O AΓΝΩΣΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Θεοφάνης Ράπτης

(φυσικός – επιστημονικός συνεργάτης ΔΤΕ/ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”)

Οι ανθρώπινοι πολιτισμοί ήταν πάντα υποχρεωμένοι να κάνουν χρήση κάποιας πηγής ενέργειας τόσο για τη συντήρηση και αναπαραγωγή τους όσο και για την οποιαδήποτε παραγωγή πλεονάζοντος πλούτου. Οι διαδικασίες με τις οποίες εξασφαλιζόταν και εξασφαλίζεται ακόμη το πλεόνασμα ενέργειας διέπονται συνήθως από τις ίδιες οικονομικές αρχές και την αδικία που συνοδεύει και τις κοινωνίες αυτές που χαρακτηρίζονται από την οικονομική ανισότητα και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Χαρακτηριστικό είναι η γνωστή οπισθοχώρηση της αρχαίας Ελληνικής τεχνολογίας των Ελληνιστικών χρόνων που είχε φτάσει ως την ανακάλυψη των αυτόματων συστημάτων ελέγχου και η καθυστέρηση της βιομηχανικής επανάστασης αποδίδεται εκτός των άλλων και στην αφθονία δούλων των οποίων η εργατική δύναμη εμφανίζεται ως προσφορότερη πηγή ενέργειας για την παραγωγή του πλούτου από τις μηχανές του Ήρωνα και άλλων τέτοιων αρχαίων μηχανικών.

Από την εμφάνιση του οικολογικού κινήματος με τη μορφή του ριζοσπαστικού ακτιβισμού έως σήμερα η ενέργεια έρχεται στο προσκήνιο ως ένα από τα ακανθώδη ζητήματα. Αυτό γίνεται εκτός των άλλων λόγω της πρώτης επικράτησης της πυρηνικής ενέργειας στις δεκαετίες του 50 και 60 σε συνδυασμό με το αντιπυρηνικό κίνημα. Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση μετά το 74, εντείνει την ανησυχία στην κοινή γνώμη ενώ οι Κασσάνδρες της Λέσχης της Ρώμης, την ίδια εποχή κυκλοφορούν μια πρώτη αναφορά στην οποία προβλέπουν μια συνολική κατάρρευση, περί τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα που διανύουμε.

Από την άλλη πλευρά, η αισιόδοξη πτέρυγα, ορμώμενη συνήθως από τον δυναμισμό της σύγχρονης τεχνολογίας αντιτείνει τον περίφημο «νόμο των αυξανόμενων απολαβών» όπως τον χαρακτήρισε πρώτος ο μελλοντολόγος Ray Kurzweil. Σε αυτή την οπτική, η εξέλιξη της τεχνικής προβαλλόμενη σε έναν λογαριθμικό άξονα εμφανίζει χαρακτηριστικά μιας ατελεύτητης γεωμετρικής προόδου στην οποία κάθε προηγούμενο στάδιο επιταχύνει πολλαπλασιαστικά τις εξελίξεις στο επόμενο. Αν και όλοι μπορούμε πλέον να παρατηρήσουμε μια τέτοια επιτάχυνση, σπάνια γίνεται λόγος για τη δίκαιη κατανομή των αποτελεσμάτων της προόδου από την πλευρά των τεχνοκρατών μελλοντολόγων.

Όπως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε η αλήθεια για την τεχνολογία βρίσκεται κάπου στη μέση. Όχι μόνον η τεχνική στις μέρες μας έχει συσσωρεύσει μια πληθώρα λύσεων για την άντληση ενέργειας αλλά από ότι φαίνεται μεγάλο μέρος αυτών των λύσεων παραμένουν δεσμευμένες στα συρτάρια των εταιριών ώστε η εκμετάλλευση τους να μη γίνει με τρόπο που να θίγει τα οικονομικά τους συμφέροντα σε κάθε εποχή.

Επιπλέον, πρέπει να σημειώσουμε με κάποια προσοχή το γεγονός ότι μεγάλο μέρος του οικολογικού κινήματος πέφτει συχνά θύμα μιας διαχωρισμένης κριτικής και πρακτικής στην οποία η προτεραιότητα απέναντι στο περιβάλλον αντιπαρατίθεται στην προτεραιότητα ενός δικαιότερου συστήματος παραγωγής και διανομής. Αυτή η αντίφαση όπως και η εμφιλοχώρηση διαφόρων φιλοσοφικών απόψεων αμφίβολης εγκυρότητας κάνουν συχνά την οικολογία να εμφανίζεται σε αντίθεση με άλλα πιο σκληροπυρηνικά κινήματα που παλεύουν ενάντια στην κυριαρχία ανθρώπου από άνθρωπο. Δεν κρύβω λοιπόν το γεγονός ότι μιλώ από μεριάς ενός Ευρωπαϊκού πολιτισμού που παραμένει η γενέτειρα της ριζοσπαστικής ιδέας της πλήρους απελευθέρωσης του ανθρώπου τόσο από τα δεσμά της φύσης όσο και από τα δεσμά των άλλων συνανθρώπων του.

Με αυτή την έννοια εξακολουθώ να υπερασπίζομαι μια ορθολογική παράδοση ενάντια στη διαχωρισμένη σκέψη του εργαλειακού οικονομισμού που καταλήγει παραλογισμός και έχοντας κατά νου ότι το να θέλει κανείς να σώσει τη φύση χωρίς να θέλει να απαλλάξει τον άνθρωπο από τα δεσμά της μισθωτής σκλαβιάς και του κράτους είναι ίδιο με το να εκφέρει μια μισή αλήθεια και άρα ένα ολοκληρωμένο ψέμα.

