Συνέδριο για τον Αρχίλοχο
Ημερομηνία Thursday, November 17 @ 00:06:36 UTC
Θέμα Πάρος


To Ινστιτούτο Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων (ΙΑΠΚ), ο δήμος Πάρου
και ο πολιτιστικός σύλλογος Πάρου «Αρχίλοχος», διοργάνωσαν με επιτυχία
το Β' Διεθνές Συνέδριο Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων με θέμα «O
Αρχίλοχος και η εποχή του», που πραγματοποιήθηκε στην Παροικία της Πάρου
από 7 έως 9 Oκτωβρίου.

Το συνέδριο ήταν αφιερωμένο στο μεγάλο λυρικό ποιητή της αρχαιότητας
Αρχίλοχο που κατάγεται από την Πάρο. O Αρχίλοχος έζησε τον 7ο αι. π.Χ.
και ήδη από την αρχαιότητα θεωρούνταν ο σπουδαιότερος ποιητής μετά τον
Όμηρο.
   Η ποίηση του Αρχιλόχου είναι γνωστή ως ανατρεπτική και ριζοσπαστική
με στροφή προς την εξατομίκευση, τα δε έργα του αναφέρονται στην
καθημερινή ζωή της πατρίδας του, τον πόλεμο, την ερωτική ζωή, το ηρωικό
μυθικό παρελθόν.
   Πρόσφατα ανακαλύφθηκαν στην Oξφόρδη, με τη μέθοδο της υπέρυθρης
φωτογράφισης, νέοι πάπυροι με κείμενα αρχαίων συγγραφέων. Ανάμεσά τους
βρέθηκε και κείμενο εντελώς άγνωστο του Αρχιλόχου, το περιεχόμενο του
οποίου ανακοινώθηκε για πρώτη φορά στο διεθνές συνέδριο της Πάρου από
τον ειδικό μελετητή των παπύρων, καθηγητή της Oξφόρδης Dirk Obbink.
Εκτός από τον καθηγητή Obbink, στο συνέδριο της Πάρου συμμετείχαν με
ανακοινώσεις τους κορυφαίοι έλληνες και ξένοι ερευνητές στους τομείς της
φιλολογίας, της αρχαιολογίας και της παπυρολογίας.



Ο Αρχίλοχος, ο Ελύτης και η Ποίηση σήμερα

Η εισήγηση του Χρίστου Γεωργούση στο Συνέδριο

ΜΕ ΤΑ ΛΙΓΑ που θα πούμε θα αποτολμήσουμε μια σύγκριση της εποχής του Αρχίλοχου με τη σημερινή εποχή, θα βρούμε κοινά στοιχεία του αρχαίου λυρικού με τον Ελύτη και θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε λίγο φως στην σημερινή πορεία της ελληνικής ποίησης.

Ένα: Ο ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

Α) Η ζωή τότε και τώρα:  ΠΩΣ ΘΑ αισθανόταν ο Αρχίλοχος αν ερχόταν απ’ τον άλλο κόσμο για να βρεθεί ανάμεσά μας στη σύγχρονη Πάρο; Τι έμεινε σταθερό και τι άλλαξε μετά τόσους αιώνες; Οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες παραμένουν ίδιες. Ψωμί, καημός, αγάπη, κατά τον Ελύτη. Και θάλασσα πάντα. Αλλά η βαθιά θρησκευτική διάθεση, επαναστατική κατά διαστήματα, που έσπρωξε τις κοινωνίες και τους ανθρώπους να παίξουν με τη ζωή, τον πόνο και το θάνατο έχει υποχωρήσει και τη θέση της πήρε η λατρεία για τα υλικά αγαθά. Ο κόσμος του Αρχίλοχου βασισμένος στο λίγο, το μικρό, το αργό, το ταπεινό κράτησε για πολλούς αιώνες τις αξίες αυτές.  Σήμερα όλα έχουν αντικατασταθεί από το πολύ, το μεγάλο, το ταχύ, το αλαζονικό.

