παραγωγή ενέργειας,
- «διαχείριση φυσικών πόρων», με δραστηριότητες γύρω από το θέμα της διαχείρισης του νερού, της βιοποικιλότητας και της διαχείρισης των οικοσυστημάτων, της ανακύκλωσης,
- «περιβαλλοντικές προκλήσεις και κοινωνία», με δραστηριότητες γύρω από την περιβαλλοντική υποβάθμιση, τους μεγάλους περιβαλλοντικούς κινδύνους και ειδικότερα τις κλιματικές αλλαγές (8 δραστηριότητες), το περιβαλλοντικό δίκαιο, την υγεία και την ποιότητα ζωής, τις παραδοσιακές κοινωνίες,
- «στρατηγικές και πρωτοβουλίες για ένα βιώσιμο μέλλον», με αναφορές σε προσεγγίσεις ηθικές, φιλοσοφικές, μέσα από την τέχνη και τις αισθήσεις, στην επιστήμη και την τεχνολογία, στον σχεδιασμό, στις εναλλακτικές πρωτοβουλίες απέναντι στο κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο, στη δικτύωση και στη δράση ομάδων πίεσης, στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.

Ένα από τα κυρίαρχα θέματα ενδιαφέροντος – και ανησυχίας – όπως προέκυψε από την παραπάνω ανάλυση, ήταν αυτό του νερού. Πραγματοποιήθηκαν 23 ομιλίες για το θέμα αυτό, από τις οποίες οι περισσότερες πραγματευόταν το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης των υδάτινων πόρων, της εμπλοκής των πολυεθνικών στη διαχείριση του νερού, το «δικαίωμα στο νερό» ως ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Τις ομιλίες οργάνωσαν οργανώσεις από τη Βραζιλία, την Ουρουγουάη, την Παραγουάη, αλλά και διεθνείς οργανώσεις όπως η WWF, οι «Φίλοι της Γης», πανεπιστημιακοί, συνδικάτο αρχιτεκτόνων – πολεοδόμων από τη Βραζιλία, οι οργανώσεις Public Citizen από τις ΗΠΑ,  Centre for Community Economics and Development Consultants Society από την Ινδία.

Αναφορές σε θέματα περιβάλλοντος υπήρχαν όμως σε πολλές διαφορετικές ενότητες. Για παράδειγμα το στρογγυλό τραπέζι με θέμα «Για μια επιστήμη στην υπηρεσία του πολίτη», με ομιλητές καθηγητές Πανεπιστημίων από τη Βραζιλία, τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, το οποίο αναφερόταν κυρίως στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για κρίσιμα επιστημονικά θέματα, όπως οι Γενετικά Μεταλλαγμένοι Οργανισμοί, είχε ενταχθεί στην θεματική ενότητα «Αυτόνομη σκέψη».

Κατά τη διάρκεια του Φόρουμ, διαφωνία υπήρξε ανάμεσα στους οργανωτές του (περίπου 150 άτομα και οργανισμούς απ’όλο τον κόσμο) σχετικά με την μελλοντική του πορεία: θα έπρεπε το Φόρουμ να μετασχηματιστεί σε ένα κίνημα δράσης ή θα έπρεπε να παραμείνει ένας ανοιχτός χώρος διαλόγου; Κάποιοι υποστήριξαν ότι το Φόρουμ θα έπρεπε να υιοθετήσει πολιτικές θέσεις και ότι θα έπρεπε να πάρει θέση απέναντι στις κρίσιμες προκλήσεις του σημερινού κόσμου. ?λλοι υποστήριξαν ότι το Φόρουμ θα έπρεπε να προβάλει αιτήματα όπως την αποχώρηση των Αμερικανικών δυνάμεων από το ΙΡΑΚ, τη διάλυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Κάποιοι άλλοι υποστήριξαν ότι το Φόρουμ χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά μεγάλη ποικιλομορφία οργανώσεων, στόχων και πρακτικών. Οι στρατηγικές θα έπρεπε να διαμορφώνονται από τις ίδιες τις οργανώσεις που συμμετέχουν και όχι από το Φόρουμ, το οποίο θα έπρεπε να συνεχίσει να αποτελεί απλά και μόνο το χώρο δικτύωσης και αναζήτησης συνεργασιών.

