Σπήλαιο Χρυσοσπηλιά Φολεγάνδρου του Γιώργου Δαλαμάγκα
Ημερομηνία Monday, June 23 @ 15:28:40 UTC
Θέμα Φολέγανδρος


Το σπήλαιο "Χρυσοσπηλιά" βρίσκεται στη βορειοανατολική απότομη πλευρά του νησιού και έχει πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο, που ακολουθεί σε μια διαδρομή 300 μ. στο εσωτερικό του με ποικίλους σχηματισμούς. Ωστόσο αυτό δεν είναι το μόνο εντυπωσιακό. Εκεί όπου η φύση άφησε ακάλυπτα σημεία, οι αρχαίοι ''επισκέπτες'' της σπηλιάς τα κάλυψαν αναγράφοντας, με ένα αργιλικό υλικό, το όνομά τους και αυτό του συντρόφου τους. Πολλές φορές πρόσθεταν και επίθετο δηλωτικό του τόπου της καταγωγής τους, όπως Κρής, Σερίφιος, Ηλείος, Νάξιος. Πρόκειται για ονόματα ''εφήβων καλών'' που έπαιρναν μέρος σε μια μυητική τελετή, η οποία παραδίδεται από τους αρχαίους συγγραφείς της κλασικής Ελλάδος, όπως π.χ. ο Έφορος, συγγραφέας και ''εθνολόγος'' του 4ου π.Χ. αιώνα.
Το σύνολο αποδίδει την προσωπογραφία των νήσων του νότιου Αιγαίου και της Κρήτης και ο συνδυασμός με το σπήλαιο συνιστά ένα μοναδικό φαινόμενο παγκοσμίως. Τα λιγοστά μέχρι τώρα ανασκαφικά ευρήματα, λυχνάρια με ερωτική σκηνή, φαλλός κλπ., συνεπικουρούν ωστόσο στο λατρευτικό - μυητικό χαρακτήρα του σπηλαίου. Η έρευνα συνεχίζεται. Το σπήλαιο δεν είναι επισκέψιμο.



 

Σπήλαιο «Χρυσοσπηλιά» Φολεγάνδρου
Του Γιώργου Δαλαμάγκα 

Η Χρυσοσπηλιά έγινε γνωστή στο γράφοντα, μέλος τότε στο Δ.Σ. του ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο. από τον ορειβάτη Θ. Σοφρά που βοήθησε και στην εξερεύνηση. Η τελευταία πραγματοποιήθηκε μαζί με τη φωτογράφηση στις 19-20 Δεκεμβρίου 1984 . Ακολούθησε έκθεση και χαρτογράφηση από το γράφοντα, καθώς και δεύτερη αποστολή τον Ιούλιο του 1987 . Η επίσκεψη στο σπήλαιο έγινε με άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και ενημέρωση της κοινοτικής αρχής.

