ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Παλαιότερα ο επισκέπτης στα νησιά συναντούσε ψαρόβαρκες στη θάλασσα και γαϊδουράκια στη στεριά, κομμάτια μιάς ανθρώπινων ρυθμών εποχής, ενώ σήμερα βρίσκεται εν μέσω ταχυπλόων και στρατιών τροχοφόρων μεταξύ των οποίων προεξέχουσα θέση (τόσο από πλευράς όγκου όσο και θορύβου) κατέχουν τα εκσκαφικά μηχανήματα, τα φορτηγά και οι μπετονιέρες που κινούνται με φρενήρεις ρυθμούς μεταλάσσοντας γοργά το νησιωτικό τοπίο, ώστε να μπορούν κάποιοι παραθεριστές να απολαμβάνουν τη θέα και την ησυχία της αδόμητης απέναντι πλαγιάς, από την βεράντα της ευμεγέθους εξοχικής τους κατοικίας, μέχρι να παραδωθεί και εκείνη στην οικοπεδοποίηση. Αυτή η διαδικασία λοιπόν εξελίσσεται ραγδαία , χωρίς σχέδιασμό, κατατρώγοντας τον πόρο εκείνο που την τρέφει, που δεν είναι άλλος από την θέα της απέναντι πλαγιάς. Θα μπορόύσαμε να πούμε ότι στα νησιά σήμερα το ρητό του Καρτέσιου έχει μεταγραφεί σε: ‘Κτίζω άρα υπάρχω’, άπαντες οραματίζονται σκέπτονται και ενεργούν γύρω από την οικοδομική δραστηριότητα, σε βαθμό εμμονής,  κτιζοφρένειας. Στο παόν άρθρο διαλέξαμε τυχαία μιά περίπτωση μεταξύ πλήθους παραδειγμάτων, αυτή γύρω από την παραλία των πίσω Γιαλίων στο Δήμο ?νδρου.

ΔΥΟ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΧΙΛΙ?ΔΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Πριν, 2001, Τα άλογα                                        Μετά, 2006, Τα έλλογα

Βλέποντας τις δύο αυτές εικόνες κάποιοι θα μιλήσουν γιά ανάπτυξη ή αξιοποίηση και κάποιοι άλλοι γιά υποβάθμιση ή καταστροφή. Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μερικά στοιχεία ώστε να φωτίσουμε τις επιμέρους υποκειμενικές θεωρήσεις, περιγράφοντας συγχρόνως εν συντομία το ιστορικό της εικονιζόμενης εξέλιξης.
Όλα τα παραπάνω συνέβησαν τα τελευταία τρία με τέσσερα χρόνια, μεταξύ 2002 και 2006. Θα λέγαμε λοιπόν στιγμιαία αν κανείς αναλογιστεί ότι η εικόνα του «πριν» στα όσα αφορούν την ανθρώπινη κλίμακα διαμορφώθηκε σε αιώνες, ενω στα όσα αφορούν τις γεωλογικές και άλλες περιβαλλοντικές μεταβολές σε χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια. Εντός δε της ανθρώπινης χρονικής κλίμακας αποτελούν μη αναστρέψιμες παρεμβάσεις. Αυτής της έκτασης οι μορφολογικές επεμβάσεις δεν ανήκουν σε κανένα συνολικό σχέδιο γιά το νησί ή την περιοχή, χωροταξικό ή άλλο, απαίτησαν κινητοποιήσεις δεκάδων χιλιάδων κυβικών μέτρων γης και τσιμέντου, κατανάλωσαν τεράστιους ενεργειακούς πόρους, κατά την εποχιακή χρήση τους θα επιβαρύνουν δυσανάλογα  τις