Το ηφαίστειο της Σαντορίνης και η συμβολή του στον πολιτισμό του Αιγαίου
Ημερομηνία Sunday, February 11 @ 22:17:43 UTC
Θέμα Θήρα


της Γιώτας Σύκκα

Οι σεισμοί και οι εκρήξεις του ηφαιστείου της Θήρας ποτέ δεν έπαψαν να δίνουν τροφή σε δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Συνήθως έφταιγε η οργή του... Θεού. Τόσο για τις δονήσεις όσο και για τις καταστροφές. Εχει ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι το ηφαίστειο της Θήρας εκτός από τα παραμύθια πρόσφερε πολλά και σε άλλους τομείς. Πάνω απ' όλα όμως στον πολιτισμό. «Το ηφαίστειο της Θήρας ανέκαθεν αποτελούσε μόνιμη πρόκληση στους ανθρώπους που το κατοίκησαν. Στην πρόκληση αυτή οι άνθρωποι έδωσαν διάφορες αποκρίσεις». Αυτές ανέπτυξε και ερμήνευσε την περασμένη Πέμπτη ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας, διευθυντής των ανασκαφών του Ακρωτηρίου, στη διάλεξή του στην Αρχαιολογική Εταιρεία, μαγεύοντας το ακροατήριό του. Στο κάτω κάτω, το σύνολο αυτών των αποκρίσεων -όπως είπε- είναι ακριβώς αυτό που αποκαλούμε πολιτισμό.



Ο προϊστορικός οικισμός του Ακρωτηρίου δοκιμάστηκε πολλές φορές από τις σεισμικές δονήσεις στη διάρκεια της ζωής του. Τρεις χιλιάδες χρόνια δεν είναι λίγα. «Πολλές από τις δονήσεις αυτές θα ήσαν μετρίας εντάσεως, απλά ταρακουνήματα, και δεν άφησαν απτές μαρτυρίες. Αλλες πιο ισχυρές προκάλεσαν καταστροφές, τις οποίες ανιχνεύουμε σήμερα μέσα στα αλλεπάλληλα στρώματα ερειπίων». Πεσμένοι τοίχοι, σκάλες, πατώματα ορόφων που δεν πρόλαβαν να επισκευαστούν, είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες ενός πλούσιου πολιτισμού. Αλλά και συνηθειών και συμπεριφοράς που μας ξαφνιάζουν ακόμη και σήμερα.

Ολα δείχνουν πως οι κάτοικοι γνώριζαν τι έπρεπε να κάνουν. Συνήθως μετά τους σεισμούς ακολουθούσαν εργασίες απελευθέρωσης των δρόμων από τα μπάζα αλλά και εκστρατεία διάσωσης αγαθών μέσα από τα ερείπια. Εκεί αποδίδει ο ανασκαφέας, ότι συχνά τέτοια αγαθά, όπως έπιπλα, καθημερινά σκεύη, ακόμη και τρόφιμα, βρίσκονται τοποθετημένα έξω από την ερειπωμένη πόλη σε προσωρινό καταυλισμό. «Φαίνεται όμως ότι τους πρόλαβε η έκρηξη και αυτά σήμερα τα βρίσκουμε θαμμένα κάτω από την ελαφρόπετρα». Οι μάρτυρες είναι αρκετοί: κρεβάτια, ένας σάκος με κριθάρι, ένα δίχτυ, ακόμη και πιθάρι με ψάρια.

Αδιάψευστοι μάρτυρες

Η σεισμικότητα της περιοχής είχε υπαγορεύσει συμπεριφορές που δεν απέχουν πολύ από τις σημερινές. Οι Θηραίοι πάντως ξεχώριζαν για πολλούς λόγους ακόμη. «Δεν διανοούνταν να εγκαταλείψουν το νησί τους, έστω κι αν κατά καιρούς τους ισοπέδωνε τα σπίτια. Αντίθετα, αμέσως μετά τον σεισμό, καταπιάνονταν με την ανοικοδόμηση. Και σ' αυτό είναι εύγλωττη η αρχαιολογική μαρτυρία: Σωροί από πέτρες ή από χώμα, υλικά που ξεχωρίστηκαν από τους γκρεμισμένους τοίχους, έχουν συχνά βρεθεί θαμμένοι κάτω από την ελαφρόπετρα, όπως και τα αγαθά που ανασύρονταν από τα ερείπια».

Οι σεισμόπληκτοι μετά τον σεισμό ξανάχτιζαν με τα υλικά από τα ερείπια τα σπίτια τους. «Το γεγονός ότι παρόμοιοι σωροί από πέτρες βρέθηκαν και σε βαθύτερα στρώματα της Μεσοκυκλαδικής περιόδου, δηλαδή του 18ου ή των αρχών του 17ου αι. π.Χ., υποδηλώνει ότι η τακτική αυτή εφαρμοζόταν από πολύ παλιά και είχε γίνει θεσμός». Τι δηλώνουν αυτές οι συνήθειες για τους κατοίκους της εποχής; Τους χαρακτήριζε η τάξη, η πειθαρχία και ο συντονισμός.