Β) Ο ποιητής τότε και τώρα: Ο αυλητής και ο αρπιστής της Κέρου του 3.000 π.Χ. κάνουν τραγούδι τη χαρά και την πίκρα τους, το φόβο και το θαυμασμό για τη ζωή. Το ίδιο και ο Αρχίλοχος του 7ου π.Χ. αιώνα. Το ίδιο και ο άνθρωπος σήμερα. Ο ποιητής δρα πάντα ως απόστολος του συναισθήματος και της ευαισθησίας ως διερμηνέας των θεών.  Οι αυλητές, οι αρπιστές, ο Όμηρος και ο Αρχίλοχος δεν έχουν τις δυνατότητες του σημερινού λογοτέχνη. Δεν γράφουν και δεν διαβάζουν. Δεν έχουν βιβλιοθήκες. Δεν ε’ιναι στη διάθεσή τους η άπειρη γνώση που έχει προηγηθεί. Βλέπουν τον κόσμο με παρθένο μάτι. Ψάχνουν να βρουν την ψυχή τους. Ψάχνουμε και σήμερα να τη βρούμε, αλλά είμαστε μπλεγμένοι στα πολλά και σκοτεινά των σύγχρονων λαβυρίνθων.  Ο κόσμος του Αρχίλοχου εμπεριέχει όλη τη μαγεία του αγνώστου. ?δειος από υλικά αγαθά είναι γεμάτος από φύση και από προσδοκίες θαυμάτων.

Γ) Η ποίηση τότε και τώρα: Η λογοτεχνία όλη εκφράζεται με την ποίηση μόνο τον καιρό του Ομήρου και του Αρχίλοχου. Τα περιλαμβάνει όλα. Το διήγημα, το μυθιστόρημα, το δράμα, το θεατρικό έργο, το φιλοσοφικό στοχασμό. Η ποίηση είναι ταυτόχρονα ψαλμοί και ευαγγέλια. Έχει άμεση σύνδεση με τη λατρεία, με τις τελετές, τις διασκεδάσεις και τα πανηγύρια.  Το ποίημα γράφεται για να γίνει απαγγελία συνήθως με μουσική, όχι για να μπει σε βιβλία και να διαβαστεί στο δωμάτιο. Το Σύμπαν της ποίησης διασπάται αργότερα και δημιουργούνται η δραματική ποίηση και οι κωμωδίες, ενώ η λυρική ποίηση συνεχίζει μέχρι σήμερα ένα μοναχικό δρόμο. Οι δυνατότητες του γραπτού λόγου διευρύνονται και πολλαπλασιάζονται με επαναστατικό τρόπο.
Η ποίηση σήμερα αποτελεί μικρό μέρος της λογοτεχνικής παραγωγής, αλλά αντιστέκεται στους καιρούς και συνεχίζει. Είναι εντυπωσιακό, που όχι μόνο οι λέξεις έμειναν ίδιες, αλλά και η τεχνική και η μορφή του ποιήματος δεν έχουν αλλάξει.
Η παλιά μαγεία και ο θαυμασμός έχουν απωλέσει την πρώτη τους έλξη και ο παλιός λόγος έχασε τη δύναμή του.  Τα λόγια του Αρχίλοχου θα είχαν στην εποχή του μια ισχύ που δεν φανταζόμαστε σήμερα.  Σιγά-σιγά ο άνθρωπος απομακρύνθηκε απ’ το μύθο, τα μυστήρια σταμάτησαν να τον γοητεύουν και μια παντοδύναμη τεχνολογία μας έφερε  σε μια νέα πραγματικότητα, όπου παρά τα φοβερά και αδιέξοδα, ανοίγεται εντούτοις παράθυρο μικρό για να αποτολμήσουμε και πάλι να βγούμε σε χώρους παραμυθιών. Το λυχνάρι του Αλαντίν είναι ηλεκτρονικό, το τελώνιο που εμφανίζεται  απαιτεί  λόγο νέο και καίριο πάντα για να μας πάρει στον κόσμο του.

Δ) Η έμπνευση τότε και τώρα: Ποια στοιχεία εμπνέουν τον Αρχίλοχο; Η υπαρξιακή αγωνία, ο έρωτας, το πένθος, ο φόβος των θεών, ο πόλεμος, η φύση, η καθημερινή ζωή στην πόλη, είναι αυτά, που θα του δώσουν αιθέρα ρίγους για τις συνθέσεις του.
Ποια στοιχεία εμπνέουν σήμερα; Μένουν τα ίδια και άλλα πολλά που προστέθηκαν με τους αιώνες. Ο άνθρωπος τώρα έχει γνώση του παρελθόντος και συνομιλεί μ’ αυτό, οι φόβοι του πήραν άλλες διαστάσεις, ο ποιητής συνδιαλέγεται με την ιστορία, με τη φιλοσοφία, με τη μυθολογία.
Επιμένει η Ποίηση, όσο κι αν έχει χάσει απ’ την παλιά της αίγλη. «Με τον ίδιο τρόπο, όπως και παλιά αγκαλιάζονται πάντα τα σώματα», λέει ο Ελύτης. Δεν άλλαξε λοιπόν αυτό, όπως και πολλά άλλα. Ο Αρχίλοχος θέλει να έχει την τύχη να αγγίξει το χέρι της Νεοβούλης. Αιώνες μετά  ο υμνωδός των χαιρετισμών της Παναγίας στέκεται έκθαμβος μπροστά στη γυναίκα μητέρα, στη γυναίκα σύντροφο, τον αδαπάνητο θησαυρό της ζωής. Και αιώνες μετά ο Ελύτης υμνεί τα κορίτσια τις Παραπλανημένες Πλειάδες, τα Αγγεία των Μυστηρίων.

