Απόφαση που άνοιξε τη συζήτηση για τον μύθο του ελληνικού (και μεσογειακού) λευκού... Στην ένθετη φωτογραφία, οι γνωστοί μύλοι της Μυκόνου όπως θα ήταν με τα παραδοσιακά χρώματα των Κυκλάδων: κίτρινο της ώχρας, κόκκινο της γης και λουλακί (μπλε της Αιγύπτου) 

Ζήσε τον μύθο σου στην Ελλάδα... Αιγαίο, ελληνικός ήλιος, νησιά παραδομένα στο απόλυτο, εκτυφλωτικό λευκό, με μπλε πινελιές σε πόρτες και παράθυρα. H εικόνα έχει γίνει διάσημη, έχει γεμίσει τουριστικούς οδηγούς του ΕΟΤ και όχι μόνο, φωτογραφικά λευκώματα, έχει εμπνεύσει ποιητές, έχει δημιουργήσει φαντασιώσεις ιδανικής διαφυγής. Το στερεότυπο έχει γίνει «διακύβευμα του φαντασιακού»...

Το φαντασιακό αυτό ταρακούνησε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με μια τολμηρή απόφαση, όταν συζητώντας για ένα συγκρότημα κατοικιών προς εκμετάλλευση που ανεγείρεται στον κηρυγμένο παραδοσιακό οικισμό του Ακρωτηρίου στη Θήρα, είπε «όχι άλλο» κυκλαδίτικο άσπρο.

Εξάλλου, το λευκό του ασβέστη, ποιητικό εφεύρημα της εποχής του Λε Κορμπιζιέ, το οποίο κατάργησε την αρχική πολυχρωμία των Κυκλάδων, είναι ένας μύθος που έγινε πεποίθηση. «Το λευκό του Αιγαίου είναι μια μυθολογία, η οποία δημιούργησε ένα στερεότυπο κι έχει καθορίσει το τουριστικό βλέμμα στη χώρα μας. Εμφανίστηκε στον Μεσοπόλεμο μαζί με το φαινόμενο του μαζικού τουρισμού κι έχει καθορίσει ολόκληρη τη Μεσόγειο» λέει στα «NEA» ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

Ο μύθος αυτός δεν οφείλεται στην αισθητική παράδοση αιώνων ή τη ρομαντική διάθεση των κατοίκων, αλλά στην απόφαση του Ιωάννη Μεταξά να επιβάλει τάξη και ομοιομορφία, η οποία όριζε ότι τα σπίτια στα νησιά έπρεπε να είναι λευκά με μπλε παράθυρα. Έτσι άλλαξε σιγά σιγά η όψη των Κυκλάδων κι εξαφανίστηκαν τα παραδοσιακά χρώματα του κίτρινου της ώχρας, του κόκκινου της γης και του λουλακί (μπλε της Αιγύπτου).

H λευκή αρχιτεκτονική είναι ένα μεγάλο θέμα στην αρχιτεκτονική, αφού μεγάλοι αρχιτέκτονες, από τον Λε Κορμπιζιέ μέχρι τους Ισπανούς αρχιτέκτονες, είχαν πει τη δεκαετία του '30 ότι αυτό που ενώνει τη Μεσόγειο είναι οι λευκοί οικισμοί, από το Μαρόκο μέχρι το Αιγαίο. Το λευκό του Αιγαίου δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μεταφυσική, υποστηρίζει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Κι αυτό λόγω της υπερβολικής του φωτεινότητας, που το κάνει να φαίνεται «εκστατικό». Επιμένει, πάντως, ότι «η αισθητική δεν λύνεται με διατάγματα. Δεν μπορεί το ΚΑΣ να επιβάλλει ομοιομορφίες λέγοντας όλα λευκά ή όλα πολύχρωμα. Το σύγχρονο τοπίο είναι θέμα πολυπλοκότητας, είναι διακύβευμα του φαντασιακού κι όχι της πραγματικής ιστορίας».

?λλοι αρχιτέκοντες, όπως η βραβευμένη Κατερίνα Τσιγαρίδα, συμφωνούν με την απόφαση του ΚΑΣ, «γιατί για σοβαρά θέματα που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά και την καταστροφή ολόκληρων περιοχών, θα πρέπει ένας φορέας να έχει λόγο ουσιαστικό, αφού μια ανάλογη ιδιωτική πρωτοβουλία θα έμοιαζε γραφική». Όπως εξηγεί, «όσο περισσότερο το χρώμα απομακρύνεται από το λευκό, τόσο λιγότερες είναι οι τομές στο τοπίο. Σήμερα το συνεχές τοπίο διακόπτεται από τα άσπρα κυβάκια, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι και όμορφα, δεν έχουν αρμονία με το τοπίο, γιατί δεν μιλάμε για το παραδοσιακό λευκό του ασβέστη, αλλά για μπετόν βαμμένο άσπρο».