Η προσπέλαση

Το σπήλαιο βρίσκεται ΒΑ της Χώρας Φολεγάνδρου και στη βορινή απόκρημνη πλαγιά του Παλαιόκαστρου, όπου υπάρχουν ίχνη παλαιών τειχών καθώς και ένα ακατοίκητο μοναστήρι-εκκλησιά, χτισμένο σε λείψανα αρχαίου κτίσματος.
Υπάρχει πρόσβαση από τη θάλασσα (χρειάζεται βέβαια γι' αυτόν τον τρόπο κάποιο πλωτό μέσο), καθώς και από τη στεριά. Η διαδρομή είναι 45'·- 60' (ανάλογα με τις δυνατότητες των βαδιστών) όχι επειδή η απόσταση είναι μακρινή, αλλά λόγω του ότι η περιοχή είναι κακοτράχαλη. Στα μισά της διαδρομής συναντούμε φαράγγι βαθύ και βραχώδες με μήκος περίπου 500 μέτρων και μέσο πλάτος γύρω στα 10 μέτρα . Αρχίζει λίγο μετά την κορυφή του λόφου και καταλήγει κατηφορίζοντας στη θάλασσα. Δύσβατος ο δρόμος, απόκρημνη και πετρώδης η πλαγιά αρχικά.
Κατόπιν για να κατέβουμε από το χείλος του φαραγγιού στον πυθμένα (περίπου 100μ. υψομετρική διαφορά) χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και ανίχνευση για το μοναδικό δυσδιάκριτο μονοπάτι. Τρόπος του λέγειν βέβαια, γιατί ούτε μονοπάτι μπορεί να χαρακτηρισθεί. Σε κάποια σημεία γίνεται επικίνδυνο το πέρασμά του, τουλάχιστον για τους απρόσεκτους. Οι κοσμογονικές μεταβολές που για πολλά εκατομμύρια χρόνια συνέβησαν στο γήινο φλοιό έχουν δημιουργήσει εδώ κάθετες λιθωματικές στρώσεις (ασβεστόλιθοι, προσμείξεις μαρμάρων ιδίως, σχιστόλιθοι κτλ.). Η διάβρωσή τους φαίνεται ότι έγινε αρχικά από νερά της επιφάνειας. Ίσως ακόμη και από νερά εκβολής υπόγειου ποταμού, που για μεγάλα διαστήματα βάθαινε στο πέρασμά του προς τη θάλασσα την κοίτη και διάβρωνε τα τοιχώματα, σμιλεύοντας στο άγριο αυτό τοπίο το φαράγγι. Εξειδικευμένοι βέβαια επισκέπτες αναφέρονται με περισσότερο τεκμηριωμένη ορολογία όσον αφορά στη γεωλογική ιστορία της Φολεγάνδρου (?λφρεντ Φίλιππσον, Η νότια πλευρά των Κυκλάδων, 1959).
Ακολουθούμε την κοίτη του φαραγγιού, ανάμεσα σε ογκόλιθους και απόκρημνα δεξιά και αριστερά τοιχώματα. Πενήντα μέτρα πριν καταλήξουμε στη θάλασσα, στρίβοντας αριστερά και περνώντας άλλη μια βραχώδη πλαγιά φτάνουμε στο σπήλαιο.
 
Η περιγραφή

Σε πρώτη εντύπωση το μέγεθός του είναι τεράστιο. Το στόμιο ελλειπτικό με πλάτος 25μ. και μέγιστο ύψος 15μ. αφήνει να φανούν τείχη. Αρχικά δείχνουν οχυρωματικά, διαπιστώνεται όμως τελικά ότι είναι τρεις δεξαμενές νερού. Μία στρογγυλή και δύο σε σχήμα παραλληλόγραμμου. Χτίστηκαν κάτω από σημεία έντονης σταγοννοροής της οροφής για την υδροδότηση αυτών που κατά καιρούς έζησαν ή διέμειναν στο σπήλαιο.

Η μία μάλιστα είχε νερό καθαρό μια και το εσωτερικό επίχρισμά της (άσβεστος-άμμος-τριμμένα κεραμικά) είχε διατηρηθεί. Ήταν ένα κονίαμα πολλών εκατονταετηρίδων και όμως αποτελεσματικό όπως τα σύγχρονα. Ίχνος οχυρωματικού τείχους που κάποτε έφραζε την είσοδο μόλις που διακρίνεται. Το μέγιστο μήκος αυτής της αίθουσας είναι 90μ., το μέσο πλάτος 30μ. και το ύψος 12μ. Το δάπεδό της καλύπτεται από ογκόλιθους διάσπαρτους (δεκάδων τόνων μερικοί) που αποκολλήθηκαν κάποτε από την οροφή ή από τα διευρυνόμενα από τα νερά πλευρικά τοιχώματα. Ανάμεσα σε αυτούς και σε βράχους μόνιμους υπάρχουν σημεία από χώμα διάσπαρτο με κεραμικά θραύσματα, πέτρες μικρότερες και κόκαλα, τα περισσότερα ανθρώπινα.

