Κουφονήσια

Τα βιβλία κυκλοφορούν με διάφορους τρόπους στα νησιά. Μια εποχή στα Κουφονήσια έβρισκες διάσπαρτα στις ταβέρνες τα άπαντα σχεδόν του Τομ Ρόμπινς, κι αλίμονό σου αν είχες ξεμείνει από προμήθειες και δεν είχες διάθεση να διαβάσεις τον «Τρυποκάρυδο» ή το «Και οι καουμπόισσες μελαγχολούν».

Μυθιστορήματα που μένουν πίσω από αφηρημένους ταξιδιώτες δίνουν ενίοτε έναν αέρα πνευματικότητας και στα πιο ταπεινά rooms to let, ενώ στα πρακτορεία εφημερίδων οι πιστοί των μπεστ-σέλερ όλο και κάποιον τίτλο θα βρουν για να βολευτούν. Υπάρχουν επίσης τα υπαίθρια παζάρια που πολλαπλασιάζονται τελευταία στα λιμάνια, «εκθέσεις» που στήνονται είτε από ντόπιους συλλόγους είτε από αθηναίους χονδρεμπόρους, σε μια προσπάθεια «να μπει το βιβλίο κάτω από τη μύτη του αναγνώστη, την ώρα που βολτάρει χαλαρός», όπως λέει χαρακτηριστικά ο διευθυντής πωλήσεων του «Ψυχογιού». Κι υπάρχουν -ευτυχώς!- κάποια βιβλιοπωλεία ικανά να σταθούν επάξια πλάι στα καλύτερα της πρωτεύουσας, η τύχη των οποίων δεν εξαρτάται από τους καλοκαιρινούς επισκέπτες αλλά από βιβλιοφάγους παντός καιρού.

Στη Σύρα

*Τέτοιο είναι το βιβλιοπωλείο του Στάθη Σταθόπουλου στη Σύρο, ένα από τα μακροβιότερα στην Ελλάδα, σημείο αναφοράς για ολόκληρο το νησί. Στεγασμένο σ' ένα νεοκλασικό μέγαρο στην οδό Σταματίου Πρωίου, σε απόσταση αναπνοής από την κεντρική πλατεία της Ερμούπολης, διαθέτει πάνω από 20.000 τόμους κι εκατοντάδες λευκώματα, αρχείο με τοπικές εφημερίδες από το 1901 και, φυσικά, όλα τα έργα συριανών συγγραφέων, όπως ο Ροΐδης, ο Βικέλας, η Ρίτα Μπούμη-Παππά ή ο Μάνος Ελευθερίου. Από το '90, μάλιστα, ο δεύτερος όροφος του κτιρίου, εκεί όπου τον 19ο αιώνα λειτουργούσε η μουσική σχολή του διάσημου ιταλού μαέστρου Μπιφέρνο, έχει μετατραπεί σε αναγνωστήριο, ανοιχτό σε κάθε μελετητή.
Γεννημένος το 1922, με σπουδές οικονομικών στην Αθήνα, ο Στάθης Σταθόπουλος συνέχισε το έργο του πατέρα του -στενού συνεργάτη του Ψυχάρη- βρίσκοντας πάντα το κουράγιο να ξεκινάει από το μηδέν. Κι όποιος τον ρωτάει πώς είναι δυνατόν να επιζεί επί έναν αιώνα περίπου ένα βιβλιοπωλείο στην επαρχία, η απάντησή του είναι αποστομωτική: «Μα η Σύρος δεν είναι επαρχία, αγαπητέ!».

Στη Μύκονο

*Η κοσμοπολίτικη Μύκονος, πάντως, τέτοιο διαμάντι δεν διαθέτει. Διαθέτει, εν τούτοις, εδώ και μία πενταετία ένα από τα δύο υποκαταστήματα του «Ελευθερουδάκη» εκτός των τειχών (το άλλο βρίσκεται στο Ηράκλειο), όπου γίνονται ανάρπαστες οι εκδόσεις γύρω από τη διακόσμηση, την εσωτερική αναζήτηση και τη γιόγκα, κι όπου το χειμώνα διοργανώνονται τακτικά εκδηλώσεις με αποδέκτες τους μαθητές των δημοτικών σχολείων του νησιού.