Δύο: ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ΚΑΙ ΕΛΥΤΗΣ

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ χρόνια ζήσαμε στην Ελλάδα μια έξαρση του φαινομένου της Ποίησης. Ο ρομαντισμός του 19ου αιώνα και διάφορα κινήματα αναγέννησης του ποιητικού λόγου στην Ευρώπη και τον κόσμο όλο έδωσαν μια νέα φλόγα έμπνευσης στους Έλληνες δημιουργούς. Αποτέλεσμα αυτών ήταν τα δύο Νόμπελ λογοτεχνίας στο Σεφέρη και στον Ελύτη.  Επηρέασαν κι αυτά με το δικό τους τρόπο τα ποιητικά μας πράγματα και γνωρίσαμε μια νέα απογείωση. Ένα πολύ σπουδαίο γεγονός ήταν το πάντρεμα των στίχων με τη μουσική και η εμφάνιση Ελλήνων συνθετών, κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη, που αποτόλμησαν να μελοποιήσουν και να παρουσιάσουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σε στάδια και πλατείες πολλά μουσικά έργα.
Επανασυνδέθηκε λοιπόν η μουσική με την Ποίηση και πήγαν μαζί, όπως στα χρόνια του Αρχίλοχου. Αυτή η σύνδεση έδωσε νέο ενδιαφέρον και πνοή για το ρωμαλέο ελληνικό ποίημα, αλλά ήταν επόμενο να χάσει κάποια στιγμή την πρώτη του αίγλη και ορμή.
Απ’ τον καιρό του Ομήρου και του Αρχίλοχου μέχρι σήμερα οι άνθρωποι δοκίμασαν να παίξουν με τις λέξεις για να εκφράσουν σκέψεις και καημούς για τη ζωή και τους ανθρώπους. Θα μπορούσαμε να βρούμε σε κάθε εποχή τους τολμητίες εκείνους, που πρόσφεραν τα δικά τους πράγματα, προίκισαν το λόγο με το ταλέντο και τη φώτιση που είχαν.
Με άλματα η Ποίηση προχώρησε μέχρι εδώ. Από τον Αρχίλοχο φτάσαμε στον Ελύτη περνώντας απ’ τον Ποιητή του Ακάθιστου Ύμνου. Ο Αρχίλοχος αποτολμά να ξεφύγει απ’ τα δεσμά του έπους, να μιλήσει για τις δικές του αγωνίες και τα συναισθήματά του και να υιοθετήσει δικά του μέτρα. Είναι ο τολμητίας του διθύραμβου, ο πρώτος του σατυρικού λόγου. Είχε και στη μουσική τα δικά του τολμήματα έμπνευσης, και ας ελπίσουμε ότι μια μέρα θα μάθουμε γι’ αυτά περισσότερα. Ο Ελύτης προχωρεί σε μια σύνθεση και της ποιητικής ύλης, αλλά και της ποιητικής τεχνικής, συνθέτοντας με το δικό του ευφάνταστο τρόπο τις ριζοσπαστικές καινοτομίες που ήρθαν απ’ τα νέα ρεύματα.
Ένα αιώνα πριν ο Ανδρέας Κάλβος δίνει μια χορευτική Ποίηση, αποτολμώντας να παραβεί τους κανόνες της ομοιοκαταληξίας, που απορροφούσαν δυνάμεις και χυμούς των δημιουργών. Μετά ήρθε ο Κωνσταντίνος Καβάφης που αλίευσε τις καθημερινές λέξεις για να τις τοποθετήσει σύμφωνα με τους ρυθμούς της καρδιάς του.
