Πάρις Τσάρτας καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών
«Σε οριακό σημείο η τουριστική ανάπτυξη αρκετών νησιών»
Του Γιώργου Κιούση
«Ο τουρισμός είναι ιδιαίτερα ανθεκτικός -και ευτυχώς- σε κρίσεις πολιτικές, οικονομικές ή περιβαλλοντικές. Το ζήτημα άρα είναι να επιλεγεί ένα πρότυπο ανάπτυξης το οποίο να μην μονοκαλλιεργεί τον τουρισμό αλλά να αναπτύσσει μέσω αυτού και άλλους παραγωγικούς κλάδους, π.χ. γεωργία, κτηνοτροφία, βιοτεχνία, εμπόριο.
Τέτοιο πρότυπο υπάρχει και είναι αυτό του Βιώσιμου Εναλλακτικού Τουρισμού». Μιλάμε με τον Πάρι Τσάρτα, καθηγητή Τουριστικής Ανάπτυξης στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Κύριε καθηγητά, μία ακόμη τουριστική περίοδος οδεύει προς το τέλος. Τι συμπεράσματα βγάζουμε για τη σημερινή ανθρωπογεωγραφία των νησιών μας;
«Παρατηρείται μια σταδιακή αλλά σταθερή και σε πολλές περιπτώσεις με γρήγορους ρυθμούς "τουριστικοποίηση" στην ανθρωπογεωγραφία της μεγάλης πλειοψηφίας των ελληνικών νησιών. Αυτό σημαίνει ότι άμεσα ή έμμεσα το σύνολο σχεδόν των παραγωγικών δραστηριοτήτων, αλλά και τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής δομής συνδέονται με τον τρόπο λειτουργίας του τουρισμού, γεγονός που οδηγεί σε μια ιδιόμορφη μονοκαλλιέργεια των τουριστικών δραστηριοτήτων».
Εκτιμάτε ότι στα νησιά μας το κοινωνικό, φυσικό και δομημένο περιβάλλον σταδιακά υποβαθμίζεται;
«Σε σημαντικό ποσοστό και ιδιαίτερα στα νησιά που αποτελούν δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, η απάντηση είναι θετική. Υπάρχουν, πάντως, δύο ενδιαφέρουσες και αντιφατικές εξελίξεις σε αυτό το θέμα. Η πρώτη είναι ότι σε πολλά μικρά και λιγότερο ανεπτυγμένα νησιά παρατηρείται μία τάση μίμησης του προτύπου ανάπτυξης των δημοφιλέστερων προορισμών, η δεύτερη είναι ότι σε πολλά νησιά, αντιθέτως, υπάρχουν σοβαρές προσπάθειες ελέγχου και αλλαγής του προτύπου αυτού, προς μια πιο βιώσιμη και ισόρροπη τουριστική ανάπτυξη. Αρα το μέλλον θα δείξει προς τα πού βαδίζουμε».
Η κατάσταση δείχνει μη αναστρέψιμη; Στη Μύκονο και στη Ρόδο η τουριστική ανάπτυξη έχει φθάσει σε οριακό σημείο;
«Πράγματι, η κατάσταση είναι σε πολλές περιπτώσεις οριακή, δεν θα υιοθετούσα την άποψη ότι είναι μη αναστρέψιμη. Οι δυνατότητες που προσφέρουν ο σύγχρονος τουριστικός σχεδιασμός και η πολιτική ανάπτυξη νέων ειδικών και εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων είναι οι δύο κυρίαρχες παράμετροι που μπορούν να αλλάξουν την ανάπτυξη του τουρισμού στα νησιά, ακόμα και σε περιπτώσεις όπου αυτή έχει φτάσει σε αδιέξοδα. Επισημαίνω εδώ ότι αυτά τα 2 ζητήματα (σχεδιασμός, ειδικά προϊόντα) αποτελούν καθοριστικά στοιχεία στον τρόπο που λειτουργεί πλέον η τουριστική ζήτηση, δηλαδή μεγάλο ποσοστό των τουριστών συνειδητά επιλέγει περιοχές που διαθέτουν τα παραπάνω στοιχεία».
