Με αφορμή τα Διονυσιακά κατάλοιπα της Αποκριάς:
Ημερομηνία Monday, June 23 @ 15:43:17 UTC
Θέμα Νησιά


«Η Θράκη η Μακεδονία και η Ήπειρος κρατούν καλά τα έθιμα»,
θα πει ο καθηγητής λαογραφίας Μανώλης Βαρβούνης

* Σε ρυθμούς αποκριάς έζησε όλη η Ελλάδα, με παρελάσεις αρμάτων, οι αναβιώσεις των εθίμων και εκεί ακριβώς θα θέλαμε την πολύτιμη συμβουλή σας κ. καθηγητά. Να μας πείτε λοιπόν για τα έθιμα εδώ στην Βόρεια Ελλάδα, αν καλά κρατούν.

-Καταρχήν η Βόρεια Ελλάδα είναι γνωστό ότι πάντοτε, η Μακεδονία ιδίως και η Θράκη αλλά και η Ήπειρος, κρατούν τα έθιμα πολύ πιο έντονα, πολύ πιο συστηματικά από ότι η υπόλοιπη Ελλάδα. Αυτό είναι μία γενική διαπίστωση της επιστήμης της λαογραφίας. Η γενική αυτή διαπίστωση ισχύει και για τις μέρες της αποκριάς. Και μάλιστα όπως είδατε τα έθιμα της αποκριάς επειδή συνδέονται με το ξεφάντωμα, με το γλέντι, δεν έχουν σβήσει και ουσιαστικά αλλά είναι από τα έθιμα τα οποία διατηρούνται.

* Είναι κάτι δηλαδή που παρομοιάζεται και με την σύγχρονη πραγματικότητα. Παρόλα αυτά ό,τι αναβιώσεις κι αν κάνουμε, υπάρχει και το στοιχείο του γλεντιού.

-Μπορεί να αναβιώνουμε παλιές μορφές, ωστόσο πάντοτε οι άνθρωποι τις νιώθουν τις απόκριες τις ζουν με πιο νεοτερικό τρόπο. Τώρα η εποχή αυτή βέβαια είναι μία εποχή που από τα πρώτα χρόνια της ανθρώπινης παρουσίας πάνω στη γη, της οργανωμένης ανθρώπινης παρουσίας, επισημάνθηκε από τους ανθρώπους ως εποχή μετάβασης από τον χειμώνα στην άνοιξη.

* Από πότε εντοπίζονται αυτά τα στοιχεία που έχουν σχέση με την αποκριά κ. καθηγητά;

-Οι πρώτες μαρτυρίες που έχουμε είναι βέβαια από την αρχαία Ελλάδα. Ωστόσο το περιεχόμενο των στοιχείων αυτών, δηλαδή το περιεχόμενο και η σύνδεσή τους με την διονυσιακή λατρεία, μας πείθει ότι οι απαρχές τους και ας μην έχουμε γραπτές μαρτυρίες, βρίσκονται στα πρώτα χρόνια που ο άνθρωπος σταμάτησε να είναι τροφοσυλλέκτης και έγινε τροφοπαραγωγός, που εγκαταστάθηκε δηλαδή σε συγκεκριμένες περιοχές και άρχισε πια να καλλιεργεί, άρα να παρακολουθεί και τον ετήσιο κύκλο της ανθοφορίας και της βλάστησης.

* Όλα τα έθιμα στην ουσία έχουν σχέση με την παραγωγική διαδικασία.

