Πολύ μιλάς, πολύ κλαις
Οι φόβοι, οι ελπίδες, η ζωή των Πομάκων της Θράκης στο ντοκιμαντέρ «Πολύ μιλάς, πολύ κλαις» του Δημήτρη Κατσικούδη που πήρε το 2ο βραβείο στα Κρατικά βραβεία ποιότητας για το 2007. Μια συνέντευξη του σκηνοθέτη στην εφημερίδα Ο ΧΡΟΝΟΣ της Κομοτηνής.
Ο ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΙΤΣΙΚΟΥΔΗΣ ΜΙΛΑ ΣΤΟΝ «ΧΡΟΝΟ»
Οι φόβοι, οι ελπίδες, η ζωή των Πομάκων της Θράκης στο ντοκιμαντέρ που πήρε το 2ο βραβείο του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
«Η Θράκη είναι η μαγική γη που με γέννησε και έχω χρέος να την ανιχνεύσω κινηματογραφικά» θα πει ο βραβευμένος σκηνοθέτης Δημήτρης Κιτσικούδης, που πήρε στο 48ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το δεύτερο βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ σε παραγωγή της Αrcadia Digital, σενάριο δικό του και κείμενα Περικλή Χειλά, Αναστασίας Μπαλέζντραβου, μιλώντας τηλεφωνικά στον «Χρόνο».
Τρεις ανθρωπολόγοι, ένας ιστορικός, ένας ισλαμολόγος και πολλοί Πομάκοι μας ξεναγούν στα βουνά της Ροδόπης – στα Βαλκάνια – για να γνωρίσουμε από κοντά τον πληθυσμό των Πομάκων, την ιστορία, τον πολιτισμό τους, τα προβλήματα, τους φόβους και τις ελπίδες τους. Οι Πομάκοι είναι ένας πληθυσμός που ζει στα βουνά της Ροδόπης, στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία, κατά μήκος των συνόρων.
Η γλώσσα τους είναι νοτιοσλαβική και η θρησκεία τους μουσουλμανική. Η καταγωγή τους δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά. Αυτοπροσδιορίζονται ως Έλληνες, Βούλγαροι, Τούρκοι. Χαρακτηριστική είναι μια παροιμία τους: «Να φοβάσαι του Τούρκου το βόλι, του Βούλγαρου το ξύλο και του Έλληνα το μολύβι», γιατί το βόλι και το ξύλο ξεχνιούνται, αλλά το μολύβι δεν ξεχνάει. Στην αφήγηση του ντοκιμαντέρ ακούγονται οι ηθοποιοί Γιάννης Βόγλης, Γιάννης Καρατζογιάννης, Ιωσήφ Μαρινάκης, ?ρτεμις Αποστολοπούλου.
Η μουσική είναι των Περικλή Χειλά, Τάσου Καρακατσάνη, ο ήχος του Δημήτρη Γκιαουρίδη, τα μοντάζ του Κωστή Αντωνόπουλου και του Σεραφείμ Κόντου, η φωτογραφία του ?λκη Σωτηριάδη. Επικοινωνήσαμε με τον σκηνοθέτη του βραβευμένου ντοκιμαντέρ και μιλήσαμε μαζί του.
Χρόνος: Κύριε Κιτσικούδη, ασχοληθήκατε με ένα θέμα που το γνωρίζει ελάχιστα θα λέγαμε η ελληνική κοινή γνώμη, ενώ κινηματογραφικά είναι ένα θέμα πρόκληση. Ασχοληθήκατε με την ζωή των Πομάκων που ζουν στην ελληνική Θράκη, ένα πληθυσμό που τον διεκδικούν πολλοί εθνολογικά, φυλετικά και όλα αυτά και ένα πληθυσμό ο οποίος ξεχωρίζει με τον τρόπο ζωής του, μια και ακόμη διατηρεί τον παραδοσιακό τρόπο ζωής. Ήθελα να μας μιλήσετε για το ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Πολύ μιλάς, πολύ κλαις», ένα ντοκιμαντέρ έκανε αίσθηση, συγκίνησε και κατέκτησε το ποιοτικό βραβείο;
-Ναι, βραβεύθηκε ως το δεύτερο καλύτερο ντοκιμαντέρ.
Χρόνος: Ειλικρινά χαιρόμαστε γι’ αυτό και για το γεγονός ότι εσείς που το σκηνοθετήσατε είστε Θρακιώτης, η καταγωγή σας είναι από το Διδυμότειχο αν δεν κάνω λάθος. Ήθελα να μας μιλήσετε για την θεματική του, πώς δουλέψατε πάνω σε αυτό το ντοκιμαντέρ, πόσο ζήσατε εδώ στην ορεινή Θράκη και στα πομακοχώρια.
