Ως  γενική διαπίστωση  μπορεί να διατυπωθεί  ότι πράγματι η εκκλησία σε παγκόσμιο επίπεδο πολύ λίγα πράγματα σκέφτεται ή φιλοδοξεί να κάνει  σχετικά με το  καίριο περιβαλλοντικό ζήτημα που  προβηματίζει και ανησυχεί  πλέον τους ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη.  Πού και πού βλέπει κανείς επί  μέρους αντιδράσεις αλλά αυτές παραμένουν ως εξαιρέσεις  κάποιων μεμονωμένων εκκλησιαστικών ηγετών ή ομάδων. 

      Στο σημείο αυτό  πρέπει να δοθεί μια κάποια αρχική εξήγηση.
      ?ραγε η εκκλησία, κοινωνική δομή που θεμελιώνεται κύρια στη μεταφυσική αγωνία του ανθρώπου, δεν  θα ήταν  επόμενο να απασχολείται εκ της φύσεώς της περισσότερο με ένα ζήτημα που  τίθεται πλέον με όρους επιβίωσης του ίδιου του ανθρώπινου γένους, ήτοι με ένα ζήτημα που από μόνο του μετέχει πλευρών της  παγκόσμιας ανθρώπινης αγωνίας για το γήινο μέλλον;   
      Πράγματι  η  περιοχή της ανθρώπινης αγωνίας, του ανθρώπινου άγχους για το μέλλον, η περιοχή της ανθρώπινης αβεβαιότητας και ανησυχίας, ανέκαθεν  ήταν ο προνομιακός χώρος εκδήλωσης της  θρησκευτικής συνείδησης  μέσα στον παγκόσμιο ανθρώπινο νου.

      Θα ανέμενε λοιπόν ότι το πλανητικό περιβαλλοντικό ζήτημα όπως έχει προ καιρού τεθεί στην παγκόσμια ανθρώπινη συνείδηση και με τις συνέπειες που έχει ήδη παράγει, ήτοι  ανησυχία  για την επιβίωση του ανθρώπινου γένους, αβεβαιότητα για το μέλλον του ίδιου του πλανήτη, άγχος  για το ομαδικό ανθρώπινο μέλλον, θα ήταν ένα προνομιακό επίπεδο για την εκκλησία, ώστε να παρέμβει  με διάφορους τρόπους          
      Φαίνεται όμως πως η σημερινή κατάσταση και θέση των εκκλησιών και των θρησκειών στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, θέση προφανώς πολλαπλώς ασθενέστερη με αυτή του παρελθόντος, λόγω της μεγάλης προόδου της επιστημονικής γνώσης αλλά και της επέκτασης πια ως παγκόσμιου του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια σε κατεστημένους παραδοξολογικούς ή παγανιστικούς  θρησκευτικούς τρόπους παρέμβασης.
      Αντίθετα, όμως, φαίνεται ότι η εκπήδηση ηθικών ζητημάτων σχετικά με την ανθρώπινη υπαιτιότητα για την παγκόσμια περιβαλλοντική κατάσταση θα ήταν δυνατό να δημιουργήσει ένα προνομιακό χώρο για εκδήλωση παρεμβάσεων εκ μέρους των εκκλησιών.
    Και θα ανέμενε κανείς από τις επί μέρους εκκλησίες ανά τον πλανήτη, όπως αυτές είναι οργανωμένες σήμερα, τέτοιες παρεμβάσεις και δράσεις.
     Και  είναι αλήθεια ότι όπου εκδηλώνονται παρεμβάσεις εκ μέρους της εκκλησίας  σε περιβαλλοντικά ζητήματα  εκκινούν ακριβώς από την περιοχή αυτή. Την περιοχή της ηθικής και της ηθικολογίας.  Και αναμφισβήτητα  αυτός είναι ο χώρος  που θα  γεννήσει στο μέλλον τις όποιες εκκλησιαστικές παρεμβάσεις σε περιβαλλοντικά  ζητήματα, παγκόσμια  ή τοπικά.
      