Προτείνει μάλιστα ως υλικό που αρμόζει καλύτερα στο βραχώδες ελληνικό τοπίο, την πέτρα: «H πέτρα δεν προκαλεί τομή και αλλαγή στο περιβάλλον, εμπεριέχει μια αλήθεια. Ακόμη και μια κακής ποιότητας πέτρα δεν αποτελεί καμουφλάζ και προσποίηση, γιατί δεν μπορεί να σταθεί στον αέρα. Όσο κακοφτιαγμένη κι αν είναι, θα είναι καλύτερη κι απ' το πιο καλοφτιαγμένο μπετόν. Πάντως, για τα νησιά του Αιγαίου δεν θα έπρεπε να συζητάμε καμιά άλλη παρέμβαση».

?λλο παραδοσιακή αρχιτεκτονική, άλλο ζαχαροπλαστική!
«Θα πρέπει να αποφασίσουμε χωρίς προκαταλήψεις αν η επί 60 χρόνια επικράτηση του λευκού αποτελεί πλέον παράδοση την οποία οφείλουμε να σεβαστούμε ή πρέπει να επανέλθει η πολυχρωμία που επί αιώνες κυριαρχούσε» επισημαίνει στα «NEA» ο Νίκος Σηφουνάκης, ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ και πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού, Εκπαίδευσης και MME του Ευρωκοινοβουλίου. «Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν μας ότι σήμερα δεν παράγονται τα αγνά φυτικά χρώματα του παρελθόντος, αλλά πλαστικοποιημένα, που δημιουργούν άλλη αίσθηση από αυτήν που επιδιώκεται».

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης, αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ, το θέτει επακριβώς: «Δεν είναι εύκολο να γυρίσουμε στην πολυχρωμία και εν πάση περιπτώσει αυτά δεν γίνονται με κεντρικές αποφάσεις. Επιστροφή στο χρώμα μόνο στην περίπτωση που θα είχαμε τεχνικές χρωματισμού που χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά στα νησιά και όχι χημικά χρώματα που παράγουν κρούστες. Αν κατέβει η βιομηχανία χρωμάτων στη Σαντορίνη, αλίμονο! Αν βαφτούν οι οικισμοί με αυτά, το αποτέλεσμα θα ανήκει στον χώρο της ζαχαροπλαστικής και όχι της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής! Αν μιλάμε για πολυχρωμία που δεν θα είναι απόλυτα ελεγχόμενη, θα προκύψει μια παράλογη κουρελού!».

«Τι θέλουμε να διατηρήσουμε; Μια παραδοσιακή αρχιτεκτονική την οποία έχουμε ήδη καταστρέψει; Το θεσμικό πλαίσιο είναι ανορθόδοξο. Επιβάλλει διατήρηση χωρίς να έχει θεσπίσει κεντρικούς κανόνες και στο πλάι ο καθένας κάνει ό,τι θέλει. Φοβάμαι τους αυστηρούς κανόνες όσο και τη δημιουργικότητα των συναδέλφων μου. Το μέγιστο ζήτημα είναι ο περιορισμός της οικοδόμησης στα νησιά και η οριστική απαγόρευση οικοδόμησης εκτός οργανωμένων οικισμών. Ας μείνουν χέρσα τα αμπέλια!».

Όχι σε νησιά - προάστια της Αθήνας
Οι τουρίστες έχουν ταυτίσει τα ελληνικά νησιά με το λευκό και το μπλε και οι αρχιτέκτονες είναι κατηγορηματικοί: όχι εκπτώσεις στην αισθητική χάριν του μαζικού τουρισμού. «Αν, για παράδειγμα, η Σαντορίνη επιστρέψει σε μια κοντινή στη γη μορφή, θα βελτιωθεί και η τουριστική εικόνα», λέει ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης. «Αν εξασφαλισθεί ότι δεν θα ξεφυτρώνουν εκατοντάδες καταστήματα κάθε τύπου παντού και ότι θα υπάρχουν οικιστικά σύνολα που δεν θα ζουν μόνο το καλοκαίρι. Ας δούμε τα πράγματα στην ουσία τους. Τα κεντρικά νησιά του Αιγαίου μετατρέπονται σε προάστια των Αθηνών!».

Μαζί του συμφωνεί και η αρχιτέκτονας Κατερίνα Τσιγαρίδα: «Το λευκό με τα μπλε παράθυρα πουλάει, αλλά ας μην κάνουμε έκπτωση στην ελληνική ανώνυμη αρχιτεκτονική. Δεν είναι αυτή η Ελλάδα. Αυτό το στερεότυπο είναι μια σκηνογραφία που μειώνει την πολυπλοκότητα, το γούστο και την αισθητική του ελληνικού τοπίου. Είναι μια σκηνογραφία εκλαϊκευμένη. Συμφωνώ ότι πρέπει να πουλήσουμε τουρισμό, αλλά πρέπει να πουλήσουμε και πολιτισμό. Όπως Ελλάδα δεν είναι μόνο το μπουζούκι, έτσι και το ελληνικό τοπίο δεν είναι μόνο λευκό - μπλε. Το τοπίο της είναι πολύ πιο πλούσιο και ίσως για το λευκό - μπλε ευθύνεται και το εύκολο κοινό. H Ελλάδα πρέπει να πουλήσει σε πιο απαιτητικούς τουρίστες. Κι ας θέλει ο μαζικός τουρισμός το λευκό».
ΤΑ ΝΕΑ , 13/12/2005