-Να πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή. Επειδή γεννήθηκα στο Διδυμότειχο, σε ηλικία 12 χρονών ταξίδεψα με ένα ξάδελφό μου που ήταν στρατιωτικός ιερέας, με πήρε με το τζιπ και ταξιδέψαμε στα πομακοχώρια.
Αυτός πήγε για δικές του δουλειές στο στρατόπεδο, αλλά με την ευκαιρία αυτή γυρίσαμε στα πομακοχώρια του Έβρου και της Ροδόπης περισσότερο, από την Ρούσα και πάνω. Και είχαν εντυπωσιαστεί τα παιδικά μου ματάκια τότε εκεί από όλες αυτές τις εικόνες και μάλιστα μου είχε κάνει και εντύπωση, γιατί έχουμε τζαμί και μουσουλμάνους στο Διδυμότειχο, αλλά άλλη γλώσσα μιλάνε, διαφέρουν γενικά
Και αργότερα έγινα κινηματογραφιστής, πήγα στην Αθήνα σπούδασα και δουλεύοντας για ένα ντοκιμαντέρ για τους τσιγγάνους, θέλησα να προχωρήσω και σ΄ ένα ντοκιμαντέρ για τους Πομάκους. Ζήτησα τότε από την ΕΡΤ, είχα προτείνει το 1994 να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για τους Πομάκους αλλά μου είχαν πει τότε ότι δεν γίνεται και το απέρριψαν και εκείνο τον καιρό συμπτωματικά δούλευα με το Νίκο Βεργέτη και τη Μάτα Σκούρτη, κάναμε μία σειρά για την τηλεόραση και τους είχα δώσει και αυτούς την πρόταση αν τους ενδιαφέρει να το κάνουμε. Δεν μου απάντησαν τότε, δεν ξέρω, χαθήκαμε, άφησα για λίγα χρόνια την ιδέα και μετά το 2002 δουλεύοντας με το Νίκο Βεργέτη πάλι, κάναμε μία ταινία το «Να μ’ αγαπάς» του Θωμόπουλου και μου λέει πού είσαι βρε Δημήτρη και βρήκα προχθές αυτή την πρόταση που είχε γίνει το 1994. Του λέω το κάνουμε τώρα; Συμφώνησε. Δώσαμε τα χέρια και αυτό ήταν. Από τότε, από το 2002 ξεκίνησα να το “γυρίζω “μέχρι το 2007 και όπως είπατε στα πομακοχώρια ζουν με τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, αλλά ξέρουμε πόσοι Πομάκοι υπάρχουν και στη Νέα Υόρκη και στην Αθήνα και παντού. Εγώ προτίμησα να φιλμάρω στα χωριά έτσι όπως το είχα δει τότε μικρός.
Χρόνος: Και είναι μία αυθεντική καταγραφή;
-Προσπάθησα, θα το δείτε και θα μου πείτε.
Χρόνος: Βλέπω ότι στο ντοκιμαντέρ επικαλείστε μία παροιμία την οποία την λένε οι ίδιοι οι Πομάκοι;
-Ναι. Μιλώ κοντούμις, μιλώ κομπλάτσις, που σημαίνει «πολύ μιλάς, πολύ κλαις». Και μου άρεσε αυτή η παροιμία γιατί τους εκφράζει, είναι δύσκολο να μιλήσουν δημόσια και δυσκολευτήκαμε με τις συνεντεύξεις που έχουμε πάρει να τις πάρουμε.
Χρόνος: Ωστόσο μπήκατε σε σπίτια, σας άνοιξαν πόρτες.
-Ναι, είναι πολύ ωραίοι και πολύ φιλόξενοι. Όταν ένιωσαν ότι δεν κινδυνεύουν από εμάς, ότι δεν πάμε να τους χρησιμοποιήσουμε, μας ανοίχτηκαν.
Χρόνος: Γιατί ξέρουμε ότι σε άλλα γυρίσματα στα πομακοχώρια στον Εχίνο της Ξάνθης, έχουν σημειωθεί και επεισόδια.
-Ναι, έχουμε ζήσει και τέτοια, αλλά εμείς δεν είμαστε ενοχλητικοί γιατί ήταν ποιητική η ταινία και δεν ενοχλούσαμε, γι’ αυτό δεν είχαμε επεισόδια.
Χρόνος: Θα σας ενδιέφερε να ανιχνεύσετε και περαιτέρω την Θράκη;
-Ναι βέβαια. Είναι η μαγική γη που με γέννησε και έχω χρέος, δηλαδή θα ασχολούμαι σε όλη μου την ζωή με θέματα της Θράκης.
Χρόνος: Και εξάλλου και ο κ. Βεργέτης πατάει σταθερά το πόδι του εδώ στην Θράκη με τις επενδύσεις που έχει κάνει την μονάδα Αρκάδια στην ΒΙΠΕ κ.ά.