Θα είχε ενδιαφέρον να ψάξουμε τα κοινά σημεία του Αρχίλοχου με τον Ελύτη, αλλά και άλλους νεοέλληνες ποιητές. Ο Ελύτης αισθάνεται συγγενής με τους λυρικούς του Αιγαίου και ιδιαίτερα με τη Σαπφώ και αποτολμά μετάφραση των στίχων της.
Πολλά στοιχεία των μικροκόσμων των δύο ποιητών είναι ίδια. Ο ένας ονειρεύεται τη Νεοβούλη, ο άλλος την Ελένη και τη Μαρίνα. Ο ένας έχει το τοπίο του Αιγαίου μπροστά του, όπως ήταν τον 7ο π.Χ. αιώνα, ο άλλος θέλγεται από τις Κυκλάδες, που ακόμα δεν έχουν χάσει τα σημαντικά της ομορφιάς τους. Και οι δυο γυρίζουν απ’ τον πόλεμο.
Οι κόσμοι όμως που απλώνονται έξω τους διαφέρουν σημαντικά. Ο ένας έχει μπροστά του αδαπάνητη τη μαγεία και το μυστήριο. Ο άλλος βρίσκεται σε εποχή εξαντλημένη από τη γνώση και το κακό. Ο Αρχίλοχος μετρά τα πάντα σχεδόν με την ανθρώπινη κλίμακα, ο άλλος βρίσκεται αντιμέτωπος με την ύβρη του ανθρώπου, που εγκαθιστά ένα κόσμο, που δεν μπορεί να μετρήσει και να ελέγξει, ένα κόσμο πέρα απ’ τα ανθρώπινα μέτρα. Ο ένας ζει με το λίγο, ο άλλος βρίσκεται καταπονημένος με το πολύ. «Αναζήτησα το ελάχιστο και με τιμώρησαν με το πολύ», αναφωνεί. Ο ένας έχει το δόρυ, την ασπίδα, τα ακούσματα απ’ τα Ομηρικά έπη, την έφεση και τη δυνατότητα να φτιάχνει στίχους. Ο άλλος έχει στη διάθεσή του τη σοφία και τη γνώση αιώνων. Ο Αρχίλοχος θα συνθέσει απ’ τα Ομηρικά έπη και τα τραγούδια της εποχής τολμώντας επαναστατική ρήξη με την παράδοση, ο Ελύτης θα αποτολμήσει σύνθεση απ’ τον απέραντο πλούτο που έχει στη διάθεσή του και θα διαμορφώσει νέες μορφές έκφρασης.
Ψάχνουμε τον Αρχίλοχο  στους «Προσανατολισμούς» του Ελύτη.  Στην σατυρική και τραγική ταυτόχρονα διάθεση του Βάρναλη.  Στην αγωνιστική διάθεση του Γιάννη Ρίτσου. Στην αγάπη για το κρασί πολλών νεοελλήνων ποιητών. Τον βρίσκουμε  στο Μίκη Θεοδωράκη που συνεγείρει τα πλήθη στα στάδια. Αναζητούμε και σήμερα με τη δύναμη της μουσικής και του λόγου να μετεωριστούμε στην έξαρση, να βρούμε παραμυθία  στο ποίημα.  Στοιχεία της εποχής του  βρίσκουμε στις θρησκευτικές μυσταγωγίες των ιερέων. Στην σημερινή λύρα του Αιγαιοπελαγίτικου τραγουδιού με τους καημούς της θάλασσας και του αποχωρισμού. Στους αυτοσχέδιους στίχους σημερινών τροβαδούρων των νησιών.
Αλλά να προσθέσουμε κι αυτό: Οι διαφορές του Αρχίλοχου με τον Ελύτη δεν είναι τόσο πολλές , όσο οι διαφορές του κοινού του αρχαίου λυρικού με το σημερινό κοινό.