ανεπαρκείς έως ανύπαρκτες υποδομές ύδρευσης , αποχέτευσης και ηλεκτροδότησης και δεν είναι παρά μόνο τα εντελώς προσωπικά όνειρα ελάχιστων ανθρώπων. Θα αναρωτηθεί λοιπόν εδώ κανείς: Και γιατί όχι, χρήματα έχουν οι άνθρωποι, γιατί να μην κάνουν αυτό που τους αρέσει αφού πληρώνουν και δεν παραβιάζουν του νόμους. Αλλά γιά ποιούς νόμους μιλάμε και γιά ποιές προϋποθέσεις τήρησής τους;

ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ
Ας μιλήσουμε πρώτα γιά το περίφημο Χωροταξικό της ?νδρου το οποίο, όπως άλλωστε και εκείνα άλλων νησιών, παραμένει ανεφάρμοστο, ενώ η διαδικασία εκπόνησης των σχετικών μελετών έχει ολοκληρωθεί εδώ και περίπου 10 χρόνια. Κυριαρχεί η διάχυτη εντύπωση πως οι μελέτες αυτές πρόκειται εφόσον εφαρμοστούν να ανασχέσουν ή και να αναστείλουν την οικοδομική δραστηριότητα, στερώντας από ιδιοκτήτες γης τη δυνατότητα να «αξιοποιήσουν» την περιουσία τους. Η γενική αυτή εντύπωση είναι κατα τη γνώμη μας κατά περίπτωση από υπερβολική έως εσφαλμένη, καθώς το να κτίζεις υπό όρους δεν σημαίνει να μή κτίζεις καθόλου. Μέχρι πότε εντέλει θα ακυρώνεται συνολικά η έννοια της χωροταξίας στο όνομα κάποιων λίγων περιπτώσεων που πραγματικά θίγονται οικονομικά, οδηγώντας το σύνολο σε μιά, ορόμενη σε βάθος χρόνου, απαξίωση;
Πιό συγκεκριμένα το προτεινόμενο ειδικό χωροταξικό της ?νδρου, αν και σε καμία περίπτωση υπεράνω κριτικής τόσο επί των προτεινομένων ρυθμίσεων, όσο και ως προς τη συμμετοχικότητα κατά τη διαδικασία εκπόνησής του, προτείνει τα εξής: Στις γενικές του διατάξεις προβλέπει περιορισμούς στη δόμηση σε 100. μέτρα απο τον αιγιαλό και σε κλίσεις μεγαλύτερες του 35%, ενώ ειδικά γιά τα πίσω Γιάλια πρότεινε ζώνη απολύτου προστασίας, εφαρμόζοντας την αρχή της διαφύλαξης με τη μορφή του πολιτιστικού αποθέματος. Την προτεραιότητα του χωροταξικού σχεδιασμού επισημαίνουν άλλωστε, εκτός της ειδικής χωροταξικής μελέτης, η γνωμοδότηση του ΣτΕ (Αρ. 247/2003), η μελέτη γιά την αειφόρο ανάπτυξη της Νήσου ?νδρου (Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, 2001), τα πορίσματα ευρωπαϊκών προγραμμάτων (όπως το πρόγραμμα LIFE), καθώς και πλήθος μελετών που έχουν εκπονηθεί τα τελαιυταία χρόνια από μελετητικά γραφεία, ερευνητικά ιδρύματα και σπουδαστές με αντικείμενα που άπτονται του (απόντος στην πράξη) περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Έτσι διαπιστώνουμ πως γιά μιά ακόμη φορά κάποιοι πρόλαβαν τις εξελίξεις, και πως μελέτες, γνωμοδοτήσεις και επιστημονική γνώση αποτελούν ψιλά γράμματα στην Ελλάδα του 2006.

ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
        Αφήνοντας λοιπόν το χωροταξικό που άν και όχι ακόμα νόμος του κράτους μπορεί κανείς να επικαλεστεί το περιεχόμενό του ακόμη και νομικά, θα επικεντρωθούμε στις ισχύουσες πολεοδομικές ή άλλες σχετικές θεσμοθετημένες διατάξεις. Θα επισημάνουμε κατ’αρχήν το οξύμωρο του όρου πολεοδομία μιά και δεν πρόκειται γιά δόμηση σε πόλη, αλλά σε παραθαλλάσιο νησιώτικο τοπίο (μέχρι πρότινος).Τίθεται λοπόν το ερώτημα αν ο αριθμός των ορόφων, των τετραγωνικών, του μέγιστου ύψους ή του όγκου (κατα περίπτωση) των οικοδομών είναι νόμιμο ή όχι. Κάτι τέτοιο δεν είναι βέβαια στις προθέσεις μας να το εξετάσουμε εμείς εδώ λεπτομερειακά αλλά να δώσουμε μιά γενική εικόνα. Κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε ότι το πολεοδομικό γραφείο ?νδρου, σαφώς υποστελεχωμένο (ένας πολεοδόμος και μία διοικητική υπάληλος), αδυνατεί εκ των πραγμάτων να ασκήσει ουσιαστικό έλεγχο ειδικά στην φάση που ακολουθεί την έκδοση αδείας, σε ένα νησί 380 τετραγωνικών χιλιομέτρων, όπου οικοδομούνται 150-200 νέες κατοικίες ετησίως. (Εκτίμηση από Μεταπτυχιακή διαριβή Όλγας Καραγιάννη με τίτλο «Νέες μορφές τουρισμού: Κοινωνική Έρευνα απόψεων και αντηλήψεων στην ?νδρο»)
Πέραν των πολεοδομικών διατάξεων, σύμφωνα με το ΦΕΚ 65,03-02-92 το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής στα πίσω Γιάλια έχει θεσμοθετημένη ζώνη προστασίας 200μ. Για οποιαδήποτε οικιστική λοιπόν παρέμβαση εντός αυτής της ακτίνας απαιτείται ειδική έγκριση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Δεν καταλαβαίνουμε λοιπόν βάσει ποιού σκεπτικού δόθηκε τέτοια έγκριση γιά την κατασκευή τουλάχιστον τεσσάρων κατ’ουσίαν διόροφων οικοδομών (από την οπτική γωνία της θάλασσας) εντός της ακτίνας αυτής. Το  οτι οι οικοδομές αυτές είναι επενδεδυμένες με πέτρα δεν σημαίνει οτι ο όγκος τους και μόνο δεν κυριαρχεί ολοκληρωτικά στο τοπίο όπου μέχρι πρότινος χαρακτηριζόταν από μιά  λιτή φυσική αρμονία με το εκκλησάκι να ξεχωρίζει στην κορφή του λόφου. Πως πρέπει λοιπόν να νιώθει κάποιος που δεν εγκρίθηκε αίτημά του γιά π.χ. ένα στέγαστρο λόγω της γειτνίασης με κάποιο εκκλησάκι;
Στην περίπτωση των ογκοδέστερων οικοδομών πιό πάνω στην πλαγιά, το γεγονός οτι μοιάζουν τριόροφες οφείλεται στο ότι οι άδειές τους εκδόθηκαν πριν το 2004 οπότε και περιορίστηκε το εμβαδόν των υπογείων (που μοιάζουν επί του παρόντος με ισόγεια) σε 15% της κάτοψης του πρώτου ορόφου. Για μιά ακόμη φορά οι ενδιαφερόμενοι «πρόλαβαν» τις εξελίξεις. Όστις πρόλαβεν το κτίριον είδεν.
Όσο δε αφορά τις οικοδομές που ανεγέρθησαν πάνω από το δεξιό τμήμα τις παραλίας, πού είναι κατ’ουσίαν τριόροφες καθότι αποπερατωμένες, όπως πληροφορηθήκαμε, έχουν υπερβάσεις όσο αφορά το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος, παρ’όλα αυτά επετράπη η συνέχιση των εργασιών με εντολή Νομάρχη.

ΠΟΣΟΙ ΠΟΡΟΙ ΓΙΑ ΜΕΡΙΚΕΣ ΜΕΡΕΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟ
Όσα όμως αφορούν τις οικοδομές τις ίδιες υπολείπονται κατά πολύ των τεράστιας κλίμακας παρεμβάσεων γιά τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου της καθεμιάς. Όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς με μιά μόνο ματιά πρόκειται γιά μιά ριζική επαναδιαμόρφωση του τοπίου με εκσκαφές δεκάδων χιλιάδων κυβικών μέτρων και τοιχία αντιστήριξης αρκετών χιλιάδων κυβικών μέτρων οπλισμένου σκυροδέματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε οτι γιά τον περιβάλλοντα χώρο μιάς μόνο από τις οικοδομές, έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα περί τις 4500 (τεσσερισήμισι χιλιάδες) κυβικά μέτρα τσιμέντο.