-Βέβαια. Τα έθιμα τα θρησκευτικά της αρχαιότητας, πρωτίστως ήταν έθιμα αγροτικά, έθιμα δηλαδή που είχαν να κάνουν με τον αγροτικό κύκλο της ζωής. Και βεβαίως αυτό το μεγάλο μυστήριο της ζωής και του θανάτου, του θανάτου και της ανάστασης το οποίο συμβολικά το έβλεπαν οι άνθρωποι στην πορεία του σπόρου. Ο σπόρος που πέφτει τον Οκτώβριο στην γη που πεθαίνει, που μένει πεθαμένος μέσα στην γη και με που θαυματουργικό κατά την δική τους αντίληψη, την προεπιστημονική τρόπο, ανασταίνεται την άνοιξη για τους χαρίσει την ζωή. Αυτή είναι η βασική ιδέα και βεβαίως το ότι οι άνθρωποι ένιωθαν υποχρεωμένοι μη γνωρίζοντας τις φυσικές διαδικασίες που οδηγούσαν σε αυτά τα πράγματα, ένιωθαν υποχρεωμένοι με κάποιο τρόπο οι ίδιοι να προσπαθήσουν να βοηθήσουν αυτή την καρποφορία.

* Να ξεγελάσουν από τα πνεύματα όπως έλεγαν έτσι οι αρχαιότεροι, ώστε να μπορέσει να βλαστάνει ο σπόρος καλύτερα.

-Βεβαίως. Εκεί, σε αυτή την βάση στηρίζονται τα έθιμά μας.
Στο Βυζάντιο έχουμε ανάλογα έθιμα, έχουμε χριστιανικό πολιτισμό, ελληνικό, ορθόδοξο και ελληνικό πολιτισμό, τα καταδικάζει βέβαια η εκκλησία κατά καιρούς, πλην όμως δεν μπορεί να τα εξαφανίσει. Ακόμη και σήμερα τα αποκριάτικα έθιμα η εκκλησία τα καταδικάζει. Θεωρεί ότι ειδωλολατρικά και θεωρεί ότι είναι αλλοίωση της εικόνας με την οποία μας τίμησε ο Θεός, με το να την μεταμφιέζουμε την εικόνα αυτή. Τα καταδικάζει λοιπόν τα έθιμα αυτά ως προχριστιανικά, ως ανήκοντα σε μία φάση πολιτισμού πριν από τον χριστιανισμό, ωστόσο και η εκκλησία έχει τις απόκριες με άλλη σημασιοδότηση βέβαια. Την περίοδο της αποκριάς την θεωρεί μόνο ως περίοδο προετοιμασίας για να μπούμε στην σαρακοστή.

* Ποια είναι κ. καθηγητά αυτά τα στοιχεία που συνθέτουν γενικώς αυτό που λέμε απόκριες. Δηλαδή εκτός από τις μεταμφιέσεις είναι και το γλέντι, ο χορός, η ευτυχία μπορούμε να πούμε, αλλά είναι και οι αστεϊσμοί αν δεν κάνω λάθος.

-Και αυτοί πάνε με το γλέντι.

* Και να μην πούμε και την βωμολοχία.

-Είναι και η βωμολοχία η οποία αρχικώς αντιμετωπιζόταν σε αυτό το πλαίσιο που σας είπα. Δηλαδή η βωμολοχία είχε να κάνει με την προσπάθεια του ανθρώπου να καρπίσει η γη. Ο τρόπος με τον οποίον ο ίδιος γονιμοποιούσε το είδος του, που αναπαράγονταν, θεωρούσε ότι εάν το πει, συμβολικά τον αναδημιουργήσει τον τρόπο αυτό μέσα από τα λόγια, θα μπορέσει να επηρεάσει την φύση ώστε να καρπίσει και αυτή. Αυτός ήταν ο αρχικός λόγος της βωμολοχίας. Βεβαίως με το πέρασμα του χρόνου η βωμολοχία σταδιακά απέκτησε και τον χαρακτήρα της μυήσεως, δηλαδή του ότι μέσα από αυτά τα τραγούδια τα νεότερα μέλη της κοινωνίας κατά κάποιο τρόπο μυούνταν σε πράγματα τα οποία δεν είχαν την δυνατότητα όπως συμβαίνει σήμερα να έχουν εμπειρίες και αργότερα όταν και αυτό, η λειτουργικότητα σταμάτησε λόγω της κοινωνικής εξέλιξης και των κοινωνικών θεσμίων που στο μεταξύ δημιουργήθηκαν, σήμερα πια η βωμολοχία πια έχει τον χαρακτήρα και μόνο του αστεϊσμού και μόνο του πειράγματος.