Τι είναι η ενέργεια

Προτού συζητήσουμε για τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας είναι καλό να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή για να δούμε τη γένεση αυτής της έννοιας η οποία ήταν άγνωστη πριν το 17ο αιώνα όταν αναφέρονταν με διάφορους άλλους τρόπους και σε διαφορετικά νοηματικά πλαίσια. Κοινή συμφωνία στο ακριβές νόημα της λέξης επήλθε μόνον μετά το Νεύτωνα με την επινόηση της Κλασσικής μηχανικής στα μέσα του 18ου αιώνα.

Συγκεκριμένα, η μαθηματική ανάλυση των εξισώσεων της Νευτώνειας μηχανικής έβγαλε στην επιφάνεια την ύπαρξη κάποιων διατηρήσιμων μεγεθών τα οποία επιπλέον φάνηκε αργότερα ότι συνδέονται άμεσα με αντίστοιχες συμμετρίες του χώρου και του χρόνου στο σύμπαν στο οποίο κατοικούμε. Εδώ, είναι καλό να παρατηρήσει κανείς ότι πολλές φορές γίνεται κακή χρήση της έννοιας αυτής ακόμη και κατά τη διδασκαλία της λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν δεν προσέχουν την ίδια τη χρήση της  γλώσσας στην οποία αναλύουν τα φαινόμενα.
Για να το πούμε ευθέως η ενέργεια δεν είναι κάτι που υπάρχει, ούτε υπήρξε ποτέ τέτοιο πράγμα διότι δεν έχει οντολογική υπόσταση! Με απλά λόγια, όταν αναφερόμαστε στην ενέργεια ενός συστήματος αναφερόμαστε σε κάποια πολύ συγκεκριμένη ιδιότητα των όντων που αποτελούν αυτό το σύστημα και όχι σε μια ανεξάρτητη ουσία. Δηλαδή, η ενέργεια είναι απλά ένας χαρακτηριστικός αριθμός. Προσέξτε παρ’ όλα αυτά το γεγονός ότι στην καθομιλουμένη, έχει περάσει το αντίθετο και οι άνθρωποι από –κακή!- συνήθεια αναφέρονται στην ενέργεια σαν να ήταν κάποιο ρευστό που υπάρχει στο χώρο η που ρέει από ένα σύστημα σε ένα άλλο. Συγχέουν δηλαδή την έννοια της ενέργειας με εκείνη του πεδίου.

Αυτό δεν είναι εντελώς άδικο διότι και τα πεδία έχουν ενέργεια και βέβαια ο μέσος άνθρωπος βομβαρδίζεται συνεχώς από μηνύματα για την ηλεκτρομαγνητική «ενέργεια» που τον περιβάλλει. Όμως αυτό δεν είναι καθόλου σωστό εφ όσον αυτό που τον περιβάλλει είναι πάντα ένα συνολικό ηλεκτρικό και ένα μαγνητικό πεδίο, άσχετα από την ενέργεια που απλώς τα χαρακτηρίζει σαν ένας ιδιαίτερος αριθμός. Επιπλέον, υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι χαρακτηριστικοί αριθμοί που αποκαλούνται αναλλοίωτες του πεδίου αλλά καθώς ο περισσότερος κόσμος τους αγνοεί δεν συνηθίζει ας πούμε να αναφέρεται στην «ελικότητα» με τον ίδιο τρόπο που αναφέρεται στην ενέργεια.

Αυτό δείχνει για άλλη μια φορά το δίκιο που είχε ο Πλάτωνας όταν θεωρούσε ανήθικο το διαχωρισμό της επιστήμης από την φιλοσοφία η οποία εν τέλει γίνεται όπως το ήθελε κ ο Wittgenstein, ταυτόσημη με τη μελέτη της γλώσσας. Τέτοια γλωσσικά ολισθήματα όπως στην περίπτωση της χρήσης του όρου ενέργεια έχουνε πολλές φορές παραπλανήσει και επιστήμονες αλλά και πολλούς επίδοξους εφευρέτες.
Όσον αφορά τώρα το σωστό ορισμό της ενέργειας για τα πεδία δυνάμεων, η κατάσταση αποδείχτηκε πολύ πιο προβληματική στη σύγχρονη φυσική. Τα πρώτα προβλήματα εμφανίζονται από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο μεγάλος μαθηματικός David Hilbert, έγραφε σε επιστολή του το 1918 προς τον συνάδελφο του Felix Klein ότι αδυνατούσε να προσδιορίσει επακριβώς το περιεχόμενο του όρου «ενέργεια» όταν αναφερόταν σε πεδία που εκτείνονταν μέχρι το άπειρο. Το πρόβλημα αυτό απαντήθηκε αργότερα  από τη μαθηματικό Emmy Noether που διευκρίνισε ότι ο όρος ενέργεια αναφέρεται και στα πεδία, στην συμμετρία μετατόπισης μέσα στο χρόνο και δεν μπορεί να διατηρείται πάντα αλλά μόνον όταν η ομάδα συμμετρίας έχει πεπερασμένο αριθμό παραμέτρων. Αυτό όμως είχε σαν αναπόφευκτη συνέπεια ότι στις σύγχρονες θεωρίες όπως στη Γενική Σχετικότητα, δεν μπορεί να υπάρξει τέτοιο μέγεθος όπως μια απόλυτα διατηρήσιμη ενέργεια.