      Βέβαια με την παγκόσμια άνοδο του καπιταλισμού, ο χώρος για τις εκκλησίες και τις θρησκείες μειώνεται διαρκώς. Τούτο φαίνεται και εξ αντιδιαστολής, άλλωστε. Όπου ο καπιταλισμός καθυστερεί εκεί οι θρησκείες καταλαμβάνουν μεγαλύτερο χώρο.

     Παραδόξως, όμως ενώ η  εκκλησιαστική παρέμβαση σε περιβαλλοντικά ζητήματα είναι πενιχρή, παρότι θα ανέμενε κανείς στην περιοχή της ηθικής κριτικής το αντίθετο, παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα, σε μεγάλο βαθμό, ότι η ανθρώπινη ανησυχία για το μέλλον του πλανήτη, ενώ υποστηρίζεται επιστημονικά  επαρκώς, αποκτά ερείσματα στην παγκόσμια συνείδηση, που έχουν σαν αφετηρία  προνομιακούς χώρους γέννησης του θρησκευτικού συναισθήματος, ήτοι  αυτούς της ανθρώπινης αγωνίας και άγχους μπροστά στην αβεβαιότητα που περιβάλλει την ανθρώπινη μοίρα και μπροστά στο θάνατο και την εξαφάνιση.

      Σε  κάθε περίπτωση, όμως, το θρησκευτικό γεγονός  δεν μπορεί να επικαλυφθεί από το εκκλησιαστικό μόρφωμα. Ενώ η θρησκευτική ανάγκη πηγάζει από πολύ βαθιά επίπεδα της ανθρώπινης συνείδησης, διαμορφωμένα από τα  πολύ πρώιμα στάδια  ύπαρξης και ανάπτυξης του ανθρώπου πάνω στη Γη, το εκκλησιαστικό γεγονός  σχετίζεται  άμεσα με την ανάπτυξη και εγκαθίδρυση εξουσιαστικών – ταξικών δομών στην ανθρώπινη κοινωνία. Ως  εκ τούτου η εκκλησία έχει υπάρξει έκτοτε ως βασικός εξουσιαστικός μηχανισμός μέσα στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ανέκαθεν όμως μέσα στην ίδια την εκκλησία εκφράστηκαν και τάσεις που είχαν να κάνουν με  άλλες ανθρώπινες ανάγκες (αναχωρητισμός, ερημιτισμός, μοναχισμός κτλ), που στην πορεία τους βεβαίως επηρεάστηκαν αλλού πολύ και αλλού λιγότερο  από την εξ ορισμού εξουσιαστική θέση της εκκλησίας.

      Από την άνοδο του παγκόσμιου καπιταλισμού και την σύμφυτη επιστημονική πρόοδο, ήτοι από τον 18ο αιώνα μέχρι και σήμερα, η θέση της εκκλησίας στο παγκόσμιο αλλά  και στο ελληνικό γίγνεσθαι  υποχωρεί συνεχώς. Όσο  η γαιοκτησία υποχωρεί ως ο κύριος παράγοντας οργάνωσης της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, όσο οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παγιώνονται και εκτείνονται, τόσο ο ρόλος της εκκλησίας περιθωριοποιείται συνεχώς.              
            Είναι πλέον δεδομένο ότι ο κύριος λόγος γέννησης του παγκόσμιου περιβαλλοντικού προβλήματος, όπως αυτό εκδηλώνεται σήμερα πολύμορφα και ποικιλότροπα, συνδέεται αναπόσπαστα με την επέκταση και ανάπτυξη των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής. Αν αναλογιστούμε ότι το κεφάλαιο είναι ο κύριος παράγων της παρακμής των εκκλησιών παγκοσμίως, θα ανέμενε  κανείς από την εκκλησία να αντιμετωπίσει αυτό με κριτική και να πάρει θέσεις τουλάχιστον φιλο-περιβαλλοντικές, έστω και για δικούς της ιδιοτελείς σκοπούς ή λόγους. Όμως  κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, τουλάχιστον σε μεγάλη έκταση.