Μεγάλοι λάκκοι βρίσκονται εδώ κι εκεί, φτιαγμένοι στο παρελθόν από μια συγκυρία άγνοιας και «αρχαιολογικής περιέργειας» ντόπιων και ξένων ίσως. Μέχρι πρόσφατα σχετικά, τα καΐκια φόρτωναν λίπασμα! Χώμα δηλαδή εμπλουτισμένο με περιττώματα πουλιών και άλλα οργανικά κατάλοιπα. Επισκέπτες στο παρελθόν αναφέρονται σε επιφανειακά αρχαιολογικά ευρήματα καθώς και σε ανθρώπινους σκελετούς.


Αναφέρουμε μερικά αποσπάσματα:

Α) Ludwig Ross (Ταξιδεύοντας στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου Πελάγους, Stuttgart και Tubingen 1840, τ.Ι) σ. 148 : «Η Χρυσοσπηλιά βρίσκεται στην πλαγιά ψηλού λόφου, απέναντι από τα νησιά Ολίαρος και Πάρος, πάνω στον οποίο βρίσκονται τα μνημεία της αρχαίας Φολεγάνδρου. Από το εσωτερικό του νησιού μπορεί κανείς με μεγάλο κίνδυνο της ζωής του να πλησιάσει, ακόμα και από τη θάλασσα είναι πολύ δύσκολη η ανάβαση. Στην είσοδο βρίσκουμε καθαρό νερό, το οποίο συλλέγεται σε δυο γούρνες (ίσως από τη ρωμαϊκή εποχή). Μου διηγήθηκαν μάλιστα πως πριν από λίγους μήνες ο νομάρχης της Μήλου βρήκε εδώ ένα άγαλμα από μάρμαρο. Τα μόνα που εμείς βρήκαμε ήταν μαρμάρινες πλάκες και κομμάτια από βάζα».

β) Hannalene Eberhard - Kipper (Κυκλάδες, νησιά τον Αιγαίου): ...στη σπηλιά βρίσκονταν πολλά αρχαία αντικείμενα, πράγμα που δείχνει πως η σπηλιά χρησίμευε σαν ιερός ναός. Από την άλλη πλευρά πάλι οι σκελετοί που βρέθηκαν δείχνουν πους πρόκειται για νεκροταφείο».


Πάντως ακόμα και σήμερα, παρ' όλες τις φθορές, στην αριστερή πλευρά της κυρίως αίθουσας περισσότερο, υπάρχουν επιφανειακά αρκετά κόκαλα, σπασμένα και μη. Πιθανόν κάποιες ανασκαφικές τομές να έφερναν στο φως ευρήματα που ίσως απόμειναν. Κάποιες φορές η σπηλαιολογία γίνεται προπομπός. Στον τομέα βέβαια της παρατήρησης των εκάστοτε επιφανειακών ευρημάτων και της υπόδειξης κάποιου σπηλαιοχώρου για πιο τεκμηριωμένη εκτίμηση και έρευνα από ειδικούς επιστήμονες (αρχαιολόγους, βιολόγους, ανθρωπολόγους κ.ά.).
Οι συνθήκες εδώ πάντως είναι μάλλον αδιευκρίνιστες και τα ερωτηματικά αφήνουν μια γοητεία μυστηριακή να πλανιέται στο χώρο και να απασχολεί τον τωρινό επισκέπτη.