-Ναι, με τον κ. Βεργέτη έχουμε πολύ καλή σχέση και ελπίζω να συνεχίσουμε.
Χρόνος: Το βραβείο πού το χαρίζετε;
-Το αφιέρωσα στους Πομάκους, στους συνεργάτες μου, στους γιους και τους γονείς μου, που όπως είπα και εκείνη την μέρα στην τηλεόραση, από αυτούς έκλεβα χρόνο και πήγαινα στα πομακοχώρια, γιατί δούλευα στην τηλεόραση όλη την εβδομάδα και Σαββατοκύριακο πήγαινα εκεί, εκτός από μερικά ταξίδια που έγιναν οργανωμένα για μία ή δύο εβδομάδες. Και η σχέση με τους ανθρώπους από την πρώτη φορά το 2002 μέχρι το 2007 άλλαξαν τελείως.
Μας δέχθηκαν οι άνθρωποι και τώρα με όσους έχω συνεργαστεί εκεί πέρα τους θεωρώ και φίλους μου, γιατί είναι αγνοί άνθρωποι. Και ξέρετε αυτό βγήκε και στην ταινία γιατί παραλίγο να πάρουμε και το βραβείο κοινού, για μία μόνο ψήφο ή για 2 ψήφους, για 4 μονάδες το πήρε ο Ελ Γκρέκο επάξια, αλλά για ένα ντοκιμαντέρ να πάει τόσο καλά στο κοινό, είναι σπουδαίο πράγμα.
Χρόνος: ?ρα λοιπόν το κοινό ξέρει να επιβραβεύει με βάση το συναίσθημα αυτό που εισπράττει μέσα από το ντοκιμαντέρ και μέσα από την καταγραφή που γίνεται. Δηλαδή η σκηνοθετική σας ματιά ήταν ό,τι καλύτερο από ό,τι φάνηκε και θα θέλαμε εμείς να δούμε και πολλές άλλες δουλειές με αφετηρία τον χώρο της Θράκης κ. Κιτσικούδη, εφόσον έχετε αυτή την επιθυμία.
-Θα δείτε.
Χρόνος: Και θα χαρούμε να σας δούμε και από κοντά, ίσως να κάνουμε και στην Κομοτηνή κάποια προβολή του ντοκιμαντέρ με την παρουσία σας.
-Οπωσδήποτε. Και πολύ πιθανό να αναλάβει το υπουργείο Μακεδονίας και Θράκης τις προβολές σε όλη την Θράκη και την Μακεδονία. Στην Αλεξανδρούπολη παίξαμε, είχε περιφερειακές εκδηλώσεις το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και έγινε μία μέρα προβολή και στην Αλεξανδρούπολη και πήγα βέβαια και ήταν πολύ ωραία.
Χρόνος: Σκέφτεστε να το μεταγλωττίσετε και να ταξιδέψει στα Βαλκάνια; -Προς το παρόν το έχουμε σε τρεις γλώσσες, στα ελληνικά υπότιτλους, στα αγγλικά και στα βουλγαρικά. Θέλουμε να κάνουμε στα τουρκικά και άλλες βαλκανικές γλώσσες και βέβαια και στον υπόλοιπο κόσμο, γιατί για τα εθνογραφικά ντοκιμαντέρ ενδιαφέρονται πολλοί.
Χρόνος: Να λοιπόν που άνοιξε ένας πολύ μεγάλος δρόμος και η πομακική γλώσσα που θεωρείται από τις λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες στην Ευρώπη, μέσα από το ντοκιμαντέρ αποκτά μία άλλη διάσταση.
-Ναι, εντάξει. Δεν θέλω να σας διορθώσω, αλλά είναι διάλεκτος, νοτιοσλαβική, από ότι λένε δηλαδή οι γλωσσολόγοι που συμβουλευτήκαμε.
Χρόνος: Και γίνεται μία προσπάθεια να βγουν και εφημερίδες στην πομακική γλώσσα, στο παρελθόν είχαν βγει, ήταν η «Ζαγάλισα» η οποία κάποια στιγμή σταμάτησε και τώρα γίνεται μία προσπάθεια με μία καινούρια εφημερίδα πάλι στην πομακική. Ξέρετε είναι προφορική η γλώσσα και αποδίδεται με λατινικά σύμβολα. Να σας ευχηθούμε τα καλύτερα ειλικρινά.
-Θα μπορούσα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως την Φωτεινή Τσιμπιρίδου που ως ανθρωπολόγος με βοήθησε πάρα πολύ στην ταινία που είναι και Κομοτηναία και έχει κάνει την έρευνά της στην Σαρακηνή και επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Ομέρ Χαμδή που ζει και αυτός στην Κομοτηνή.
Μελαχροινή Μαρτίδου
(Η συνέντευξη δόθηκε στην εφημερίδα "Ο ΧΡΟΝΟΣ" της Κομοτηνής, 29.11.2007)