Αφήνοντας προς το παρόν την παράμετρο της αισθητικής στην οποία θα επανέλθουμε, θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε μιά άλλη πλευρά της (κατά)χρήσης του τσιμέντου. Γιά κάθε ένα τόνο τσιμέντου (σε σκόνη) που φτάνει στην οικοδομή, εκλύεται στην ατμόσφαιρα περίπου ένας τόνος διοξειδίου του άνθρακα. Στην προσπάθεια λοιπόν που γίνεται γιά να καταπολεμηθεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου επίκειται η εγκατάσταση αιολικών πάρκων και στην ?νδρο (με όσα προβλήματα έχουμε επισημάνει σε προηγούμενο άρθρο μας). Το περιβαλλοντικό όφελος που προκύπτει από τη χρήση της αιολικής ενέργειας γιά ηλεκτροπαραγωγή ισοδυναμεί με περίπου 1,2 (ένα κόμα δύο) τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο ανά MW (μεγαβάτ) εγκατεστημένης ισχύος . Γιά να αναπληρωθεί λοπόν η ζημιογόνος συνεισφορά διοξειδίου από τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου μιάς μόνο οικοδομής, δηλαδή 1500 (χίλιοι πεντακόσιοι) τόνοι πρέπει να λειτουργούν γιά δεκαετίες τρία αιολικά πάρκα των 20 MW, ή να δουλεύει το υπάρχον αιολικό πάρκο του Καλυβαρίου γιά μερικούς αιώνες!! Οι υπολγισμοί έχουν γίνει προσεγγιστικά ώστε με απλό τρόπο να αποδοθεί μιά συγκριτική εικόνα.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό ζήτημα είναι εκείνο της ύδρευσης και της αποχέτευσης τόσων σπιτιών, και μάλιστα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αν αντέχει το δίκτυο ύδρευσης των Στενιών έτσι όπως εξελίσσεται η κατάσταση, γιά πόσα σπίτια τέτοιων μάλιστα διαστάσεων και απαιτήσεων, επαρκεί κανείς δεν έχει μελετήσει ή σχεδιάσει γιά να γνωρίζει. Το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τυχαίνει να βρέχει ικανοποιητικά δεν σημαίνει τίποτε. Σε περίπτωση λειψυδρίας που, είναι θέμα χρόνου απλώς μέχρι να επέλθει ξανά, θα καταφύγουμε πάλι σε γεωτρήσεις χωρίς πάλι κανείς να ξέρει πόσο νερό και από ποιά βάθη επιτρέπεται να αντλήσουμε γιά να μή προκύψει μιά πολύ δύσκολα αντιστρέψιμη υφαλμύρωση. Όσο αφορά το ζήτημα της αποχέτευσης, μιά και μιλάμε γιά την περιοχή των Στενιών ίσως δεν θα έπρεπε να αγγίξουμε καθόλου το φλέγον αυτό ζήτημα. Μιά έστω και περιληπτική περιγραφή του τι συμβαίνει ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος (Γιά περισσότερα βλ. Μεταπτυχιακή διατριβή Αλέξανδρου Μαβή με θέμα τη χωροθέτηση μονάδας βιολογικού καθαρισμού στην ?νρο). Θα περιοριστούμε λοιπόν σε κάποιες ιδιαιτερότητες των πίσω Γιαλίων. Κανείς ούτε και σε αυτή την περίπτωση έχει μελετήσει τι πρόκειται να συμβεί με τόσους απορροφητικούς βόθρους σε μιά λεκάνη απορροής μέχρι τώρα ανέπαφη. Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι στα Πίσω Γιάλια μέχρι πριν τρια-τέσσερα χρόνια, δηλαδή πριν τις πολλές εκσκαφές, βρίσκαμε τη Solemya Togata, ένα πολύ σπάνιο κοχύλι της Μεσογείου. Δυστυχώς δεν έχει γίνει κάποια έρευνα γιά το συγκεκριμένο είδος στην περιοχή και πολύ φοβούμεθα ότι μπορεί να είναι πιά αργά, μιά και με την ραγδαία διάβρωση τεράστιες ποσότητες λάσπης αλλοιώνουν τη σύσταση του πυθμένα. Μπαίνουμε στον πειρασμό παίζοντας με τις λέξεις να πούμε ότι οι παραπάνω εξελίξεις έρχονται σε σύγκρουση με τους δικαστές σε όλα τα επίπεδα, μιά και Togata  στα λατινικά σημαίνει τήβεννος.
Παρόμοια προβλήματα θα υπάρξουν και κατά τη ρευματοδότηση τόσων οικοδομών, μελέτη επάρκειας ισχύος και μέχρι ποιού σημείου φυσικά δεν υπάρχει, αλλά και αμεσότερα, όσο αφορά τα δίκτυα διανομής, θα προκύψει η από πολύ παλιά γνωστή φύτευση ιστών που θα υποβαθμίσει τις  ενδιάμεσες περιοχές.

Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΩΣ ΠΟΡΟΣ 
Επανερχόμενοι στο ζήτημα της αισθητικής, αφήνουμε την όποια υποκειμενική κρίση γιά το αν αυτό που βλέπουμε στα πίσω Γιάλια είναι όμορφο ή άσχημο στη ματιά του καθενός, γιά να ασχοληθούμε με τί σημαίνει μιάς τέτοιας μορφής εξέλιξη γιά τον τουρισμό. Είναι κοινός τόπος πλέον το γεγονός ότι ο τουρισμός είναι γιά τα νησιά ένας βασικός αν όχι ο βασικότερος οικονομικός πόρος. Η διεθνής και εθνική βιβλιογραφία στο χώρο συγκλίνει στο συμπέρασμα ότι τα μόνα βιώσιμα τουριστικά προϊόντα που μπορούν να εφαρμοστούν σε νησιά όπως η ?νδρος είναι βασισμένα στην προβολή των ιδιαιτεροτήτων τους, οι λεγόμενες εναλλακτικές μορφές τουρισμού ή ο τουρισμός ιδαίτερων ενδιαφερόντων, όπως ο πεζοπορικός, ο οικοτουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο πολιτιστικός κλπ. Αν και πάρα πολλές απόψεις έχουν διατυπωθεί σε σχέση με τα παραπάνω αποτελεί κοινό συμπέρασμα ότι η μετατροπή του νησιωτικού τοπίου σε προαστιακό δεν συμβαδίζει με τη δυνατότητα ανάπτυξής των εναλλακτικών μορφών, ελλείψει χωροταξικού σχεδιασμού. Ως εκ τούτου, μεγάλης κλίμακας δόμησ, και μάλιστα τόσο κοντά σε παραλία αποτελεί υπολογίσιμη απαξίωση του συνολικού δυναμικού του νησιού, πόσο μάλλον όταν τα πίσω Γιάλια είναι μιά από τις δύο υπήνεμες (με μελτέμι) παραλίες του Δήμου ?νδρου. Κανένας ευαισθητοποιημένος επισκέπτης-περιηγητής που έχει έρθει στην ?νδρο γιά κάποια από τις μορφές τουρισμού που προαναφέραμε δεν πιστεύουμε πως θα προτιμήσει τα πίσω γιάλια όπως είναι τώρα έναντι του όπως ήταν πριν, κρίνοντας από τα σχόλια που ακούσαμε συνομιλώντας με πολλούς από αυτόυς.
   Η εντύπωση οτι η ?νδρος δεν είναι τουριστικό νησί είναι λανθασμένη καθώς ο παραθερισμός σε ιδιόκτητες δεύτερες κατοικίες είναι ακόμη πιό επιβαρυντικός στο χώρο και τους πόρους από το μαζικό τουρισμό. Αρκεί να υπενθυμήσουμε ότι τα τελευταία χρόνια εκτιμάται πως κτίζονται στην ?νδρο ετησίως περίπου150 (εκατον πενήντα) νέες κατοικίες, ατάκτως σκορπισμένες . Το ισχύον λοιπόν αναπτυξιακό πρότυπο του νησιού, εκτός του ότι επιβαρύνει δυσανάλογα το τοπίο με τη διάσπαρτη στο χώρο δόμηση υπονομεύοντας συγχρόνως την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, απαιτεί πόρους και υποδομές χωρίς να αποδίδει μακροπρόθεσμα στους κατοίκους, εκτός του τιμήματος εξαγοράς της γης. Αυτό που προσφέρει είναι η μονόπλευρη οικονομική μεγένθυση του οικοδομικού κλάδου. Δυστυχώς όμως οι μονοκαλλιέργειες έχουν αποδειχθεί σε βάθος χρόνου τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά μη βιώσιμες.