Αλλά και στην κβαντική θεωρία πεδίων η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Επειδή και εκεί για μια σειρά από λόγους, εμφανίζεται αβεβαιότητα ως προς το ακριβές ενεργειακό περιεχόμενο ακόμη και του ίδιου του κενού. Για την ακρίβεια, απαιτείται ένας σχετικά μεγάλος χρόνος μέτρησης για να αποδοθεί μια τιμή ενέργειας σε οποιοδήποτε σύστημα χωρίς σφάλμα. Εάν μικρύνουμε εξαιρετικά το χρόνο μέτρησης τότε το σφάλμα της ενέργειας εκτινάσσεται στα ύψη! Ουσιαστικά και ένας εξαιρετικά γρήγορος διακόπτης θα αρκούσε για να αντλήσει ίσως κανείς ενέργεια από το κενό. Φυσικά δεν είναι καθόλου εύκολο να φτιάξει κανείς τόσο γρήγορους διακόπτες ακόμη. Επομένως εδώ και 70 χρόνια, η ενέργεια όχι μόνο δε διατηρείται τόσο καλά όσο την εποχή του Νεύτωνα αλλά μάλιστα έχει οδηγήσει σε αυτό που κατά τη γνώμη μου αποτελεί τη μεγαλύτερη κρίση παραδείγματος στην ιστορία της επιστήμης η οποία συνοδεύεται από το μεγαλύτερο ποσοτικό σφάλμα που έγινε ποτέ.
Πρόκειται για το περίφημο πρόβλημα της Κοσμολογικής Σταθεράς όπως αναφέρεται συνήθως και αφορά την οριστική και ριζική διάσταση μεταξύ των απόψεων του Αϊνστάιν και της κβαντικής μηχανικής. Ουσιαστικά πρόκειται για το γεγονός ότι η κβαντική πρόβλεψη για την συνολική ενέργεια κενού στο σύμπαν υπερβαίνει τα προβλεπόμενα από τις σχετικιστικές θεωρίες κατά ένα ποσό που είναι της τάξης του 10 ακολουθούμενο από 120 μηδενικά!! Ένα τέτοιο σφάλμα σε άλλες εποχές θα αρκούσε για να κηρυχθούν έκπτωτες οι θεωρίες μας αλλά δυστυχώς η εναλλακτική λύση δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

Αυτή ακριβώς η κατάσταση όμως επιβάλλει την επανέναρξη των πειραματισμών σε όλα τα επίπεδα και την απεμπόληση οποιονδήποτε δογμάτων από την επιστημονική πρακτική. Με αυτή την ευκαιρία θέλω να καταγγείλω εδώ το γεγονός ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια, μεγάλο μέρος των πειραματικών προτάσεων υφίσταται ένα αδικαιολόγητο εμπάργκο. Με δεδομένο το τεράστιο πρόβλημα της ασυμφωνίας των σύγχρονων επιστημονικών θεωριών είναι αδιανόητο να περιμένουμε να βρούμε απαντήσεις μόνον από ιδρύματα τύπου CERN.

Αντίθετα, η ιστορία της τεχνολογίας και της επιστήμης δείχνουν ότι το πρακτικό πνεύμα προηγείται της θεωρίας. Πρώτα έρχεται ο εφευρέτης και έπειτα ο θεωρητικός με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της ατμομηχανής στην οποία άλλωστε χρωστάμε τη βιομηχανική επανάσταση. Είναι γνωστό ότι η θερμοδυναμική επινοήθηκε από τον Carnot για την σωστή ερμηνεία της λειτουργίας της ατμομηχανής πολύ αργότερα από όταν αυτή τέθηκε σε χρήση. Παρόμοια πρέπει να περιμένουμε ότι η σωστή απάντηση στο θεωρητικό πρόβλημα  του πραγματικού ενεργειακού περιεχομένου του σύμπαντος δε θα δοθεί στα γραφεία των θεωρητικών αλλά στα εργαστήρια των απανταχού πειραματιστών που δε δεσμεύουν τα κεφάλια τους με παλιά δόγματα αλλά ασκούν την πανουργία τους πάνω στο σώμα της φύσης.

Ας μην ξεχνάμε το δίδαγμα του Οδυσσέα. Από την σπηλιά του Πολύφημου, όπως και από το Πλατωνικό σπήλαιο των σκιών δε θα βγούμε χωρίς την αναγκαία πανουργία. Όποιος δε θέλει μπορεί να μείνει πίσω να σκαλίζει χαρτιά συγχέοντας το πρακτικό πνεύμα με γραφειοκρατικές ασκήσεις.

Η έρευνα για τις αρχές ενός εναλλακτικού ενεργειακού σχεδιασμού

Πολλές από τις ιδέες που παρουσιάζονται εδώ έχουν συλλεχθεί από την ιδιωτική πρωτοβουλία που ονομάστηκε «Συμβούλιο της Ελεύθερης Ενέργειας» (Free Energy Congress, http://freeenergycongress.org/) το οποίο δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ από ανεξάρτητους ακαδημαϊκούς και ερευνητές όπως  ο Allan Sterling και ο Thomas Valone που αποφάσισαν ότι ο ελεύθερος πειραματισμός με οτιδήποτε έχει πλέον μεγαλύτερη αξία από όλα τα ακαδημαϊκά δόγματα. Το Συμβούλιο εκπροσωπείται επίσης από μια σειρά ιστοσελίδων στις οποίες έχει τοποθετηθεί και ένας ειδικός κατάλογος από νέες τεχνολογίες, το TOP 100 TECHNOLOGIES  που πληρούν κάποια πρώτα κριτήρια αξιολόγησης.

