της Θεοδώρας Τσώλη

Ευρήματα από τις ανασκαφές της Θήρας μαρτυρούν την ύπαρξη μάλλινων υφασμάτων στην Εποχή του Χαλκού (3000-1100 π.Χ.) και το υψηλό επίπεδο πολιτισμού της νήσου την εποχή εκείνη. Τα μυστικά της ανακάλυψης εξηγεί σε συνέντευξή του στο «Βήμα» ο γάλλος ερευνητής Κριστόφ Μουλερά, ο οποίος ασχολήθηκε με την ανάλυση των ινών από μαλλί προβάτου που βρέθηκαν στη Σαντορίνη

Μπορεί μέσα από την καταστροφή να αναδειχθούν η δημιουργία και η εξέλιξη; Και όμως μπορεί. Στις στάχτες του ηφαιστείου της Θήρας κρύβονται πολλά «μυστικά» που αποδεικνύουν το μεγαλείο των διαφορετικών εκφάνσεων του πολιτισμού των προγόνων μας. Ενα από αυτά τα μυστικά έφερε πρόσφατα στο φως η σκαπάνη του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντή των ανασκαφών στο Ακρωτήρι κ. Χρ. Ντούμα και της ομάδας του: πρόκειται για μικροσκοπικά δείγματα νημάτων μαλλιού προβάτου - ορισμένα εκ των οποίων πιστεύεται ότι ανήκαν σε υφάσματα - που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, αποτελούν μία από τις αρχαιότερες μαρτυρίες χρήσης του μαλλιού στη Μεσόγειο και την αρχαιότερη στο Αιγαίο. Οι μαρτυρίες αυτές, που ανήκουν στην Εποχή του Χαλκού - για την Ελλάδα τοποθετείται μεταξύ 3000 και 1100 π.Χ. -, ήλθαν στο φως στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης και «αναδύθηκαν» μέσα από τις στάχτες του ηφαιστείου (η έκρηξή του χρονολογείται από το 1700 π.Χ.). «Το Βήμα» μίλησε με τον ερευνητή του κέντρου Ερευνας και Συντήρησης των Γαλλικών Μουσείων (Παρίσι), συνεργάτη του Κέντρου Ερευνας και Συντήρησης Αρχαιολογικού Υφάσματος (Αθήνα) και καθηγητή στην Ecole du Louvre δρα Κριστόφ Μουλερά, ο οποίος ήταν πρωτεργάτης στο... ξετύλιγμα αυτού του σημαντικού (μάλλινου) κουβαριού του παρελθόντος.

Το νέο εύρημα δεν θα γινόταν ποτέ πραγματικότητα, όπως αναφέρει ο ίδιος ο γάλλος ερευνητής, αν δεν αποτελούσε προϊόν συνεργασίας με την ομάδα του καθηγητή Ντούμα, καθώς και με ειδικούς του ελληνικού ιδιωτικού οργανισμού Κέντρο Ερευνας και Συντήρησης Αρχαιολογικού Υφάσματος (Artex), που ιδρύθηκε από την Ιριδα Τζαχίλη, αρχαιολόγο και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, και τη Γιούλη Σπαντιδάκη, ειδικό σε θέματα ιστορικών υφασμάτων και μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), το οποίο έχει εισαγάγει εδώ και χρόνια μια εις βάθος έρευνα σε ό,τι αφορά τα αρχαιολογικά υφάσματα στην Ελλάδα. Ο δρ Μουλερά, ο οποίος ήταν και ο επιστήμονας που διεξήγαγε τις αναλύσεις των δειγμάτων, σημειώνει ότι η άκρη του μίτου (που στη συγκεκριμένη περίπτωση αποδεικνύεται ότι ήταν φτιαγμένος από μαλλί προβάτου) δείχνει ότι χιλιάδες χρόνια πριν οι κάτοικοι του νησιού κατείχαν τον τρόπο δημιουργίας μάλλινων ινών και υφασμάτων. Και η απόδειξη αυτής της γνώσης γεννιέται μέσα από στάχτες - άκρως όμως πολύτιμες, όπως αποδεικνύεται, για την αρχαιολογία.

Η ανακάλυψη των περίπου 50 δειγμάτων νήματος έγινε δίπλα σε οικία («κουζίνες») η οποία βρισκόταν στον πρωτοϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου. Τα δείγματα δεν ξεπερνούν στο μήκος το ένα εκατοστό ενώ η μέση διάμετρός τους είναι της τάξεως των 0,5 χιλιοστών. Εχουν άκαμπτη μορφή και είναι μαύρου χρώματος εξαιτίας του ότι απανθρακώθηκαν μαζί με την οικία μέσα στην οποία βρέθηκαν. Μεταξύ των δειγμάτων, τα οποία στην πλειονότητά τους ήταν μεμονωμένες ίνες, εντοπίστηκαν και ορισμένα τα οποία έχουν κάθετη διάταξη και βρίσκονται παρατεταγμένα με τέτοιον τρόπο ώστε να μαρτυρούν ότι αποτελούν κατάλοιπα υφάσματος. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης αναμένεται, σύμφωνα με τον γάλλο ερευνητή, να δημοσιευθούν επισήμως σε επιστημονικό έντυπο το ερχόμενο έτος.