Τρία: Η ΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ;

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΤΗΣ λογοτεχνίας διαπιστώνουν ότι η Ποίηση βρίσκεται σε κρίση. Αν ως Ποίηση  εννοούμε την τάση του ανθρώπου να ψάχνει την ψυχή του στα πολλά και διάφορα τολμήματα της τέχνης, τότε είναι δύσκολο να σταθμίσουμε όλα τα μέτρα και να καταλήξουμε στο συμπέρασμα, ότι αυτή  βρίσκεται σε κρίση. Πώς μπορούμε να ανακαλύψουμε την Ποίηση που δραπέτευσε και πήγε στα μυθιστορήματα του Καζαντζάκη και του Σαραμάγκου; Πώς μπορούμε να βρούμε και να υπολογίσουμε αυτήν που διαχύθηκε στο θέατρο και τον κινηματογράφο, και την άλλη  που στήριξε μεγάλα έργα μουσικής; Κι αυτή την άλλη που δεν γράφτηκε ποτέ;
«Ολόκληρη η κοινωνία διαπράττει το ίδιο λάθος. Κλειδώσαμε την Ποίηση. Την αφήσαμε στους έφηβους, την εξορίσαμε στον κόσμο της διανοητικής ψυχαγωγίας, της χαλάρωσης. Της αφαιρέσαμε τον κοινωνικό ρόλο που πάντοτε είχε, κυρίως σε ορισμένες χώρες. Στον 19ο αιώνα οι ποιητές στη Ρωσία απήγγειλαν στίχους στο κοινό. Και η Ποίηση άντεξε στα 70 χρόνια ολοκληρωτισμού, ίσως γιατί μπορούσε να ξεφεύγει από τη λογοκρισία χάρη στις δικές της εκφραστικές μορφές, με τους υπαινιγμούς, τα σύμβολα και τις μεταφορές. Όπως έγινε και στη Γαλλία στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής». Αυτά λέει ο κοινωνιολόγος Εντγκάρ Μορέν. Ισχύουν ίσως για τη Γαλλία και για τη χώρα μας. Μπορεί να πρόκειται για μια γενικότερη κρίση. Αδιαφορήσαμε για την Ποίηση, την περιφρονήσαμε.
Αν μιλήσουμε για το καθαρά ποιητικό βιβλίο, όπως το ξέρουμε με τα ποιήματα του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Εγγονόπουλου, του Ελύτη, του Μανώλη Αναγνωστάκη, βρίσκουμε μια υποχώρηση της αξίας που τους έδιναν πριν. Οι αγαπόντες τη λογοτεχνία στρέφονται περισσότερο σήμερα στο μυθιστόρημα. Αλλά τόσο στο μυθιστόρημα, όσο και στη μουσική και σ’ άλλες μορφές τέχνης που εξακολουθούν να συγκινούν τον άνθρωπο, βρίσκουμε στο αίμα τους ποιητικά αιμοσφαίρια.
Είναι πρώτα οι κάθε λογής στιχουργοί. Με στιχάκια ως επιμνημόσυνα αφιερώματα, ως επιγράμματα στον τοπικό τύπο. Σε πολλά νησιά οι αυτοσχέδιοι στίχοι επενδύονται με μουσική και παρουσιάζονται σε γιορτές και τελετές, λες και δεν πέρασαν αιώνες από την παρουσία των ελεγειακών ποιητών και του Αρχίλοχου. Θα είχε ενδιαφέρον να μελετήσουμε όλες  τις μορφές της επιβίωσης αυτής της κατάστασης. Είναι οι στίχοι των δημοτικών τραγουδιών, οι καλοδουλεμένοι στίχοι επίσης της σημερινής μουσικής. Ο Γκάτσος μετά την «Αμοργό» έγραψε ποιήματα για σημαντικά τραγούδια. Δραπέτευσε λοιπόν η Ποίηση και πήγε να ξανασυναντήσει τη μουσική. Πήγε να βοηθήσει άλλες μορφές τέχνης, το θέατρο, τον κινηματογράφο, το μυθιστόρημα.  Από την άλλη να μην ξεχνούμε ότι, αν το «?ξιον Εστί» δεν είχε περάσει απ’ τα χέρια του Θεοδωράκη, ίσως να μην το γνωρίζαμε σήμερα.  Αν ο Σεφέρης δεν είχε πάρει το Νόμπελ και δεν είχε επίσης μελοποιηθεί μια σειρά ποιημάτων του, μπορεί να μην κάναμε λόγο γι’ αυτόν, όπως δεν κάνουμε λόγο για πολλούς άλλους, που άξιοι ανανεώνουν την ποίηση, τις βάφουν το αίμα κατακόκκινο, αλλά μένουν άγνωστοι.
Αν εντούτοις παραδεχτούμε κάποια κρίση, με τους όρους που θέσαμε, ότι μιλούμε για μας εδώ, γι’ αυτήν την εποχή και για τη μορφή της Ποίησης, όπως την ξέραμε, είναι καλύτερα να δούμε τι φταίει, που στη χώρα μας παρά τα δύο Νόμπελ  δεν απολαμβάνει την αξία που της πρέπει. Θα αποδώσουμε το φταίξιμο α) στην επικρατούσα κατάσταση, β) στην εκπαίδευση, γ) στο ποίημα και δ) στους ποιητές τους ίδιους.