Όπως μπαίνουμε στο σπήλαιο από δεξιά προς το κέντρο, μια επιβλητική σειρά από σταλαγμίτες και κολόνες δεσπόζει στο χώρο. Έχουν περισσότερο από 10μ. ύψος και υλικό εκφυλισμένο από την πολύχρονη έλλειψη αρκετής υγρασίας. Το σύνολό τους θυμίζει προϊστορικό ερπετό!
Δεξιά και πριν από τη μέση απόσταση της μεγάλης αίθουσας-προθάλαμου σχηματίζεται μια εσοχή, η είσοδος για το υπόλοιπο σπήλαιο. Βρίσκεται σε ύψος 6μ. από το δάπεδο και είναι επιμήκης, με διαστάσεις 5Χ1μ. Προχωρώντας περνάμε μερικούς σημαντικού μεγέθους σταλακτιτικούς σχηματισμούς, καθώς και κάποιους συσσωρευμένους ογκόλιθους στο δάπεδο που αφήνουν άβολα περάσματα. Υπάρχουν εδώ κάποια κεραμικά θραύσματα.
Συνεχίζουμε προς το βάθος του σπηλαίου. Κολόνες και σταλακτίτες πτυχωτοί κοσμούν το χώρο. Αμέσως μετά και σε ένα κατέβασμα φαίνονται στο βράχο απέναντι οι πρώτες επιγραφές. Πρόκειται για τα ονόματα ΓΛΑΥΚΟΣ και ΤΕΛΕΓΑΝΔΡΟΣ με κεφαλαία γράμματα, προπομποί εκατοντάδων άλλων που ακολουθούν μέχρι το τέλος.
Κατηφορίζοντας λίγα ακόμα μέτρα, βρίσκουμε ένα μικρό θάλαμο μήκους 6μ. και ύψους περίπου 2μ. με ακανόνιστο σχήμα και όχι ιδιαίτερο στολισμό. Ο αμέσως όμως επόμενος είναι μεγαλύτερος με μια εντυπωσιακή σταλαγμιτική κολόνα και στρώσεις περιμετρικά πτυχωτών σταλακτιτών. Έχει 5μ. ύψος. Και εδώ συναντούμε αρκετά ονόματα όπως: ΕΥΔΑΜΟΣ, ΜΙΚΑΔΑΣ, ΤΙΜΑΡΗΤΟΣ, ΒΩΛΑΚΡΑΤΗΣ, ΒΡΥΚΕΤΑΣ, ΧΑΡΗΤΥΛΟΣ, ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ, ΧΑΡΙΤΟΣ κ.ά. Η χρήση του ιωνικού αλφάβητου είναι βέβαια ένδειξη προσδιορισμού. Το λόγο όμως εδώ έχει η αρχαιολογική έρευνα.
Υπάρχουν πάντως και φθορές στο διάκοσμο από ανθρώπινη ενέργεια. Έχουμε ήδη ξεπεράσει 50μ. διαδρομής στο σπήλαιο των επιγραφών (χωριστά βέβαια από την τεράστια αίθουσα-προθάλαμο). Αριστερά συναντούμε τον πρώτο διπλό δίσκο-μέδουσα, κολλημένο στο πλευρικό τοίχωμα. Συνεχίζουμε μέσα από ένα πέρασμα 3x3 μ. γεμάτο κολόνες, πλευρικούς σταλακτίτες καθώς και σταλακτίτες οροφής. Ανάμεσα στους τελευταίους βρίσκεται ένας ακόμη όμορφος δίσκος.
Σε αρκετά σημεία υπάρχουν μικροστολισμοί, στάσιμοι όμως σχεδόν για αιώνες λόγω περιορισμένης ή ανύπαρκτης σταγονορροής της οροφής. Μοιάζουν σαν έμβρυα λιθωματικά, που κάποιες συνθήκες αντίξοες τα βαλσάμωσαν πριν αναπτυχθούν! Δυστυχώς αλλά και ευτυχώς το σπήλαιο βρίσκεται στην αρχή περιόδου γήρανσης-παρακμής. Δυστυχώς γιατί έτσι χωρίς αρκετή υγρασία και σταγονορροή ο στολισμός του δεν ανανεώνεται και επιφανειακά σε αρκετά σημεία εκφυλίζεται, σε αργό ρυθμό βέβαια.
Στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση της Χρυσοσπηλιάς ισχύει, μπορούμε να πούμε, το «ουδέν κακό αμιγές καλού». Η έλλειψη μεγάλης υγρασίας και σταγονορροής διατήρησε άθικτες σχεδόν τις τόσο χαρακτηριστικές επιγραφές. Εκατοντάδες δηλαδή ονόματα που με υγρό κυρίως, κοκκινόχρωμο πηλό γράφτηκαν σε πλευρικά τοιχώματα, βράχους, μέχρι και οροφές.
Οι ενεπίγραφοι χώροι έχουν εμβαδόν δεκάδων τετραγωνικών μέτρων, τα ψηφία είναι διαφόρων μεγεθών. Ένα όνομα ξεπερνά πολλές φορές σε μήκος το ένα μέτρο και ο αριθμός των ονομάτων είναι πολλές εκατοντάδες. Κυριαρχούν ανδρικά ονόματα και σπάνια κάποια γυναικεία (ΝΑΥΣΙΣ, ΑΙΓΙΣΙΚΛΕΙΑ). Οπωσδήποτε αισθάνεται κανείς συγκίνηση και δέος μαζί, διαβάζοντας σε ολόκληρη τη διαδρομή ονόματα ανθρώπων. Ανθρώπων που σημάδεψαν με την παρουσία τους μυστηριακά και έντονα το χώρο του εσωτερικού σπηλαίου, ενώ έζησαν και κάποιοι από αυτούς τάφηκαν στον εξωτερικό τεράστιο προθάλαμο.
Προσεγγίζοντας τα 70μ. ακολουθεί κατέβασμα 3μ. Αριστερά ανοίγεται ένας σχετικά ευρύχωρος θάλαμος με δύο θαυμάσιους δίσκους στο κέντρο του, των οποίων η διάμετρος κυμαίνεται στο ένα μέτρο. Δεξιά αρχίζει διάδρομος πλάτους 4μ. και ύψους 6μ. με στολισμό σημαντικό, όπως κολόνες, σταλακτίτες, σταλαγμίτες μεγάλου μεγέθους. Στην οροφή υπάρχουν αρκετές συστοιχίες «μακαρονιών» (έτσι λέμε τους λεπτούς επιμηκυσμένους σταλακτίτες). Βλέπουμε ακόμα ημιτελείς δίσκους (μοιάζουν με μαρμαρωμένες μέδουσες) και έναν παράδοξο δισκοειδή σχηματισμό κατακόρυφο ανάμεσα σε σταλακτίτες. Γραμμένα σε κολόνες προς την οροφή υπάρχουν ονόματα, όπως: ΛΥΣΙΚΡΑΤΗΣ, ΚΑΛΛΙΣ, ΠΟΛΥΚΛΗΣ, ΕΥΚΛΗΣ κ.ά. Καθώς επίσης και μικροθραύσματα παλαιών πήλινων σκευών.