      Βλέπουμε δηλαδή ότι η παγκόσμια εκκλησία, είτε Χριστιανισμός είναι αυτός, είτε Ισλαμισμός, είτε Βουδισμός, δεν έχει βρεί μορφές κριτικής στο σύστημα που παράγει τεράστιες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις και καταστροφές. Τούτο δεν μπορεί παρα να έχει άμεση σχέση με την κατάσταση  πνευματικού εκφυλισμού στην οποία έχουν περιέλθει  σχεδόν όλα τα μεγάλα θρησκευτικά δόγματα. Και ενώ σε άλλους τομείς, εθνικιστικούς ή μιλιταριστικούς οι θρησκείες ευνοούν δράσεις και μάλιστα τις ενισχύουν αποφασιστικά, στον τομέα των περιβαλλοντικών ζητημάτων  το έλλειμμα είναι τεράστιο.

      Και αυτά ως προς τα πλανητικά δρώμενα.
     
      Ως  προς τη στάση της ελλαδικής εκκλησίας απέναντι στο περιβάλλον και στα μεγάλα ζητήματα που έχουν ήδη τεθεί σήμερα, η κατάσταση είναι  από  «γκρίζα» έως «μαύρη».  Όποια προσπάθεια στην κατεύθυνση φιλο–περιβαλλοντικής δράσης και σκέψης  περιορίζεται σε μεμονωμένες ενέργειες  προσώπων ή μικρών ομάδων. Η ηγεσία της ελλαδικής  εκκλησίας  είναι βαθύτατα εκφυλισμένη, βυθισμένη σε τεράστια διαφθορά και ανυποληψία. Οι σχέσεις του συστήματος αυτού με επιχειρηματικές δράσεις καταστροφικές προς το περιβάλλον  είναι ευδιάκριτες και αρκετές  φορές  έχουν δεί το φως της δημοσιότητας. Η μακρά παράδοση του ελληνικού μοναχισμού αναδεικνύει σήμερα την πλέον αρνητική πλευρά αυτού του φαινομένου, παρότι από αυτό τον χώρο θα ήταν δυνατό αλλά και αναμενόμενο να προκύψουν προβληματισμοί και αντιδράσεις, αφού για το μόνο που φαίνεται να ενδιαφέρονται οι μοναστηριακές διοικήσεις είναι τα  “deals”  με  οικονομικούς παράγοντες για την «αξιοποίηση»  μεγάλων εκτάσεων γης που ανήκουν στις μονές.
 Είναι επόμενο αυτή η κατάσταση να εμποδίζει να αναδυθούν  απόψεις και δράσεις φιλο–περιβαλλοντικές, μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο.
   
      Αλλά δεν είναι καλύτερη η κατάσταση και στην εξω–ελλαδική, τη λεγόμενη «οικουμενική» φαναριώτικη εκκλησιαστική ηγεσία. Ενώ  από την μια μεριά ακούγονται φιλο–περιβαλλοντικές δράσεις και απόψεις από τον ίδιο τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, από την άλλη βλέπουμε δράσεις σε περιοχές ευθύνης  του Οικουμενικού Πατριαρχείου  που κάθε άλλο παρά φιλο–περιβαλλοντικές είναι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η  περιβαλλοντική καταστροφή που ετοιμάζεται από τη σύμπραξη της Μονής Τοπλού στην Ανατολική  Κρήτη με  βρετανικά κεφάλαια από το χώρο του τουρισμού. Γιατί η δικαιολογία περί του ότι η διοίκηση της Μονής  αυτής αποφασίζει αυτοτελώς και περί του ότι η Εκκλησία της  Κρήτης είναι ημι-αυτόνομη  δεν μπορούν να ευσταθούν, παρά μόνον ως δικαιολογία.

-------------------------------------
Προλεγόμενα της Εύπλοιας
Αιγαίο πέλαγος, 18.01.2008