Τα αδράλια

Δεν άφηναν την τύχη στα χέρια του πεπρωμένου. Ξανάχτιζαν τα σπίτια τους και παράλληλα «αναζητούσαν τρόπους και μέσα, αν όχι για την παντελή εξουδετέρωση των σεισμών, οπωσδήποτε για τη βελτίωση της αντοχής των οικοδομών». Ο κ. Ντούμας επικαλέστηκε ανάλογα παραδείγματα. «Κάτω από το θεμέλιο του μεσοκυκλαδικού κτιρίου, επάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η γνωστή μας Δυτική Οικία, βρέθηκε μια στρώση από χαλαρά θραύσματα πορώδους λάβας διατομής 4-6 εκ. Τα θραύσματα αυτά, γνωστά στους σημερινούς Ακρωτηριανούς ως αδράλια, βρίσκονται άφθονα στον κοντινό λόφο Μαύρο Ραχίδι. Θα μπορούσε να θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός, αν δεν το εντοπίζαμε κάτω από το θεμέλιο και ενός δεύτερου, εξ ίσου παλιού κτιρίου, της Ξεστής 3».

Το χαλαρό στρώμα από τα αδράλια λειτουργούσε ως ένα είδος μαξιλαριού, για να απορροφά τις σεισμικές δονήσεις. Τα ξύλινα πλέγματα στο σύστημα ενίσχυσης των τοίχων στα πολυώροφα κτίσματα ήταν επίσης μια μέθοδος προστασίας.

Οι προκλήσεις

Οι πρώτοι κάτοικοι της Θήρας εγκαταστάθηκαν στα μέσα της 5ης χιλιετίας π.Χ. Οι νεότερες γεωλογικές έρευνες δείχνουν ότι στο κέντρο του νησιού υπήρχε μια ένυδρη καλντέρα με ένα μοναδικό άνοιγμα προς τη θάλασσα, «μεταξύ του σημερινού φάρου και του Ασπρονησιού». Ενα μικρό νησάκι βρισκόταν στο βόρειο τμήμα της καλντέρας. «Αυτό σημαίνει ότι οι πρώιμοι κάτοικοι είχαν πρόσβαση τόσο στις λάβες που τη συνέθεταν όσο και στο εσωτερικό της καλντέρας. Τα ηφαιστειογενή πετρώματα, λοιπόν, προμήθευαν σχεδόν αποκλειστικά την πρώτη ύλη τόσο για την οικοδόμηση σπιτιών όσο και για την κατασκευή σκευών και εργαλείων».

Με την εύπλαστη λάβα από το Μαύρο Ραχίδι και τη Μεσοβούνα χτίστηκαν οι πρώτες καλύβες, αλλά και αντικείμενα όπως γουδιά, γουδοχέρια, που τα χρησιμοποιούσαν για την επεξεργασία των τροφίμων.

Ο κ. Ντούμας αναφέρθηκε και σε έναν λίθινο πίθο ύψους 1,30 μ. που ήρθε στο φως. Χρονολογείται στην 3η χιλιετία π.Χ. όπως μια εστία κατασκευασμένη από ανδεσίτη που πιθανολογείται ότι εξορύχθηκε κάπου στη γύρω περιοχή. Οσο για τον πίθο, «ίσως πρόκειται για μοναδικό έργο σ' αυτές τις διαστάσεις και αποτελεί την πιο χειροπιαστή μαρτυρία για το πώς ο άνθρωπος αντιμετώπισε τις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Αν αναλογιστούμε τα εργαλεία που είχε στη διάθεσή του ο τεχνίτης που τον λάξευσε, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο πίθος αυτός υπήρξε το έργο της ζωής του».

Θηραϊκή γη

Η Σαντορίνη και το ηφαίστειό της εξακολουθούν να είναι παράγοντες πολιτισμού, τόσο υλικού όσο και πνευματικού, υποστηρίζει ο ανασκαφέας του Ακρωτηρίου. Μας θύμισε πώς συνέβαλε στη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, όταν επί δεκαετίες τροφοδότησε βιομηχανίες με ελαφρόπετρα και θηραϊκή γη. Μήπως με αυτά τα υλικά δεν διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα των σπιτιών τους οι κάτοικοί της; Στο ηφαίστειο δεν αποδίδεται η υπέροχη γεύση των κρασιών της; Από την ομορφιά και τον πολιτισμό της δεν εμπνεύστηκαν συγγραφείς και εικαστικοί καλλιτέχνες;

Κανέναν δεν ξέχασε ο Χρίστος Ντούμας. Και φυσικά τους ανθρώπους που την κατοίκησαν. Αυτούς που πάλεψαν με την πρόκληση του ηφαιστείου. Αλλωστε αυτές οι προκλήσεις, οι μύθοι και οι αλήθειες, συνέβαλαν στον πολιτισμό του Αιγαίου.
 
πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: 14-01-07



11ο Τεύχος



Το άρθρο αυτό προέρχεται από eyploia.aigaio-net.gr
old.eyploia.gr

Το URL της ιστορίας αυτής είναι ο εξής
old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=575