Η ανάλυση των δειγμάτων έγινε με ηλεκτρονικά μικροσκόπια σάρωσης και με οπτική μικροσκοπία. Οι προηγμένες αυτές μέθοδοι επέτρεψαν την αποκάλυψη της φύσης του υλικού τους. «Η ύπαρξη αμνοεριφίων στη Σαντορίνη έχει ήδη επιβεβαιωθεί μέσω της ανάλυσης τοιχογραφιών στο "Δυτικό Σπίτι" που βρίσκεται στο Ακρωτήρι, της ανακάλυψης οστών τέτοιων ζώων στην περιοχή αλλά και από πινακίδες γραμμικής Α και Β που μαρτυρούν τη σημασία της παραγωγής μαλλιού στις κοινωνίες του Αιγαίου κατά την Εποχή του Χαλκού» σημειώνει ο δρ Μουλερά και προσθέτει: «Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης στα μέσα του 17ου αιώνα π.Χ. προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε μεγάλη ακτίνα - μεταξύ αυτών περιλαμβανόταν και η καταστροφή της αρχαίας πόλης του Ακρωτηρίου. Και όμως αυτή η καταστροφή διασφάλισε τη διατήρηση σημαντικών στοιχείων της πόλης μέσα στη στάχτη. Μεταξύ αυτών, υπολείμματα οργανικών υλών, όπως υφασμάτων, προϊόντων καλαθοπλεκτικής, νημάτων, σχοινιών που έφθασαν ως εμάς, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, σε απανθρακωμένη μορφή». Τα στοιχεία ανέμεναν επί χιλιάδες χρόνια και η σκαπάνη της ομάδας του καθηγητή Ντούμα έφερε μεταξύ άλλων στο φως τις δεκάδες πολύτιμες μαρτυρίες της χρήσης μαλλιού. «Γνωρίζαμε από τις επιγραφές ότι η χρήση μαλλιού στη Σαντορίνη ήταν διαδεδομένη, ωστόσο τώρα πετύχαμε για πρώτη φορά να έχουμε στα χέρια μας τα "αρχαιολογικά ίχνη" αυτής της χρήσης χάρη στην ποιότητα των ανασκαφών στο Ακρωτήρι από την ελληνική ομάδα. Αν δεν γινόταν τόσο συστηματική και ποιοτική δουλειά, δεν θα ανακαλύπτονταν ποτέ αυτά τα ευαίσθητα δείγματα».

Τα «αρχαιολογικά» αυτά ίχνη, σύμφωνα με τους επιστήμονες, αποτελούν τις παλαιότερες διατηρημένες αποδείξεις χρήσης του μαλλιού στη Μεσόγειο - εκτός από την περίπτωση της Αιγύπτου, όπου επίσης υπάρχουν αντίστοιχα ευρήματα. Οσο για την αρχαιότερη απόδειξη σε παγκόσμιο επίπεδο, στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι άκρως δύσκολη, σύμφωνα με τον δρα Μουλερά. «Πολλές έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη ανά τον κόσμο αυτή τη στιγμή. Υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν πολύ παλαιά χρήση του μαλλιού στη Βόρεια Ευρώπη αλλά και σε άλλα μέρη. Ωστόσο πρέπει να περιμένουμε τα αποτελέσματα για να έχουμε οριστικές απαντήσεις».

Ο δρ Μουλερά επαναλάμβανε καθ' όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας ότι τα νέα αυτά αποτελέσματα που συμπληρώνουν άλλο ένα κομμάτι του παζλ σχετικά με τον εξελιγμένο πολιτισμό της αρχαίας Θήρας αποτελούν συλλογική δουλειά και μια περίτρανη απόδειξη του «η (διακρατική) ισχύς εν τη ενώσει».

Ο γάλλος ειδικός τονίζει ότι η μελέτη σχετικά με τις μαρτυρίες χρήσης διαφορετικών υφασμάτων στην αρχαία Ελλάδα διεξάγεται και σε άλλα μέρη της χώρας μας. Η έρευνα δεν θα μπορούσε παρά να γίνεται σε μεγάλη ακτίνα, δεδομένης της πλούσιας αρχαίας ελληνικής ιστορίας, η οποία μαρτυρεί ότι η «σοδειά» των αρχαιολόγων θα είναι πλούσια. «Πιστεύω ακράδαντα ότι μια καλή έρευνα και σε άλλα σημεία της Ελλάδας θα αποκαλύψει ότι υπήρχε χρήση μαλλιού την ίδια περίοδο». Ωστόσο στη Σαντορίνη η μεγάλη καταστροφή του παρελθόντος αποδείχθηκε «τυχερή» για τους επιστήμονες καθώς τους έδωσε τη δυνατότητα να ρίξουν μια καλή ματιά - κάτω από τις στάχτες - στον ελληνικό κόσμο όπως αυτός ήταν δομημένος πριν από χιλιάδες χρόνια.

πηγή: Το ΒΗΜΑ, 22/10/2006