Συναντούμε εδώ ένα πραγματικό δάσος από κολόνες. Μοιάζουν λείψανα αρχαίου ενεπίγραφου ναού που ταξίδεψαν στο χρόνο, μεταφέροντας από το παρελθόν στο παρόν μνήμες. Ονόματα ανθρώπων που από πολλούς αιώνες έπαψαν να υπάρχουν. ?φησαν όμως την παρουσία τους διάχυτη στον παράδοξο και μυστηριακό τούτο χώρο. Οι ανεπιτήδευτες αυτές επιγραφές είναι μία διαρκής υπενθύμιση και αναδρομή.

Μια παράδοξη κολόνα-δίσκος μοιάζει με κοίλωμα δένδρου. Το λιθωματικό υλικό δημιούργησε εναπόθεση και φαντάζει σαν περίβλημα κορμού που λείπει το εσωτερικό ξυλώδες μέρος! Λίγο πριν σε άλλη μια κολόνα ενεπίγραφη υπάρχει εμφανής διαμήκης ρωγμή από τη βάση της στο δάπεδο μέχρι την οροφή του σπηλαίου. Η ρωγμή έχει τουλάχιστον 4 μέτρα μήκος και πρέπει να σχηματίστηκε από κάποιον ισχυρό σεισμό. Δημιουργήθηκε πριν γραφτούν επάνω της τα ονόματα, γιατί ο πηλός τους έχει εισχωρήσει στις ρωγμές. Αυτό σημαίνει ότι οι ρωγμές προϋπήρχαν. Ψηλά στην οροφή, άλλες ανάλογες ρωγμές έχουν καλυφθεί δευτερογενώς.