Σας ανησυχεί η υπερεπιχειρηματική δραστηριότητα στα νησιά;
«Με προβληματίζει η έλλειψη ισορροπίας και μέτρου, γεγονότα που οδηγούν σε υπερεπαγγελματισμό και τελικά σε χαμηλά εισοδήματα και περιβαλλοντική υποβάθμιση και τελικά σε μείωση της ζήτησης. Μπορούν να συνυπάρξουν ο μαζικός τουρισμός, η παραθεριστική κατοικία και σε πολλές περιπτώσεις και τα ειδικά και εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα χωρίς προβλήματα, εφόσον τηρούνται στοιχειώδεις προδιαγραφές στην πολιτική, στο σχεδιασμό και στον προγραμματισμό της τουριστικής ανάπτυξης των νησιών. Εάν αντίθετα συνεχιστεί η κυρίαρχη τάση της ανάπτυξης χωρίς όρια σε ορισμένα νησιά, αυτό θα καταλήξει σε πληθώρα κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο».
Εχετε δηλώσει παλαιότερα ότι για να αποφευχθεί η περιβαλλοντική υποβάθμιση μιας περιοχής, πρέπει πρώτα απ' όλα να προσδιοριστεί η φέρουσα ικανότητα, δηλαδή ο μέγιστος αριθμός ανθρώπων που είναι δυνατό να «σηκώσει» ένα οικοσύστημα. Πώς εξηγείται αυτό;
«Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας δεν συνδέεται μόνο με τον αριθμό των τουριστών αλλά και με τον αντίστοιχο αριθμό των υποδομών, ανωδομών, καθώς και των τουριστικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σε ένα νησί. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να μετράται η φέρουσα ικανότητα μιας περιοχής με βάση τους τουριστικούς και περιβαλλοντικούς πόρους που διαθέτει, ώστε να μην οδηγείται σε υποβάθμιση, η οποία αναπόφευκτα οδηγεί σε μείωση της ζήτησης που έχει. Τέτοιες μελέτες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, π.χ στην Κύπρο».
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα, την Ηρακλειά. Μέσα σε μια οκταετία ο δομημένος όγκος της Ηρακλειάς διπλασιάστηκε. Τα τελευταία τρία χρόνια οι ανατολικές Κυκλάδες κατέχουν το πανελλήνιο ρεκόρ σε αύξηση οικοδομικών αδειών. Από αυτή την «οικονομία του φραπέ» μπορούμε να ξεφύγουμε;
«Το παράδειγμα της Ηρακλειάς δεν είναι διόλου ειδικό ή μοναδικό. Η δυνατότητα ενός άλλου προτύπου ανάπτυξης καθοριστικά επηρεάζεται σε αυτές τις περιπτώσεις από τις επιλογές συγκεκριμένων ομάδων συμφερόντων: ΟΤΑ, ντόπιοι επιχειρηματίες, κάτοικοι, τουρίστες με σταθερή και μακρόχρονη παρουσία σε νησιά. Από αυτούς εξαρτάται η υιοθέτηση ενός μακροπρόθεσμα περισσότερο βιώσιμου προτύπου ανάπτυξης».
Παρ' όλα αυτά υπάρχουν θύλακοι αντίστασης στα νησιά;
«Πράγματι τα τελευταία 20 χρόνια σε πολλά νησιά παρατηρείται ένας γόνιμος προβληματισμός από πολλές κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε δράσεις και παρεμβάσεις με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος, την αλλαγή των χαρακτηριστικών της τουριστικής ανάπτυξης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο την καλοκαιρινή όσο και τη χειμερινή περίοδο. Το ζήτημα είναι ότι όλες αυτές οι προσπάθειες θα πρέπει να έχουν θεσμικό χαρακτήρα, ώστε να επηρεάζουν το σχεδιασμό της τουριστικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο».
Είναι μια λύση στο πρόβλημα η ανάπτυξη των κοινωνιών μας με τις εξαιρέσεις που συνεπάγονται από τη «νησιωτικότητα» και όχι με τους γνωστούς ισοπεδωτικούς κανόνες;
«Δεν μπορούμε κατά τη γνώμη μου να αναζητούμε λύσεις χωρίς να λάβουμε υπόψη τρία ευρύτερα ζητήματα: α) την ατελή λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών στη χώρα μας, β) την έλλειψη κουλτούρας διαλόγου στα ζητήματα του σχεδιασμού και γ) το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού του τουρισμού».
----------------------------------------
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 02/09/2008