a) Η σύγχρονη εποχή με τον ορθολογισμό της, την τεχνοκρατία και την ισχύ της κατανάλωσης έχει επιφέρει πλήγμα σ’ αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ποιητική στάση. H πτώση των ειδώλων και η χρεοκοπία των ιδεολογιών, η ανάδυση της καταναλωτικής κοινωνίας και της παγκοσμιοποίησης δεν ευνοούν ίσως και τόσο ένα καλό κλίμα για τον ποιητή. Η τεχνοκρατία κι ο αδυσώπητος ορθολογισμός αντιμάχονται το συναίσθημα και δημιουργούν κόσμους πέρα απ’ τα ανθρώπινα μέτρα. Αυτά όλα ήρθαν ως απάντηση μετά τους μεγάλους πολέμους, μετά την πίστη και τους αγώνες των ανθρώπων για ένα καλύτερο κόσμο. Η απάντηση είναι αυτή και ο άνθρωπος φαίνεται έκπληκτος σήμερα μπροστά στη στέρηση της μεγάλης ελπίδας. Η επαναστατική πρόοδος της τεχνολογίας έφερε την τηλεόραση, τον υπολογιστή και το κινητό τηλέφωνο. Ο συνάνθρωπος είναι διαρκώς δίπλα μας και διαρκώς μακριά μας. Έχουμε ζαλιστεί και οι εξουσίες μας θέλουν ζαλισμένους να μην μπορούμε να επικοινωνήσουμε και να συνεννοηθούμε.

β) Απ’ την άλλη είναι η εκπαίδευση, που δεν έχει αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, που δεν τα καταφέρνει να ανοίξει τις καρδιές και να ασκήσει τα αισθητήρια των παιδιών. Στη χώρα της Ποίησης μετά 12 χρόνια εκπαίδευσης οι μαθητές ελάχιστα μαθαίνουν για τα μυστικά της τέχνης αυτής. Η λογική των διαρκών εξετάσεων έφτασε στο σημείο να καταργήσει τη διδασκαλία της λυρικής Ποίησης απ’ τα σχολεία. Και φτάνουμε στο απίστευτο σημείο μετά απ’ αυτά τα 12 χρόνια, ακόμα και στην Πάρο, να μην έχουν ακούσει καμιά φορά οι μαθητές μας ούτε το όνομα του ποιητή, ούτε καν ένα του στίχο.
«Ο τρόπος που επέλεξε η νεοελληνική εκπαίδευση να διδάξει την Ποίηση υπονομεύει ή και καταστρέφει την πραγματική της ουσία, που είναι η αντισυμβατική της φύση και ο επαναστατικός της ρόλος», λέει ο Δημήτρης Μαρωνίτης. Και προσθέτει: «Η σχολική ανάγνωση της Ποίησης εξακολουθεί να επιμένει στο αμαρτωλό ζεύγος «μορφή και περιεχόμενο», όπου η εξέταση της μορφής νοείται ως έλεγχος της διακόσμησης του ποιητικού λόγου και η εξέταση του περιεχομένου ταυτίζεται με την αναζήτηση κάποιου μηνύματος».

γ) Φαίνεται ότι ο ελεύθερος στίχος και τα άλλα τολμήματα του μοντερνισμού έχουν φτάσει στα όριά τους. Με τον ελεύθερο στίχο, τους υπαινιγμούς και τα σύμβολα και τους συνειρμούς του υπερεαλισμού επιχείρησαν πολλοί να δοκιμάσουν με την τέχνη αυτή. Τα πολλά μας οδήγησαν στο λίγο και χάσαμε τη δυνατότητα να  μπορούμε να μετρήσουμε. Ποια στοιχεία συνθέτουν ένα καλό ποίημα; Ποιο ήταν το καλό ποίημα παλιά και ποιο τώρα;
Οι δημιουργοί ασκήθηκαν στον πυκνό λόγο και η δυσκολία στην κατανόηση της ποίησης πήγε να αναπληρώσει τη φθορά μετά από αιώνες έκφρασης, επιτρέποντας στον  αναγνώστη να κάνει τη δική του σύνθεση. Συχνά χάνεται το πρόσωπο και το πάθος του ίδιου του ποιητή, αλλά χάνεται και το ποίημα.
Εκείνο, που  μπορούμε να προσδοκούμε, είναι η επαναμάγευση του ποιητικού λόγου, κατά τον Νάσο Βαγενά. Από την άλλη ίσως να πρέπει να ελπίζουμε ότι ο ποιητικός λόγος θα σταματήσει να είναι ερμητικά κλειστός και θα βρει νέους τρόπους να είναι ουσιώδης, χυμώδης και περιεκτικός, χωρίς να χάνει την αμεσότητά του, χωρίς να κλείνεται σε προσωπικά στεγανά των δημιουργών. Ο δημιουργός τραγουδά για να τον ακούσουμε, όπως και ο Αρχίλοχος, όχι για να πασχίζουμε να βρούμε κλειδιά για αινίγματα. Γιατί έτσι ο λόγος χάνεται, πάει στους ελάχιστους που θέλουν να λύνουν σταυρόλεξα και να απαντούν σε γρίφους και δεν μας βοηθά να πούμε τον καημό μας.

