Της Τιτίκας Δημητρούλια

Η ηλεκτρονική ποίηση, κινητική, πολυμεσική, διαδραστική, συνδυασμένη ή όχι με εγκατάσταση και περφόρμανς, είναι για κάποιους μια ποίηση που «δημιουργείται» και «βλέπεται» (Alain Vuillemin), σε αντίθεση με την παραδοσιακή ποίηση που «διαβάζεται». Υπό μία έννοια, αυτό ισχύει. Την ηλεκτρονική ποίηση τη βλέπουμε την ώρα που δημιουργείται από ένα λιγότερο ή περισσότερο ειδικό πρόγραμμα (flash ή γεννήτρια, πρόγραμμα δηλαδή αυτόματης παραγωγής κειμένου) στην οθόνη. Πολύ συχνά, η ηλεκτρονική αυτή ποίηση στηρίζεται κατά κύριο λόγο στα σημαίνοντα και όχι στα σημαινόμενα, στους φθόγγους και στα φωνήματα αλλά και στα γράμματα στην εικονιστική τους διάσταση, αναλόγως διατασσόμενα και αναδιατασσόμενα. Εξίσου συχνά εντάσσεται σε μια ευρύτερη καλλιτεχνική δράση, που παρεμβαίνει σε κλειστούς ή ανοιχτούς χώρους. Δεν είναι λοιπόν αλήθεια ότι η παράδοση της ποίησης αυτής φτάνει προς τα πίσω μόνο ώς το Εργαστήρι Δυνητικής Λογοτεχνίας ή στα πειράματα του Τεό Λουτς, στη δεκαετία του '50. Αντιθέτως, ριζωμένη σε άλλα ποιητικά κινήματα του 20ού αιώνα, όπως η συγκεκριμένη, η οπτική, η ηχητική ποίηση και η ποίηση-περφόρμανς μοιράζεται μαζί τους, κοινή κληρονομιά, όλα τα έργα, ανά τους αιώνες, που έθεσαν ως στόχο την πολυπλοκότητα και το άνοιγμα, όλα εκείνα τα κείμενα που απαιτούν μια ειδική προσπάθεια για την κατανόησή τους (Espen Aarseth), από το Ι-τσινγκ ώς το νταντά και από τις «Λειτουργίες της Παρθένου» του Ζαν Μεσινό στα έργα του Ραιημόν Κενώ, του Φρανσουά Λε Λιονναί ή του Μπόρχες.

Η μέθοδος Μέιλερ

Αυτή τη γενεαλογία της «πειραματικής» ποίησης στον 20ό αιώνα ανασυστήνει στη μελέτη του ο Ζακ Ντονγκύ, επιδιώκοντας να αναδείξει τη συνέχειά της και τη διακαλλιτεχνικότητα που ορίζει η σχέση της με τη μουσική και την εικόνα. Ακόμα περισσότερο, επιδιώκει να φωτίσει τη ριζοσπαστικότητα της ποίησης, ως γένους, και τον πρωτοποριακό της ρόλο σε ολόκληρη τη λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Δηλώνει ότι επιλέγει τη μέθοδο του Νόρμαν Μέιλερ, της συσσώρευσης των λεπτομερειών από την οποία προκύπτει η αλήθεια. Στην ουσία δηλαδή επιλέγει την απλούστερη δόμηση του υλικού του, που οργανώνεται θεματικά, στη συνέχεια κατά εθνική σχολή και χρονολογικά και καταλήγει σε κάθε κεφάλαιο σε μια ανθολογία. Δίνοντας έμφαση στο παράδειγμα, από το οποίο συνάγεται το όλον, η μελέτη αυτή είναι προφανές ότι δεν έχει θεωρητικό προσανατολισμό, με όλα τα καλά και τα κακά που αυτό συνεπάγεται. Δεν στηρίζεται δηλαδή σε μια θεωρητική τοποθέτηση περί συναίρεσης των τεχνών ή περί των συνεχειών και των ασυνεχειών των συγκεκριμένων ρευμάτων. Αποτέλεσμα συστηματικής δουλειάς όμως, συνιστά μια ανεκτίμητη δεξαμενή πληροφοριών για την ανάπτυξη των εν λόγω τάσεων ανά τον κόσμο.