Κατ αρχήν, είναι σημαντικό να δούμε μια πρώτη διάκριση μεταξύ τεχνολογιών οι οποίες είναι συνδεδεμένες με την αποκέντρωση και οι οποίες φαίνεται ότι είναι πιο εύκολο να κερδίσουν τη συμπάθεια των ακτιβιστικών οικολογικών ομάδων - αν και όχι τόσο δίκαια κατά τη δική μας γνώμη – και εκείνων που συνδέονται λόγω κλίμακας με κεντρικά δίκτυα διανομής. Ένα  πρώτο συμπέρασμα είναι ότι ο μελλοντικός κόσμος με βάση τα πληθυσμιακά δεδομένα και στη βάση της αναγκαιότητας μιας δικαιότερης κατανομής της ενεργειακής παραγωγής στο σύνολο του πληθυσμού, θα απαιτεί όλο και περισσότερο τον συνδυασμό τόσο των κεντρικών υποστηρικτικών συστημάτων όσο και των αποκεντρωμένων τεχνολογιών. Φανταστείτε το αυτό σαν ένα είδος σκελετού πάνω στο οποίο ορισμένοι κεντρικοί σταθμοί υποστηρίζουν ένα μεγάλο μέρος της απαιτούμενης ισχύος που πρέπει να είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμη για τα νοσοκομεία, τις μεταφορές και άλλα προαπαιτούμενα, γύρω από το οποίο χτίζεται ένας πυκνός ιστός αυτόνομων παραγωγών και καταναλωτών την ίδια στιγμή παρόμοιος σε μεγάλο βαθμό με τον ιστό του ίντερνετ.

Είναι γνωστό από την εμπειρία και την ανάλυση τέτοιων δικτύων σε άλλες περιπτώσεις ότι διάφορα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά αναδύονται μέσω αυτό - οργάνωσης από την ίδια τη δραστηριότητα του συστήματος. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τα Scale-free networks που παρατηρούνται στη φύση και σε οργανικές, βιολογικές δομές, τη θεωρία των «μικρών κόσμων» (Small World Theory) και άλλα παρόμοια που αναδεικνύουν το πρόβλημα της δημιουργίας νέων συστημάτων και μεθόδων ελέγχου της κατανομής ισχύος σε αστικές και αγροτικές περιοχές.
Αυτό είναι ένα κρίσιμο πρόβλημα προκειμένου να ξεπεραστούν οι γερασμένοι γραφειοκρατικοί δεινόσαυροι χωρίς ταυτόχρονα να αντικατασταθούν από τις μεγάλες πολυεθνικές όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της ανταλλαγής του μονοπωλίου του ΟΤΕ με το ολιγοπώλιο της Ντόυτσε Τέλεκομ και μερικών άλλων μεγαλομετόχων. Μόνον ερευνώντας και εγκαθιδρύοντας συστηματικά νέα και πρωτοποριακά συστήματα και υποδομές ελέγχου μπορεί η αυριανή τεχνολογία να ενσωματώσει άνετα τον παραγωγό-καταναλωτή και την κάθε νέα τεχνολογία που θα εφευρίσκεται η θα αναπτύσσεται. Αυτό απαιτεί μια πρωτοποριακή έρευνα που σε μεγάλο βαθμό λείπει και προς την κατεύθυνση της οποίας πρέπει επίσης να εξωθήσουμε την ακαδημία και το κράτος.

Ερχόμενοι τώρα στις διάφορες κατηγοριοποιήσεις των τεχνολογιών που είναι διαθέσιμες είναι δυνατό να δώσουμε μια πρώτη εικόνα με βάση την ιδέα ότι τα περισσότερα από τα υπάρχοντα συστήματα παραγωγής ουσιαστικά είναι μετασχηματιστές μιας εισερχόμενης πρωτόλειας μορφής ενέργειας σε μιαν άλλη που είναι πιο χρήσιμη σε εμάς. Αναφέρουμε τις βασικές κατηγορίες ανεξάρτητα από το βαθμό ωρίμανσης ενώ δείχνουμε αργότερα κάποια παραδείγματα που είναι κατά τη γνώμη μας σημαντικά για τη συνέχιση της έρευνας χωρίς να αποκλείουμε τίποτε για το μέλλον. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι η ωρίμανση μιας τεχνολογίας εξαρτάται από πάρα πολλούς παράγοντες ανάμεσα στους οποίους, το βαθμό επένδυσης και τον αριθμό των ανθρώπων με εξειδικευμένες ικανότητες που θα ασχοληθούν μαζί της.
Με βάση την εισερχόμενη πρωταρχική πηγή ενέργειας επομένως διακρίνουμε σε συσκευές και τεχνολογίες που αξιοποιούν