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΗΣ, ΜΙΑ ΕΝΤΕΛΩΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ
Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς πως είναι δυνατόν ο εκάστοτε ιδιώτης να γνωρίζει και να είναι ευαισθητοποιημένος σε σχέση με όλα τα παραπάνω. Μήπως δεν είναι αρμοδιότητα του κράτους να νομοθετεί και φροντίζει γιά την εφαρμογή των νόμων συνυπολογίζοντας όλες τις παραμέτρους και αποσκοπώντας στο γενικό καλό; Εδώ όμως βρίσκεται κατά τη γνώμη μας η ρίζα του προβλήματος.  Στην Ελλάδα όπου ο νόμος και η εφαρμογή του εκλαμβάνεται ακόμη ως κάτι το έξωθεν επιβεβλημένο που αποσκοπεί στην υποκλοπή κάποιου ιδιωτικού δικαιώματος και όχι ως μέσο εξασφάλισης ενός καλύτερου μέσου όρου γιά το καλό όλων, στην Ελλάδα που καλείται να συγκλίνει  με την Ευρώπη αλλά μόνο οικονομικά αντιλαμβάνεται τη σύγκλιση, στην Ελλάδα που ξαφνικά καλείται να διαχειριστεί πολύ μεγαλύτερα κονδύλια και μιά αφάνταστα πιό σύνθετη πραγματικότητα, σε αυτήν ακριβώς την Ελλάδα έχει τελικά μέγιστη σημασία οι πολίτες να αλλάξουν νοοτροπία και να θυσιάσουν μέρος του βραχυπρόθεσμου ιδιωτικού τους οφέλους διευρύνοντας το πεδίο των οραματισμών τους. Πόσο μάλλον ταν έχουν και με το παραπάνω την οικονομική δυνατότητα να το πράξουν. Σε αντίθετη περίπτωση θα συνεχίσουμε να «ιδιωτεύουμε» επαναλαμβάνοντας τα λανθασμένα μοντέλα των προηγουμένων δεκαετιών παραπέμποντας στην σημασία που έχει η λέξη σε εισαγωγικά στα αγγλικά. Μεταφράζουμε ένα χωρίο από τον Emerson γραμμένο 150 χρόνια πριν, «Παρατηρήστε τις ιδέες της εποχής... κοιτάξτε πως η καθεμία από τις αφηρημένες έννοιες έχει ενσωματωθεί σε μιά επιβλητική κατασκευή στην κοινωνία και πως ξυλεία, ασβέστης , τούβλα και πέτρες έχουν πάρει συγκεκριμένη μορφή, υπακούοντας στην κυρίαρχη ιδέα που βασιλεύει στο μυαλό πολλών ανθρώπων...».
Επίσης την εποχή του μεσοπολέμου ο Χέρμαν Μπρόχ έγραφε:
«Η φρίκη αυτής της εποχής ίσως να γίνεται περισσότερο αισθητή στα αρχιτεκτονικά της βιώματα: κάθε φορά που γυρίζω στο σπίτι μου, μετά από μιά βόλτα στούς δρόμους, φέρνω μαζί μου μιά τρομερή κούραση. Δεν χρειάζεται καν να παρατηρήσω τις προσόψεις των σπιτιών, με αναστατώνουν χωρίς να σηκώσω το βλέμμα μου γιά να τις δω......Αυτό που μένει είναι μιά βαθιά ανησυχία , ανησυχία και επίγνωση ότι αυτό το αρχιτεκτονικό στύλ, που δεν είναι πλέον στυλ, αποτελεί απλώς ένα σύμπτωμα, μιά προφητική προειδοποίηση γιά την πνευματική κατάσταση μιάς αντιπνευματικής αντιεποχής....»
Αν λοιπόν μας αρέσει να παρακάμπτουμε τους τύπους και να παίρνουμε τον έλεγχο στα χέρια μας, ας μην έχουμε δύο μέτρα και δύο σταθμά όταν κρίνουμε το Δημόσιο, ας αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας και τότε αυτό που δημιουργούμε γύρω μας θα έχει ενσωματώσει στην υλική του διάσταση πολύ περισσότερες ιδέες και αξίες απ’ότι σήμερα.
 Από τα όσα έχουμε αναφέρει μέχρι τώρα προκύπτει μιά μικρογραφία αυτών που συμβαίνουν σε ολόκληρη την ?νδρο, τις Κυκλάδες και  την Ελλάδα. Μιά μονόπλευρη όσο αφορά στο αντικείμενο, υπερβολική, ασχεδίαστη και τις πιό πολλές φορές κακόγουστη οικοδομική μεγένθυση. Δυστυχώς και στην προκειμένη περίπτωση ο χαρακτήρας της υπερβολής είναι τόσο έκδηλος που  μας οδήγησε στην επιλογή του τίτλου του παρόντος άρθρου.