Στο πλαίσιο αυτό, έχει ιδιαίτερη σημασία η αναφορά στην ελληνική ομάδα της οπτικής ποίησης, που συγκροτείται από το 1981 και περιλαμβάνει μια πλειάδα ποιητών, τον Δημοσθένη Αγραφιώτη, τον Τηλέμαχο Χυτήρη, την Ερση Σωτηροπούλου, τη Νατάσα Χατζιδάκη, τον Μιχαήλ Μήτρα, τον Στάθη Χρυσικόπουλο, τη Γιούλια Γαζετοπούλου, την Αλεξάνδρα Κατσιάνη, τον Κύριλλο Σαρρή, τον Θανάση Χόνδρο, τη Σοφία Μαρτίνου τον Κωστή Τριανταφύλλου (έργα του οποίου ανθολογούνται). Η αναφορά αυτή από τη μια πιστοποιεί τη δυναμική μιας τάσης της ελληνικής «πειραματικής» ποίησης. Κι από την άλλη, αναδεικνύει το γεωγραφικό εύρος που καλύπτουν τα πειραματικά αυτά κινήματα - θέτοντας έτσι πιεστικά το ερώτημα της ερμηνευτικής τους, με επίγνωση ότι η άρνηση του νοήματος στον μοντερνισμό δεν είναι παρά δόλος για την ενίσχυσή του.

Οι νέες τεχνολογίες

Σε επίπεδο πιο θεωρητικό, υπάρχουν κάποιες πολύ σωστές επισημάνσεις, με τις οποίες δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνήσει, όπως αυτή που αφορά τον ρόλο των τεχνολογιών στην εξέλιξη της τέχνης γενικώς και των τεχνολογιών γραφής στην ποίηση. Το παράδειγμα του Απολλιναίρ και εν γένει της μοντερνιστικής ποιητικής πρωτοπορίας των αρχών του αιώνα είναι εύστοχο και η κυβερνοποίηση όντως αποτελεί την απόληξη, σήμερα, μιας πολύ μακράς διαδικασίας συνδυασμού των τεχνών και ανοίγματος του έργου τέχνης. Υπάρχουν όμως και σημεία που γεννούν απορίες. Στο εισαγωγικό σημείωμα λόγου χάρη, ορίζεται η πειραματική ποίηση ως η ποίηση που ερευνά τη γλώσσα και αναδέχεται την επιστήμη, σε αντιπαράθεση προς την ποίηση που επανέρχεται σε μορφές του παρελθόντος και τις συνεχίζει.
Διερωτάται λοιπόν εύλογα κανείς: η μη-πειραματική ποίηση δηλαδή, υπό την έννοια αυτή, δεν εστιάζει στη γλώσσα ή συνολικά αδυνατεί να αναδεχτεί και να επεξεργαστεί την επιστήμη; Ποια είναι τα ακριβή όρια μεταξύ της πειραματικής και της μη-πειραματικής ποίησης; Προφανώς, μια τέτοια θεωρητική συζήτηση και απαραίτητη και ενδιαφέρουσα θα ήταν. Από την άλλη, μιλώντας για τον Μαλλαρμέ και την προδρομική θέση που κατέχει ως προς την πειραματική αυτή ποίηση με το έργο του «Ενα ρίξιμο απ' τα ζάρια ποτέ να καταργήσει δεν πρόκειται το τυχαίο», πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας πολλές παραμέτρους, που ενδεχομένως προσανατολίζουν σε διαφορετικές ερμηνείες. Οσο για τη νομιμοποίηση που προσφέρει ο Ντονγκύ στην πειραματική ποίηση δηλώνοντας ότι η είναι η πραγματική ποίηση του 20ού αιώνα, είναι εξίσου κατανοητή όσο και απορριπτέα στην υπερβολή της.
Δεν θα μπούμε στη συζήτηση των αναπόδραστων σφαλμάτων ή ελλείψεων που εμπεριέχει μια τέτοια δουλειά και που ενδεχομένως θα επισημανθούν από τους άμεσα ενδιαφερομένους στις διάφορες χώρες. Αλλωστε, είναι γνωστό ότι οι παράφορες αιτιάσεις εναντίον ανάλογων μελετών-ανθολογιών δεν είναι πάντα ανυστερόβουλες αφενός και σπανίως αναιρούν την αξία των έργων. Θα σταθούμε στο πιο σημαντικό: στο εύρος της τεκμηρίωσης που ανάγει το εν λόγω πόνημα σε σημαντικό βιβλίο αναφοράς στο πεδίο το οποίο εξετάζει.

(*) Jacques Donguy, Poesies experimentales. Zone numerique (1953-2007)
εκδ. Les presses du reel
----------------------------------------
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_15/06/2008_273703
(πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15-06-08)