Μετά από 30 ακόμη μέτρα διαδρομής συναντούμε ένα ανέβασμα απότομο από καφέχρωμη λιθωματική επικάλυψη. Μοιάζει με τούρτα τεράστια και πολυώροφη! Στην κορυφή της διαγράφεται το άνοιγμα προς το βάθρο του σπηλαίου και έχει ύψος περίπου 9 μέτρα από το δάπεδο. Μπορεί κανείς να ανέβει και χωρίς τη βοήθεια σχοινιού- χρειάζεται όμως γι' αυτό προσοχή, ιδιαίτερα στην κατάβαση. Επάνω σχηματίζεται μικρός σχετικά (3x3μ.) θάλαμος, με ονόματα αριστερά στην οροφή και μερικά διάσπαρτα ισχνά «μακαρόνια» (υπάρχει εδώ κάποια σταγονορροή). Ακόμη δεξιά ένας σπασμένος δίσκος αφήνει να φανεί η ιδιαιτερότητα της δομής του.

Αφήνουμε πίσω μας συνεχίζοντας στενά περάσματα και διασχίσουμε ήδη μια αίθουσα αρκετά ευρύχωρη 8μ. μήκους. Στο τέλος της διακλαδίζεται σε δύο διαδρόμους: ένας 20μ. αριστερά, με λίγα πήλινα θραύσματα, κάποια οστά ζώων και στολισμό και άλλος δεξιά διαστάσεων μήκους 22μ. πλάτους 4μ. και ύψους 4μ. Εκατοντάδες ονόματα γεμίζουν τα πλευρικά τοιχώματα, τις κολόνες ακόμα και την οροφή, για την αναγραφή των οποίων πρέπει να χρειάστηκε ικρίωμα. Διασχίζουμε μερικά μέτρα στενών περασμάτων και αντικρίζουμε τον τελευταίο θάλαμο μήκους 25μ.

Ένας μικρός θάλαμος, περίπου 5μ. ύψους, διαθέτει ένα όμορφο μικρό δίσκο στην οροφή με διάμετρο 0.6μ. Ακόμα σε μια εσοχή-φωλιά ένα μοναχικό όνομα ΝΑΥΣΙΣ υποδηλώνει κάποια γυναικεία παρουσία. Πληθώρα και ποικιλία ονομάτων και εδώ, στη δυσπρόσιτη αυτή απόληξη του σπηλαίου, όπως ΕΥΝΟΜΟΣ, ΑΝΤΠΑΤΙΟΣ, ΝΑΞΙΟΣ αλλά και αρκετά δυσδιάκριτα.

Από την οροφή αριστερά ξεκινά συστάδα από ενσωματωμένες πλευρικά κολόνες 3μ. ύψους. Ονόματα γραμμένα κατακόρυφα τις κάνουν και μοιάζουν ξόανα: ΠΥΘΟΚΡΙΤΟΣ, ΡΑΥΠΩΝ, ΑΡΚΙΘΑΛΗ, ΕΥΦΡΑΓΟΡΑ, ΑΓΗΣΙΚΛΕΙΑ. Εδώ τα πλευρικά τοιχώματα είναι ολόγραφα. Οι χαρακτήρες γραφής είναι εμφανώς διαφορετικοί και πιθανώς δεν έχουν γραφεί από τον ίδιο άνθρωπο.