1. Την ατμοσφαιρική δυναμική και τα ρεύματα μεταφοράς
2. Τον ατμοσφαιρικό ηλεκτρισμό και τις φυσικές διαφορές δυναμικού
3. Την ποτάμια, θαλάσσια και ωκεάνεια δυναμική και τα αντίστοιχα ρεύματα μεταφοράς μάζας συμπεριλαμβανόμενων των υδροηλεκτρικών εργοστασίων.
4. Την Ηλιακή εισερχόμενη θερμική ροή και εν γένει ροή ακτινοβολίας στην επιφάνεια του πλανήτη
5. Την χημική - βιοχημική στην οποία συμπεριλαμβάνονται καθαρά χημικές μέθοδοι με τη μορφή συσσωρευτών, ηλεκτρολυτικές μέθοδοι και μέθοδοι παραγωγής βιοκαυσίμων και υδρογόνου. Σε αυτήν μπορούμε να συμπεριλάβουμε και τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια στο βαθμό που η πρώτη ύλη προέρχεται από χημική καύση πρώτης ύλης
6. Την καθαρά πυρηνική που αποτελεί προέκταση της χημικής όπως και την κατηγορία των υπό εξέταση συσκευών σύντηξης ισοτόπων του Υδρογόνου και ορισμένων άλλων υλικών.
7. Την καθαρά ηλεκτρομαγνητική στην οποία εντάσσονται όλες εκείνες οι συσκευές όπως οι μαγνητικοί κινητήρες και άλλες εξωτικές κατασκευές οι οποίες προσπαθούν να αξιοποιήσουν την λεγόμενη «Ενέργεια Μηδενικού Σημείου» η ενέργεια του κενού που προβλέπεται από τις σύγχρονες θεωρίες πεδίου.
8. Την καθαρά βαρυτική η οποία περικλείει ορισμένες κατά καιρούς προταθείσες μεθόδους για την απ’ ευθείας αξιοποίηση της κλίσης του βαρυτικού δυναμικού. Υπενθυμίζουμε ότι και οι υδατοπτώσεις είναι κατ’ ουσία σε αυτή την ενδιάμεση κατηγορία αλλά υπήρξαν και πιο παράξενες προτάσεις.

Αξίζει τώρα να σημειώσουμε ότι από τις παραπάνω μεθόδους μόνον η θερμοηλεκτρική και οι υδατοπτώσεις χρησιμοποιούνται κατά κόρον και για όλον τον τελευταίο αιώνα και η πυρηνική, δυστυχώς για όλο το δεύτερο μισό. Σε απόλυτες τιμές θα λέγαμε ότι πρόκειται μόνον για το 10% των υπαρχόντων προτάσεων, ένα πραγματικά θλιβερό ποσοστό. Εάν όμως εξετάσουμε τον δείκτη ωριμότητας των άλλων τεχνολογιών θα δούμε ότι οι ίδιες εν χρήσει τεχνολογίες κερδίζουν τη μερίδα του λέοντος. Με απλά λόγια αυτό το 10% έχει τους υψηλότερους δείκτες τεχνολογικής ωρίμανσης. Όμως αυτό κανονικά δεν ερμηνεύεται παρά ως δείκτης αναχρονισμού η τεχνολογικής καθυστέρησης.

Φυσικά, υπάρχουν μια σειρά από οικονομικούς και ιστορικούς λόγους γι’ αυτό και από αυτή τη σκοπιά το οικολογικό κίνημα ωφέλησε στην κατεύθυνση της ανάδυσης ενός νέου τύπου οραματισμού που ενέπνευσε τους ερευνητές για να στραφούν σε άλλες παραμελημένες τεχνολογίες. Από αυτές αξίζει να αναφέρουμε τις σημαντικότερες σαν ένα δείγμα του τι θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον.

Α. Όσον αφορά την κατηγορία των ηλιακών συστημάτων, πέρα από τα γνωστά μας φωτοβολταϊκά, υπάρχουν ήδη εγκατεστημένες στην Καλιφόρνια , στην έρημο της Νεβάδα πειραματικές διατάξεις μεγάλων κατόπτρων οι οποίες φέρουν στην εστία τους τις υπεραποδοτικούς κινητήρες Stirling, άλλη μια ξεχασμένη τεχνολογία η οποία αναβίωσε πρόσφατα με πολύ υψηλό συντελεστή θερμικής απόδοσης.
Σε μεγαλύτερη κλίμακα που αφορά έναν κεντρικό σχεδιασμό βρίσκουμε την ακόμη αποδοτικότερη Ηλιακή καμινάδα που προτάθηκε πρώτη φορά το 1926. Εφαρμόστηκε πιλοτικά για 8 χρόνια στην Ισπανία όπου παρήγαγε 50 MW με ενεργό εδαφική επιφάνεια 45 στρεμμάτων. Πρόκειται για ένα έργο το οποίο συνάντησε αρκετές τεχνικές δυσκολίες και οι οποίες επιλύθηκαν τελικά χάρη στον ριζοσπαστικό επανασχεδιασμό της καμινάδας από τον καθηγητή του ΕΜΠ, Χρήστο Παπαγεωργίου. Δυστυχώς, οι προσπάθειες να πεισθεί το Υπ. Ανάπτυξης να υιοθετήσει τη μέθοδο σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα απέτυχαν μέχρι τώρα και απομένει να δούμε εάν θα υπάρξει ενδιαφέρον από ιδιώτες επενδυτές.
Μια επιπλέουσα ηλιακή καμινάδα με διάμετρο 60-70 μέτρων, ύψος γύρω στα 400 μέτρα και βάση διαμέτρου περίπου ενός χλμ. έχει τη δυνατότητα απόδοσης της ίδιας ισχύος με τα αντίστοιχης έκτασης φωτοβολταικά στο 1/8 του κόστους (0.5 Ε /ΚWh)! Συγκριτικά, τα κάτοπτρα Stirling έχουν κόστος περίπου 2 E/KWh. Εάν η καμινάδα υψωθεί στο ένα χλμ η και παραπάνω η απόδοση μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 100 MW με μικρή ενεργό εδαφική επιφάνεια που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν θερμοκήπιο. Η ύψωση και επίπλευση της καμινάδας γίνεται με σκελετό από διαδοχικές σαμπρέλες με αέριο ήλιο ενώ η συμπαγοποίηση του σκελετού γίνεται μέσω της αδράνειας της μεγάλης μάζας αέρα των ανοδικών ρευμάτων. Το κόστος κατασκευής δεν υπερβαίνει τα 100 Ε/τ. μ.