Παρά τις αντιρρήσεις αυτές, μια ομάδα δεκαεννέα προσωπικοτήτων, οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκουν στους ιδρυτές και στην Οργανωτική Επιτροπή του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, κατέγραψε, με τη μορφή μανιφέστου, «Δώδεκα προτάσεις για έναν διαφορετικό κόσμο», καλώντας τους συμμετέχοντες στο φόρουμ να το υπογράψουν. Στην ομάδα αυτή – που περιλαμβάνει δύο βραβεία Νόμπελ – ανήκουν, μεταξύ άλλων, ο Αιγύπτιος οικονομολόγος Σαμίρ Αμίν, ο Γάλλος δημοσιογράφος και ιδρυτής της οργάνωσης ATTAC Μπερνάρ Κασσέν, ο συγγραφέας Εντουάρντο Γκαλεάνο από την Ουρουγουάη, η πολιτικός και ακτιβίστρια από το Μαλί Αμινάτα Τραορέ, ο Ισπανός δημοσιογράφος Ιγκνάσιο Ραμονέ, εκδότης της «Monde Diplomatique», ο Πορτογάλος συγγραφέας Ζοζέ Σαραμάγκου και άλλοι.
Οι υπογράφοντες το κείμενο θεωρούν ότι δεν μπορούμε να συνεχίζουμε να μιλάμε για την δυνατότητα ύπαρξης «ενός νέου κόσμου» εάν δεν κάνουμε κάποιες συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς θα φτάσουμε στον κόσμο αυτό. Το Μανιφέστο αναφέρεται σε θέματα όπως η ακύρωση του χρέους του τρίτου κόσμου, η φορολόγηση των μεταβιβάσεων κεφαλαίων και των πωλήσεων στρατιωτικού υλικού, η προώθηση της δικαιοσύνης στο διεθνές εμπόριο, η εφαρμογή πολιτικών ενάντια στις διακρίσεις απέναντι στις μειονότητες και τις γυναίκες, η προώθηση της δημοκρατίας σε τοπικό επίπεδο αλλά και στο επίπεδο των διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ.

Ειδικότερα, όσον αφορά τα θέματα περιβάλλοντος, το Μανιφέστο αναφέρεται στην αναγκαιότητα:
- επιβολής φόρων στις οικονομικές δραστηριότητες που επιφέρουν υψηλές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, στην,
- εξασφάλισης του δικαιώματος κάθε χώρας να αποφασίζει την απαγόρευσης παραγωγής και εισαγωγής Γενετικά Μεταλλαγμένων Οργανισμών που προορίζονται για τη διατροφή,
- απαγόρευσης κάθε είδους δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας πάνω στους ζωντανούς οργανισμούς
- απαγόρευσης κάθε είδους ιδιωτικοποίησης των κοινών αγαθών της ανθρωπότητας, ιδιαίτερα του νερού,
- κατεπείγουσας λήψης των μέτρων που είναι απαραίτητα για να μπει ένα τέρμα στη λεηλάτηση του περιβάλλοντος και στη τρομακτική απειλή των κλιματικών αλλαγών, που οφείλονται στο φαινόμενο θερμοκηπίου,
- προώθησης ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης που θα βασίζεται στην ενεργειακή εγκράτεια και στη δημοκρατική διαχείριση των φυσικών πόρων – ιδιαίτερα του νερού – στο επίπεδο του πλανήτη.