δ) Και μένουν οι ποιητές οι ίδιοι, που  στην προσπάθειά τους να βρουν το καίριο, να ξεφύγουν απ’ τα παλιά δεσμά των συμβάσεων, έφτασαν συχνά να επεξεργαστούν τόσο το λόγο, ώστε να μη μπορεί να φτάσει στ’ αυτιά των ανθρώπων. Μερικοί φαίνεται να συνομιλούν με το μέλλον, έχουν βιασύνη για καθαρότερες εκφράσεις, αλλά χάνεται έτσι το παρόν και η στήριξη που θα είχε ο ποιητικός λόγος. Ο Ελύτης θέλει να φτάσει τα αισθήματα μέχρι την αγιότητα, υιοθετεί μορφές έκφρασης, που ομορφαίνουν και πλουταίνουν, αλλά γίνεται δύσκολη η αμεσότητα της συγκίνησης.
?λλοι επιστρέφουν στο παρελθόν, προκειμένου να μεταδώσουν τις συγκινήσεις τους, άλλοι καταλήγουν στο πεζό κείμενο, ξεφεύγοντας από τη μουσική του ποιήματος. Πολλοί κινήθηκαν σε ένα καθεστώς ερμητισμού λόγω σκληρών καταστάσεων εξουσίας, αναπτύσσοντας δικούς τους κώδικες και συμβολιστικές τάσεις, τόσο που συχνά έγιναν για το κοινό δύσκολοι και απροσπέλαστοι. Ο ποιητής απομακρύνθηκε απ’ το κοινό του και μοιραία το κοινό διάλεξε  πιο εύκολους δρόμους για να ελευθερώσει αγωνίες δικές του και συναισθήματα.