*Τα παιδιά είχε στο νου της κι η Πόλα Αποστόλου, η ψυχή του βιβλιοπωλείου «Το βιβλίο», όταν το 1982 άνοιγε στα Πάνω Ματογιάννια τη μικρή της επιχείρηση. «Γι' αυτά το έκανα κυρίως, για να μπορούν να μπουν στο πνεύμα της βιβλιοφιλίας χωρίς ν' αναγκάζονται να ταξιδεύουν στην Αθήνα...». Οι τακτικοί της πελάτες, όμως, λιλιπούτειοι και μη, ίσως το έχουν ήδη πληροφορηθεί: το φετινό καλοκαίρι είναι για το «Βιβλίο» και το τελευταίο του, καθώς η ίδια συνταξιοδοτείται. «Αλλοι έχουν για χόμπι το γκόλφ ή το τένις, αλλά και το δικό μας αποδείχτηκε αρκετά δαπανηρό» λέει η Π. Αποστόλου, που δίχως την οικονομική ενίσχυση του συζύγου της δεν θα τα είχε βγάλει πέρα.

«Οι μόνιμοι κάτοικοι εδώ είναι 10.000 περίπου, αλλά ελάχιστοι διαβάζουν. Τους καταλαβαίνω. Το καλοκαίρι ξεθεώνονται στην δουλειά και το χειμώνα αράζουν μπροστά στην τηλεόραση. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, η κίνηση έπεσε ακόμα περισσότερο. Ισως να φταίει και το ευρώ. Από την εισαγωγή του κι έπειτα, τρεις φορές αναπροσαρμόστηκαν οι τιμές...».

Χίος

Σε αντίθεση με άλλα βιβλιοπωλεία που φιλοξενούν τακτικά συγγραφείς στη διάρκεια του χρόνου -όπως ο «Πάπυρος» της Χίου, του Δοκιμάκη στο Ηράκλειο, του Βερυβάκη στα Χανιά ή του Κλάδη στην Κω- το «Βιβλίο» δεν προχώρησε σε τέτοιες πρωτοβουλίες. «Γι' αυτές δραστηριοποιείται το Πολιτιστικό Κέντρο της Μυκόνου», λέει η Π. Αποστόλου. Κι όπως ομολογεί, «η μοναδική εκδήλωση με τεράστια απήχηση ήταν εκείνη με την Τένια Μακρή. Οποτε τιμήθηκαν ντόπιοι λογοτέχνες, ήταν σκέτη αποτυχία. Ντρεπόσουν τους ανθρώπους...».

Φανατική αναγνώστρια ιστορικών μυθιστορημάτων η ίδια, αυτήν την εποχή συστήνει στους πελάτες της την «Αηδονόπιττα»: το νέο βιβλίο του θεσσαλονικού δασκάλου Ισίδωρου Ζουργού, γνωστού από την «Σκιά της πεταλούδας», όπου ζωντανεύει η Επανάσταση του '21 μέσα απ' τα μάτια ενός αμερικανού φιλέλληνα.

Η τελευταία έρευνα του ΕΚΕΒΙ γύρω από τον αριθμό, την οργάνωση και την κατανομή των βιβλιοπωλείων ανά την επικράτεια, χρονολογείται από το 1998 και σύμφωνα με τα στοιχεία της οι μισές από τις 2.000 επιχειρήσεις που λειτουργούν συνολικά βρίσκονται συγκεντρωμένες -πού αλλού;- στην Αττική (48%).

Στα νησιά του βορείου και του νοτίου Αιγαίου αντιστοιχεί ποσοστό 4%, σ' εκείνα του Ιονίου πελάγους 2% και στην Κρήτη 5%. Τόσο, όμως, στις Κυκλάδες, όσο και στα Δωδεκάνησα, τη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα, παρατηρείται μεγάλος αριθμός καταστημάτων σε σχέση με τον αριθμό των κατοίκων τους, γεγονός που αποδίδεται στην εδαφική ιδιομορφία των περιοχών αυτών. Οπως κι αν έχει, στην πλειονότητά τους πρόκειται για ατομικές επιχειρήσεις με οικογενειακό χαρακτήρα που ασφυκτιούν μέσα σ' ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα, δυσκολεύονται να διαχειριστούν το στοκ τους, δεν διαθέτουν κομπιούτερ και που για να επιβιώσουν μπορεί να πουλάνε από χαρτικά μέχρι κούκλες...