* Υπάρχουν ακόμη περιοχές που το διατηρούν έντονα αυτό το έθιμο.

-Πάρα πολλές και εδώ στην Θράκη και έξω από την Θράκη.

Ας μην ξεχνάμε και την Δόμνα Σαμίου που είχε φτιάξει ένα cd αν δεν κάνω λάθος με τραγούδια τέτοια με βωμολοχίες.

-Βεβαίως και που κόντεψε να πάει και στην φυλακή γι’ αυτό, γιατί ξέρετε ότι είναι σοκαριστικά βέβαια. Εγώ ήμουν από τους ανθρώπους που τότε την είχαν υποστηρίξει ενεργά και στην τηλεόραση, γιατί πιστεύω ότι και στην έρευνα δεν πρέπει να υπάρχει περιορισμός, αλλά πιστεύω ότι ισχύει και αυτό που έλεγαν οι αρχαίοι ότι τα φυσικά πράγματα, αυτά που αναφέρονται στην φύση, δεν είναι ντροπιαστικά, δεν πρέπει να μας φέρνουν αμηχανία. Και βέβαια πρέπει να σας πω ότι ακόμη και σε χωριά που χρησιμοποιούνται τα βωμολοχικά, όπου βέβαια πρέπει να πω ότι είναι αυστηρά προσδιορισμένα στις ημέρες αυτές. Δηλαδή δεν είναι τάση βωμολοχίας του λαού, μόνο τις ημέρες της αποκριάς βωμολοχούν.

* Δηλαδή υπάρχουν άτομα κ. καθηγητά που τις επόμενες ημέρες είναι αυτό που λέει ο λαός μας τύπος και υπογραμμός;

-Βεβαίως. Και που θα βλέπατε παλιότερα, ίσως να υπάρχει ακόμη σε ορισμένα χωριά, γιαγιάδες οι οποίες ήταν όλη την μέρα στην εκκλησία ειδικά αυτές τις μέρες να πιάνονται στον χορό, να λένε τέτοια τραγούδια χωρίς να παρεξηγούνται, χωρίς να μειώνεται η ηθική τους υπόσταση στο χωριό, να τα λένε αυτά τα τραγούδια και μάλιστα εάν τις έλεγες μα τι λέτε, να σου λένε ότι «παιδί μου αυτά τα πράγματα πρέπει να τα λες όπως είναι»...

* Ένα άλλο που ήθελα να ρωτήσω, βωμολοχία ή αυτές τις εκφράσεις τις συναντούμε και σε μεγάλους ποιητές δικούς μας κ. Βαρβούνη;

-Βέβαια. Ναι, υπάρχουν. Και του Παλαμά και του Ρίτσου. Έχει τον χαρακτήρα του αστεϊσμού. Και ο Ρίτσος ιδίως στα τελευταία του έργα έχει πολλά τέτοια πράγματα. Έχουμε και πεζογράφους. Για παράδειγμα θα σας αναφέρω το όνομα ενός πολύ σημαντικού, σύγχρονού μας πεζογράφου εν ζωή, του Αντώνη Σουρούνη ο οποίος γράφει με τέτοιο ελευθερόστομο τρόπο, του Βασίλη Βασιλικού πάρα πολλά έργα θα δείτε ότι έχουν τέτοια στοιχεία μέσα. Αυτό όμως πια είναι θέμα αστεϊσμού, πειράγματος, προσωπικού στυλ.

* Σας ευχαριστούμε πολύ κ. Βαρβούνη.

--------------------------------------------
Δήμος Μπακιρτζάκης, 13.03.2008
εφημερίδα της Κομοτηνής: Ο ΧΡΟΝΟΣ



20ο Τεύχος



Το άρθρο αυτό προέρχεται από eyploia.aigaio-net.gr
old.eyploia.gr

Το URL της ιστορίας αυτής είναι ο εξής
old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=2016