Το πάνθεο λοιπόν συνεχίζεται, διαβάζουμε δεκάδες διαφορετικά ονόματα. Γνωστά, ημιγνώριμα ή και άγνωστα ακόμα για τους μη ειδικούς: ΧΑΡΙΤΙΜΟΣ, ΣΙΚΩΝ, ΔΑΜΟΝΙΚΟΣ, ΒΑΙΟΣ, ΠΕΡΜΑΛΟΣ, ΠΟΛΥΚΑΡΜΟΣ, ΑΥΤΟΚΛΗΣ, ΣΑΤΥΡΟΣ, ΜΑΞΙΩΝ, ΑΙΣΧΥΛΟΣ, ΑΡΙΣΤΟΝΙΚΑ, ΠΥΡΙΑ, ΑΜΦΙΣΘΕΝΗΣ, ΔΕΚΑ, ΤΑΙΟΣ, ΚΛΕΩΝ και ΠΥΘΕΑΣ (σε ένα δίσκο που μοιάζει πέτρινο λουλούδι με μίσχο, σχεδόν δυο μέτρα ύψους).

Συγκινητική οπωσδήποτε η αναδρομή στο παρελθόν τόσο των ανθρώπων που αντιπροσώπευαν τα ονόματα, όσο και στο παρελθόν της ελληνικής γραφής. Η ιδιομορφία της μεταφοράς εδώ (διαμέσου πολλών αιώνων) είναι το ότι δεν έγινε με το γνωστό και σίγουρο τρόπο της εγχάραξης-λάξευσης αλλά με μια ευπαθή στον χρόνο και τις συνθήκες μέθοδο. Ευτυχώς όμως οι ευνοϊκές συγκύριες και το περιβάλλον του σπηλαίου με τις ανεπαίσθητες μεταβολές βοήθησαν στη διάσωσή τους.

Στις πρώτες περιλαμβάνονται η απομόνωση του νησιού και το δυσπρόσιτο του σπηλαίου, ιδιαίτερα του εσωτερικού ενεπίγραφου τμήματος. Αντίθετα η αίθουσα του μεγάλου προθάλαμου, σαν πιο προσιτή, έχει υποστεί περισσότερη φθορά από ανθρώπινες κατοπινές επεμβάσεις. Ο φόβος όμως του αγνώστου, τον σκότους και οι δεισιδαιμονίες προστάτευσαν αρκετά το δεύτερο μέρος της Χρυσοσπηλιάς. Κρίνοντας ακόμα και από αναφορές των λίγων προγενέστερων επισκεπτών φαίνεται ότι αγνοούσαν το δεύτερο μέρος του σπηλαίου. Στις ανεπαίσθητες; μεταβολές στο περιβάλλον του σπηλαίου συγκαταλέγεται κυρίως η αρχή της γήρανσης του σπηλαίου που είναι επακόλουθο της ανύπαρκτης και ελάχιστης σταγονορροής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μη επικάλυψη των εσωτερικών χώρων και τη διατήρηση των επιγραφών.

Το σπήλαιο κλείνει μετά το θαυμάσιο τελευταίο αυτό διάδρομο. Στην αρχή του, ένας; σταλαγμίτης συμβολικός (2x1,5x0,4 μέτρα) με σχήμα ελλειπτικό και φυτεμένος στο δάπεδο θυμίζει έντονα πλάκα επιτύμβια. Αφιερωμένη λες στη μνήμη δεκάδων και εκατοντάδων ανθρώπων. Ανθρώπων που ταξίδεψαν στους αιώνες με έναν παράδοξο τρόπο. Ονομαστικά, για προσκλητήρια νοερά στο παρόν και το μέλλον από τους μεταγενέστερους, ενώ τα ερωτηματικά και το δέος συνεχίζουν και θα συνεχίζουν να πλανώνται στους χώρους της Χρυσοσπηλιάς...
 
----------------------------------------------------
 http://www.speleo.gr/gr/xrysospilia.html



20ο Τεύχος



Το άρθρο αυτό προέρχεται από eyploia.aigaio-net.gr
old.eyploia.gr

Το URL της ιστορίας αυτής είναι ο εξής
old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=2008