Τέσσερα: ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΕΙΔΙΚΟΙ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ πιστεύουν ότι απαιτείται μια νέα δημιουργική συνομιλία με την έμμετρη προσωδία (Νάσος Βαγενάς). ?λλοι ότι για να αρτιωθεί η τέχνη της Ποίησης δεν της αρκεί το επιλεγμένο κοινό των πολιτιστικών εσπερίδων, αλλά χρειάζεται και η μέθεξη του φυσικού ακροατηρίου, όπως ακριβώς ισχύει και για τις θεατρικές παραστάσεις. (Μίμης Σουλιώτης).
Τα μουσικά έργα, όπως το «?ξιον Εστί», το έργο «Επιφάνια- Αβέρωφ» και πολλά άλλα, ίσως κινήθηκαν κάπως στην κατεύθυνση αυτή και βοήθησαν να αναδυθεί μαζί με τη μουσική και η Ποίηση στα χρόνια μετά το 1960. Αλλά μένει πάντα αναπάντητη η σχέση της Ποίησης με τη μουσική και οι δρόμοι που θα τραβήξουν. Θέμα που θα είχε απασχολήσει όλους από τα χρόνια του Αρχίλοχου μέχρι σήμερα.
Είπαμε, ότι η μαγεία έχει δύσει και ίσως χρειάζεται πρώτα απ’ όλα μια νέα στάση ζωής για να ανατείλει πάλι. Τα είδωλα έχουν γκρεμιστεί παντού στον κόσμο και αυτή η απόγνωση και στέρηση της ελπίδας έχει περάσει και στην Ποίηση. Χρειάζεται  να ξαναπιστέψουμε. Η ανάσταση της ελπίδας και της πίστης στον άνθρωπο ίσως δώσει και μια νέα πνοή στην Ποίηση. Νέα οράματα, καινούρια τολμήματα και σκιρτήματα, θα φέρουν ανέμους καινούριους και στον ποιητικό λόγο.
Κάτι απροσδόκητο μπορεί να γεννιέται στη στάση του ανθρώπου απέναντι στη ζωή και στη φύση μετά τα πολλά αδιέξοδα των ιδεολογιών. Αυτό το καινούριο, που μπορεί να προέλθει από λαούς του περιθωρίου, από λαούς που τώρα γνωρίζουν την ελευθερία, ίσως είναι μια ειρηνική επανάσταση. που θα δώσει νέο περιεχόμενο στον άνθρωπο και νέο αίμα στην Ποίηση.
Θα περίμενε κανείς ότι αρκούσε το ταξίδι στη Σελήνη, ώστε να μην ξαναγραφούν ποιήματα. Αρκούσε το Διαδίκτυο και ο Υπολογιστής, ώστε να χορτάσουμε επιτέλους πραγματικότητα. Αλλά θέλουμε και μια πραγματικότητα μιας άλλης ύλης απ’ την οποία είμαστε φτιαγμένοι και μιας άλλης κατάστασης. Είναι εκεί που μας χτίζουν γεφύρι η μουσική και η Ποίηση. Ο άνθρωπος πάντα έχει την επιθυμία να βγει από τα στενά του όρια και να ξεπεράσει το δεδομένο. Μπορεί αυτή η πραγματικότητα να του δημιουργεί ασφυξία, θα ανοίξει λοιπόν με την Ποίηση ορύγματα διεξόδου να δραπετεύσει, όπως έκανε πάντα.
Η Γοργόνα του Αιγαίου, αυτή που ταξίδεψε εδώ από τους καιρούς της μυθολογίας, ρωτά τους ναυτικούς  αναδυόμενη απ’ τη θάλασσα, αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Μια τέτοια γοργόνα, ίσως η Γοργώ, που βγήκε πρόσφατα απ’ τα χώματα της Πάρου ή η Αιγαιοπελαγίτικη ψυχή μας, ή η ψυχή όλων εμάς, που ψάχνουμε εδώ,  αναρωτιέται αν ζει ακόμα ο βασιλιάς Αρχίλοχος.
Σε όσα σήμερα μας καταδυναστεύουν, σε όσα πλήττουν την ψυχή μας, υψώνουμε ανάστημα και εξεγειρόμαστε. Ο ποιητής μπορεί να είναι εξόριστος, αλλά αντιστέκεται.
-Εξόριστε Ποιητή στον αιώνα σου λέγε τι βλέπεις.
-Βλέπω τις κανονιοφόρους του Έρωτα.
 Αισιόδοξος είναι  ο Ελύτης: «Έχει το δικαίωμα να ελπίζει κανείς ότι, ανάμεσ’ από τα φοβερά κυκλοτρόνια, και τους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους, μια μέρα, όπως ανάμεσ’ από δυο μαλτεζόπετρες, θα ξεφυτρώσει πάλι, σαν καταπόρφυρη παπαρούνα, η Ποίηση».
Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Εντγκάρ Μορέν διατυπώνει την πρόβλεψη ότι ο άνθρωπος του 21ου αιώνα θα εξεγερθεί ενάντια στην πεζότητα του σύγχρονου κόσμου και θα ανακαλύψει ότι ακόμα και η πολιτική έχει ανάγκη την ποίηση.
Η Γαλλία έχει ίσως τους λόγους να αισιοδοξεί καθώς εξεγέρθηκε πολλές φορές στην ιστορία της με το ρομαντισμό στον 19ο αιώνα και στον 20ο αιώνα είδαμε την γέννηση του νέου κύματος που έφερε ανατροπές με τον υπερρεαλισμό και άλλα κινήματα. Ο Γαλλικός Μάης του 1968 ήταν και μια γενικότερη κίνηση ανατροπής, εκπηγάζουσα και από ποιητική διάθεση.
Θα απαντήσουμε λοιπόν ναι στη Γοργόνα, ότι ζει η Ποίηση, ότι την έχουμε πάντα ανάγκη, ότι ζει  ο Αρχίλοχος. Ζουν στα πολλά τολμήματα για την έκφραση και για το καίριο, που θα συγκινούν πάντα την καρδιά του ανθρώπου. Θα της απαντήσουμε ότι ζουν και μάλιστα εδώ στην θάλασσα του Αιγαίου, ελπίζοντας ότι ένα φως ανανέωσης του ποιητικού λόγου στη χώρα μας μπορεί ίσως να ξανάρθει  και από τις θάλασσές μας. Η Ποίηση ζει. Ο Αρχίλοχος ζει.

(Για την εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκαν κείμενα από επιφυλλίδες του «Βήματος» των καθηγητών Πανεπιστημίου Νάσου Βαγενά, Δημήτρη Μαρωνίτη, Μίμη Σουλιώτη και του κοινωνιολόγου Εντγκάρ Μορέν για την ποίηση).

 



3ο Τεύχος



Το άρθρο αυτό προέρχεται από eyploia.aigaio-net.gr
old.eyploia.gr

Το URL της ιστορίας αυτής είναι ο εξής
old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=64