Β.  Όσον αφορά την τεχνολογία σύντηξης το παιγνίδι που παίζεται είναι όπως θα δούμε αρκετά πιο βρώμικο και αποτελεί μέρος ενός πολιορκητικού κριού για την παγκόσμια επιβολή των πυρηνικών σταθμών παραγωγής σε όλο τον δεύτερο και τρίτο κόσμο. Ελάχιστοι γνωρίζουν σήμερα ότι η σύντηξη του Βορίου έχει επιτευχθεί ήδη μετά το 2000 με χρηματοδότηση των Υπ. Ενέργειας και ?μυνας των ΗΠΑ. O άνθρωπος που ήταν υπεύθυνος για το πρόγραμμα αυτό ήταν ο Robert Bussard ο οποίος πέθανε μόλις τον περασμένο Οκτώβρη από καρκίνο και ήταν πολύ γνωστός στους κύκλους των μηχανικών για την επινόηση του scramjet. To σχέδιο χρηματοδοτήθηκε από το Ναυτικό των ΗΠΑ για 11 χρόνια από το 1994, έως το 2005 και κρατήθηκε μυστικό μέχρι πρόσφατα. Από τα στοιχεία που διέρρευσαν ξέρουμε ότι ο πολυεδρικός ηλεκτροστατικός αντιδραστήρας Polywell κατάφερε να φτάσει επίπεδο ροής νετρονίων της τάξης του 109 – 0.5x109 για την αντίδραση Υδρογόνου - Βορίου ενώ η έρευνα συνεχίζεται από το πανεπιστήμιο Madison-Wisconsin.
Η τελευταία τεχνική αναφορά στο διαδίκτυο αναφέρει ότι η κλιμάκωση της συσκευής για εμπορική χρήση απαιτεί την αύξηση της διαμέτρου κατά δέκα περίπου φορές με εκτιμώμενο κόστος γύρω στα 200 εκ. δολάρια. Συγκριτικά, το επίσημο διεθνές πρόγραμμα ITER για τη σύντηξη το οποίο θα εγκατασταθεί στη Γαλλία απαιτεί ήδη 10 δις δολάρια! H επίσημη κυβερνητική εκτίμηση για την συνέχιση του προγράμματος του Bussard αναμενόταν ακόμη μέχρι και φέτος τον Αύγουστο, ενώ υπάρχουν σοβαροί φόβοι ότι η αξία του θα υποβαθμιστεί λόγω της αμερικανικής συμμετοχής στο διεθνές πρόγραμμα ITER.
Αυτό το τελευταίο όμως είναι μια πραγματικά ύποπτη ιστορία καθώς δεν αποκλείεται να αποτελεί βιτρίνα πίσω από την οποία κρύβεται η προσπάθεια να απαξιωθεί η έρευνα για τη σύντηξη καθώς υπάρχει κίνδυνος να γίνει εφικτή πολύ πριν την ώρα που έχουν προγραμματίσει τα διεθνή κονσόρτσια των μεγάλων μονοπωλίων. Συγκεκριμένα, ο αντιδραστήρας ITER είναι τύπου Tokamak που έχει αποδειχθεί προβληματικός σε πολλές προηγούμενες έρευνες. Η βασική ιδέα είναι να κατασκευαστεί μια γιγαντιαία εκδοχή του η οποία θα αποτελέσει αντικείμενο πειραματισμών μέχρι τα τέλη του αιώνα! Μόνον μετά από 80 χρόνια θα μπορούμε ισχυρίζονται να έχουμε τόσο φθηνή ενέργεια. Εν τω μεταξύ προφανώς σχεδιάζουν να κάψουν και το τελευταίο υπόλοιπο πετρελαίου, φυσικού αερίου και ουρανίου! Είναι άλλωστε εξ ίσου προφανές  ότι η αναταραχή στην παγκόσμια αγορά από μια ανατροπή της πετρελαϊκής αγοράς αυτή τη στιγμή θα αποτελούσε καίριο πλήγμα για την πολιτική των ΗΠΑ και του Ισραήλ σε όλη τη Μ. Ανατολή και την Ασία, αλλά και για τη νέα Ρωσία του Πούτιν η οποία επίσης συμμετέχει στο ITER.
Για να μη μείνει αμφιβολία, αναφέρουμε ότι υπάρχει ήδη και άλλη εκδοχή συσκευής σύντηξης σε χαμηλή ενέργεια στο πανεπιστήμιο του Τέξας, γνωστή ως Εστία Πυκνού Πλάσματος (Dense Plasma Focus) η οποία μάλιστα είχε επινοηθεί από τον Bostick ήδη τη δεκαετία του 60 χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των πλασμοειδών (plasmoids) που είναι φαινόμενα αυτό-οργάνωσης του πλάσματος σε σπειροειδείς δομές γνωστές ως ροές Beltrami. H συσκευή είναι εξ ίσου ελπιδοφόρα καθώς δεν έχει ραδιενεργές εκπομπές και απαιτεί κάτι λιγότερο από 100 ΚV για τη λειτουργία της με δυνατότητα άμεσης μετατροπής σε ηλεκτρική ενέργεια χωρίς μεσολάβηση θερμοηλεκτρικού σταδίου!