Για τους υποστηρικτές του, το Μανιφέστο αυτό αντιπροσωπεύει ένα θαραλέο βήμα που είναι απαραίτητο για να μετασχηματιστεί το Φόρουμα σε μια πολιτική δύναμη ικανή να προωθήσει μια παγκόσμια αλλαγή. Για τους άλλους, πρόκειται για τους ίδιους πάντα παλιούς «επώνυμους», που δεν μπορούν να χωνέψουν ότι αποτελούν πλέον τμήμα των κινημάτων που κάποτε καθοδηγούσαν. Πρέπει να σημειωθεί βέβαια ότι στους χώρους του Φόρουμ διανέμονταν καθημερινά εκατοντάδες κείμενα θέσεων, μανιφέστα και διακηρύξεις, για θέματα ετερόκλιτα,  όπως η ακύρωση του χρέους του τρίτου κόσμου, η υπεράσπιση του νερού ως δημόσιου αγαθού, το άνοιγμα των αρχείων της Δικτατορίας στη Βραζιλία, ο ρατσισμός απέναντι στους μαύρους, το σύστημα της κάστας στην Ινδία και η θέση των «ανέγγιχτων», η προώθηση μιας νέας κοινωνικής τάξης μέσα από τις κοινότητες των «Δώδεκα φυλών του Ισραήλ», κλπ., κλπ. Από τις συνεντεύξεις συμμετεχόντων που παρουσίαζαν τα τοπικά ΜΜΕ κατά τη διάρκεια του Φόρουμ, προκύπτει ότι για πολλούς το Φόρουμ αντιπροσωπεύει μια σημαντική ελπίδα, έναν ελεύθερο χώρο διαλόγου για να παρουσιάσουν τις διεκδικήσεις τους, για να αναζητήσουν υποστήριξη και συνεργασίες, για να οργανώσουν νέες δράσεις. Οι «Δώδεκα προτάσεις για έναν διαφορετικό κόσμο» αποτελούν ίσως μια πρώτη σύνθεση – αναγκαστικά ελλιπή – των όσων προτείνει συνολικά το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ.

Από το 1ο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ που πραγματοποιήθηκε και πάλι στο Πόρτο Αλέγκρε το 2001, μέχρι σήμερα, το φαινόμενο των Κοινωνικών Φόρουμ επεκτάθηκε σε όλες τις ηπείρους και μέχρι το εθνικό και τοπικό επίπεδο. Οδήγησε στην ανάδειξη ενός παγκόσμιου χώρου ελεύθερου διαλόγου, κινητοποιήσεων και διαμόρφωσης προτάσεων εναλλακτικών πολιτικών. Το κίνημα που αναδείχτηκε από τον χώρο αυτό, μέσα από την ποικιλλομορφία του και την αλληλεγγύη ανάμεσα στα άτομα και τα κοινωνικά κινήματα που το απαρτίζουν, αποτελεί πλέον μια δύναμη υπολογίσιμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ολοένα αυξανόμενη σημασία του βασίζεται στη συνειδητοποίηση  του καταλυτικού πολιτικού ρόλου που μπορούν να παίξουν οι ομάδες δράσης στην κοινωνία των πολιτών. Όπως το περιέγραψαν οι οργανωτές στην τελετή λήξης «Το Φόρουμ δεν αρχίζει και δεν τελειώνει στο χώρο αυτό. Το ίδιο το Φόρουμ προσφέρει την ευκαιρία για να προσεγγίσει κανείς κινήματα που παλεύουν, να συναντήσει συνοδοιπόρους και να συνεχίσει να αγωνίζεται. Νέες προτάσεις θα προκύψουν σε αυτή την πορεία».

Το επόμενο 6ο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, θα είναι αποκεντρωμένο και θα οργανωθεί ταυτόχρονα σε τρεις ηπείρους, στη Λατινική Αμερική (στη Βενεζουέλα), στην Αφρική (στο Μαρόκο) και σε κάποια χώρα της Ασίας. Το Φόρουμ του 2007 θα οργανωθεί στην Αφρική. Όσο για τα Κοινωνικά Φόρουμ σε επίπεδο ηπείρων, το επόμενο Μεσογειακό Κοινωνικό Φόρουμ θα λάβει χώρα τον Ιούνιο 2005 στην Βαρκελώνη Ισπανίας, ενώ το επόμενο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ πρόκειται να οργανωθεί την άνοιξη του 2006 στην Αθήνα.

Επικοινωνία: polis@otenet.gr

Για περισσότερες πληροφορίες:
- Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ - http://www.forumsocialmundial.org.br/
- Μεσογειακό Κοινωνικό Φόρουμ (16-19 Ιουνίου 2005) - http://www.fsmed.info/ - e-mail: fsmed@fsmed.info
- Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ στο Λονδίνο (2004) - http://www.fse-esf.org/

(?ρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Οικοτοπία», Τεύχος 33, Απρίλιος 2005)



3ο Τεύχος



Το άρθρο αυτό προέρχεται από eyploia.aigaio-net.gr
old.eyploia.gr

Το URL της ιστορίας αυτής είναι ο εξής
old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=68