Κέρκυρα

*«Η Απόστροφος» της Κέρκυρας -με παράλληλη εκδοτική δραστηριότητα, επικεντρωμένη σ' έργα κερκυραίων συγγραφέων και ιστορικών- ανήκει στις εξαιρέσεις, όντας «το μοναδικό αμιγές βιβλιοπωλείο της πόλης» όπως δηλώνει η ιδιοκτήτριά του Αναστασία Σγουρού. Λειτουργεί εδώ και μία δεκαπενταετία στην οδό Θ. Κοτάρδου του ιστορικού κέντρου, σ' ένα χώρο λιτό και φιλόξενο με το άρωμα του παλιού καιρού. «Η πελατεία μας είναι σταθερή, καθώς προσπαθούμε να διατηρούμε προσωπικές σχέσεις χωριστά με τον καθένα», λέει η Α. Σγουρού, αποδέκτης σε καθημερινή βάση δύο σταθερών ερωτήσεων: «τι καινούριο ήρθε» κατ' αρχήν, και «τι νομίζεις πως θα μ' αρέσει» μετά. «Αναγκαστικά» λέει, «πάμε με το ρεύμα των πελατών. Και ειδικά στη λογοτεχνία, δεν είναι εύκολο να κρατάς πολλούς παλιούς τίτλους στο μαγαζί».

Τη δική της καρδιά έχει κλέψει τελευταία ο Μουρακάμι: «Ενθουσιάστηκα πέρσι με το "Νορβηγικό δάσος", λέει, αλλά το "Σπούτνικ αγαπημένη", που κυκλοφόρησε φέτος, μου φάνηκε πιο ελαφρύ...».

Κως, Ρόδος

*Μιλώντας για εξαιρέσεις, θα 'ταν αδύνατον να προσπεράσει κανείς την επένδυση που έκανε ο Παναγιώτης Θαλασσινός στην Κω, μεταμορφώνοντας το βιβλιοπωλείο του πατέρα του σε μέγαρο με τεράστιους εκθεσιακούς χώρους, ή το κατόρθωμα του Λευτέρη Καβαλιέρου στη Ρόδο να στήσει από το τίποτα μια επιχείρηση «οργανωμένη, υγιέστατη κι επικερδή». Ροδίτης με ρίζες από τη Μικρά Ασία, ο τελευταίος δημιούργησε το εξακοσίων τετραγωνικών «Δέντρο» πριν από 22 χρόνια, με κεφάλαιο που δεν ξεπερνούσε τις 300.000 δραχμές. Και σήμερα είναι ιδιοκτήτης κι ενός δεύτερου, διπλάσιου σ' έκταση και υψωμένου σε πέντε ορόφους βιβλιοπωλείου στην πόλη, που δουλεύει «με ντόπιους, όχι με τουρίστες», διαθέτει γύρω στους 100.000 τίτλους και φιλοξενεί τακτικά συγγραφείς, όπως πρόσφατα τη Σοφία Γιαννάτου και τον Περικλή Κοροβέση.

«Το καλοκαίρι είναι η εποχή της λογοτεχνίας, αλλά τον χειμώνα η ζήτηση δοκιμίων είναι πολύ αυξημένη», λέει ο ίδιος, με νωπές ακόμα τις εντυπώσεις από τα βιβλία του Θάνου Βερέμη («Ελλάς, η σύγχρονη συνέχεια»), του Κώστα Παπαϊωάννου («Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει») και του ιταλικής προέλευσης «Η γενιά των 1.000 ευρώ».

Τήνος

*Εξαίρεση, για άλλους όμως λόγους, αποτελεί και το μικροσκοπικό χαρτο-βιβλιοπωλείο στη Χώρα της Τήνου που άνοιξαν τον Μάιο του 2006 η Μαρίνα Σιώτου και ο Βλαδίμηρος Βοϊνάς. Κατάστημα που δεν διαφέρει και πολύ από ένα οποιοδήποτε συνοικιακό της Αθήνας, το «Περί-Τήνος» αποτελεί ζωντανή απόδειξη ότι το όνειρο της απόδρασης από το κέντρο είναι εφικτό.

Ζευγάρι στη ζωή, η πρώτη, πωλήτρια κάποτε σε βιβλιοπωλείο του Κορυδαλλού κι ο δεύτερος υπάλληλος στην αποθήκη του «Ωνασείου», αποφάσισαν να μετεγκατασταθούν με τα παιδιά τους στο νησί και να βιοποριστούν όπως ακριβώς επιθυμούσαν: περιστοιχισμένοι από τυπωμένες σελίδες. Κι ενώ ο Βλαδίμηρος ασχολείται κυρίως με βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, η Μαρίνα -φανατική λάτρης της Ασημένιας σειράς της «Ωκεανίδας»- δεν προλαβαίνει να δίνει τα μυθιστορήματα του Θέμελη, της Αλκυόνης Παπαδάκη και της Λένας Μαντά, προσπαθώντας ταυτόχρονα να διατηρεί ένα ράφι μ' έργα της γενιάς του '30 και τις συλλογές των Καβάφη, Ρίτσου, Καββαδία και Δημουλά.

------------------------------------
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (7) - 13/07/2008