Γ. Υπάρχουν ακόμη μια σειρά από θεωρητικά συστήματα τα οποία περιλαμβάνουν μια αμερικανική πατέντα  για νανο-αντένες οι οποίες εάν κατασκευαστούν έτσι ώστε να συντονίζουν στην εκπληκτική συχνότητα των 1040 Hz, πολύ πάνω και από τις ακτίνες γ, θα μπορούσαν να δεσμεύσουν μέρος της ενέργειας του κενού για την οποία ξέρουμε ελάχιστα εκτός από το ότι αυξάνεται με κάποια δύναμη της συχνότητας γεγονός που την κάνει αμελητέα στις συχνότητες στις οποίες συνήθως εργάζονται τα μακροσκοπικά συστήματα. Υπάρχει η ισχυρή υποψία ότι το γεγονός πως τα περίφημα υλικά κύματα της κβαντικής μηχανικής αντιστοιχούν σε ανάλογες συχνότητες δεν είναι τυχαίο αλλά συνδέεται με μια πιθανή ηλεκτρομαγνητική ερμηνεία της μάζας των σωμάτων.
Φυσικά εάν τέτοιου είδους συσκευές γίνουν κάποτε λειτουργικές θα αποτελέσουν την απόλυτη λύση στο πρόβλημα της ενέργειας. Για την ώρα υπάρχουν κάποια αξιοσημείωτα δείγματα καθαρά μαγνητικών κινητήρων τα οποία δεν είναι πλήρως μελετημένα ούτε η σημασία τους έχει εντελώς αναλυθεί. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι και η ερμηνεία του περιβόητου σπιν των σωματιδίων δεν μας είναι επίσης γνωστή όπως και η προέλευση του από το οποίο ουσιαστικά προέρχεται ο μόνιμος μαγνητισμός των σωμάτων. Αυτή τη στιγμή η Κίνα έχει ήδη παρουσιάσει μέσω μιας εταιρίας ένα τέτοιο μοντέλο, όπως και μια Κορεατική και μια Ουγγρική εταιρία.
Από τη δική μας έρευνα προκύπτει ότι κατ’ αρχήν υπάρχει η δυνατότητα μονόδρομης ή και κυκλικής κίνησης, εάν χρησιμοποιηθούν κατάλληλα συστήματα ελέγχου (controllers) και κατάλληλες μαγνητικές μονώσεις για απομόνωση πόλων αλλά προκύπτουν μια σειρά άλλων προβλημάτων όπως η σταδιακή απομαγνήτιση των υλικών. Υπάρχει ακόμη και μια ποικιλία «ανώμαλων» ηλεκτρομαγνητικών διατάξεων οι οποίες μπορεί να εμφανίσουν αστάθειες και επιταχυνόμενη κίνηση γεγονός που πιθανότατα συνδέει τον ηλεκτρομαγνητισμό με τις βαρυτικές θεωρίες αλλά με τρόπο που δεν μας είναι ακόμη πλήρως κατανοητός. Δεν γνωρίζουμε επίσης ακόμη, εφ όσον απουσιάζουν τα σχετικά πειράματα, τις συνέπειες από τη μεταφορά τέτοιων διατάξεων  σε υπεραγώγιμα υλικά. Έχουμε όμως ήδη κάποια δεδομένα από πειράματα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA) με περιστρεφόμενους ημιαγώγιμους δακτυλίους όπου παρατηρήθηκε παραγωγή βαρυτο-ηλεκτρικών και βαρυτο-μαγνητικών πεδίων σε κλίμακα μεγαλύτερη από την προβλεπόμενη από την τρέχουσα θεωρία του Αϊνστάιν.
Μια τελευταία ανησυχητική εκδοχή που μελετούμε αυτή τη στιγμή είναι η εκδοχή του Ηλεκτρομαγνητικού «Μάελστρομ». Αυτή αφορά τη δυνατότητα παραγωγής ενός θηριώδους Ηλεκτρομαγνητικού κύματος από απότομη διέγερση του κενού στη λεγόμενη μη-γραμμική περιοχή της Κβαντικής Ηλεκτροδυναμικής με διασταύρωση τριών πανίσχυρων λέιζερ στην ίδια  περιοχή του χώρου ευθυγραμμισμένων κατά τους άξονες αυτού του χώρου και με κατάλληλα επιλεγμένη πόλωση. Ένα τέτοιο σύστημα πιθανότατα αποτελεί την απόλυτη λύση στο πρόβλημα της κατασκευής ενός αντιδραστήρα κενού αλλά ταυτόχρονα αποτελεί –εάν είναι εφικτό- το απόλυτο όπλο Η/Μ Παλμού όπως αυτά που ήδη δοκιμάζονται από τις δυνάμεις των ΗΠΑ στο Ιράκ και ίσως και αλλού.

Η παγίδα του “πράσινου” οικο-καπιταλισμού

Σε αυτό το σημείο, πρέπει να κάνουμε ορισμένες σημαντικές παρατηρήσεις στρατηγικού χαρακτήρα γύρω από τις επιλογές του διεθνούς κεφαλαίου πάνω στο περιβαλλοντικό ζήτημα. Ήδη μέσα στη δεκαετία του 90 παρατηρήθηκε μια σταδιακή μεταστροφή μέρους της βιομηχανίας προς μορφές παραγωγής που εμφανίζονται φιλικές προς το περιβάλλον.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στην ανάγκη απορρόφησης των αντιδράσεων οι οποίες είχαν φτάσει ακόμη και στο επίπεδο της βουλευτικής πολιτικής εκπροσώπησης όπως με τους Πράσινους της Γερμανίας, και εν μέρει στην προώθηση κρατικών επενδύσεων με αντισταθμιστικά και φορολογικά οφέλη από τα ίδια τα κράτη τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επικράτηση της ταμπέλας του «βιολογικού» ακόμη και σε προϊόντα που κατά τα άλλα είναι πλήρως βιομηχανοποιημένα. 

Πέρα από τη θεαματική διάσταση του διαφημιστικού αυτού παιγνιδιού, υπάρχει μια πιο σοβαρή που αφορά στο πρόβλημα των ενεργειακών πόρων. Καθώς μεγάλες εταιρείες όπως η Siemens οσμίστηκαν την ευκαιρία να πλασάρουν τις ήδη υπάρχουσες τεχνολογίες στα εργαστήρια τους δημιουργώντας μια νέα αγορά σε επίπεδο κρατικών διαγωνισμών και τοπικών επενδύσεων, χρησιμοποίησαν τα ισχυρά πολιτικά lobby και τις δωροδοκίες για να περάσουν μια συγκεκριμένη πολιτική υπέρ ορισμένων μόνον τεχνολογιών και να στρέψουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του κοινού σε κατευθύνσεις που είχαν να κάνουν με τα δικά τους αποκλειστικά οικονομικά συμφέροντα.

Η υπερβολική προσκόλληση στο 10% των τεχνολογιών που προαναφέραμε αγγίζει και πολλές από τις οικολογικές ομάδες ενώ το γεγονός ότι σε πολλούς ακτιβιστές υπερισχύει η πράσινη ηθικολογία αντί του πολιτικού ορθολογισμού έχει σαν αποτέλεσμα να στρέφεται η πρακτική τους μακριά από την υψηλή τεχνολογία και την ισόρροπη ανάπτυξη των παραγωγικών  δυνάμεων που απαιτείται για την πραγματική λύση των ενεργειακών προβλημάτων.
Είναι καιρός να αντιληφθούμε και πάλι ότι το ενεργειακό πρόβλημα είναι και επιστημονικό και απαιτεί συνδυασμό πολλών τεχνικών όπως και υψηλή τεχνολογία για να λυθεί αποτελεσματικά και σε μεγάλη κλίμακα. Είναι συνακόλουθα απαραίτητη η απελευθέρωση της επιστημονικής έρευνας από τα δεσμά των μεγάλων εταιριών που επιβάλλουν τη δική τους αντίληψη περί «πράσινου καπιταλισμού». Για τον ίδιο λόγο πρέπει να ξεφύγουμε από τη λογική φωτοβολταϊκά - ανεμογεννήτριες που αυτή τη στιγμή έχει καταντήσει να εξυπηρετεί περισσότερο το κύκλωμα της μίζας πίσω από τους δημόσιους διαγωνισμούς και την κατανάλωση Ευρωπαϊκών κονδυλίων παρά το ίδιο το περιβάλλον.

Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί εδώ η βασική φιλοσοφική διαφορά στην αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού προβλήματος από εκείνη που κατά τη γνώμη μας εξυπηρετεί τον «πράσινο καπιταλισμό». Παρ όλο που αναγνωρίζουμε ότι το πρόβλημα αυτό είναι αλληλένδετο με τη ανθρώπινη δραστηριότητα, δεν θεωρούμε ότι η επίλυση του έχει κάποια ειδική προτεραιότητα απέναντι στο συνολικό πρόβλημα της κυριαρχίας. Το γεγονός ότι εμφανίζεται ως πρόβλημα επιβίωσης δεν είναι λιγότερο σημαντικό από όσο ήταν και παραμένει το πρόβλημα πχ, του πυρηνικού πολέμου, η του πολέμου εν γένει. Και τα δύο είναι απότοκοι των δυο βασικών συνιστωσών του τρέχοντος πολιτισμού που πρέπει να ανατραπεί. Της κυριαρχίας της οικονομίας πάνω στην ανθρώπινη ανταλλαγή και της εξουσιαστικής δομής της τρέχουσας κοινωνικής οργάνωσης.

Αντίθετα, σε πολλές οικολογικές ομάδες που εξετάζουν το πρόβλημα διαχωρισμένα, έχουν εμφιλοχωρήσει κατά καιρούς διάφορες μεταφυσικές και ιδεαλιστικές αποκλίσεις όπως η θεωρία της ζωντανής Γαίας και άλλα παρόμοια. Κατ’ εμάς, η ηθικολογία στην πολιτική δεν είναι λιγότερο αντιδραστική από την επανεισαγωγή της θρησκείας, ενώ και τα δύο αποτέλεσαν και αποτελούν δεκανίκια του καπιταλισμού στην συνέχιση της εκμετάλλευσης και του ανθρώπου και της φύσης. Η επαναστατική σκέψη οφείλει  να κατανοήσει εκ νέου το απλό γεγονός ότι ο πραγματικός σεβασμός απέναντι στη φύση προκύπτει μόνον σε συνθήκες ελευθερίας και από τα δεσμά που αυτή η ίδια μπορεί να επιβάλλει.