Αθήνα, Φεβρουάριος 2007.
Αξιότιμα μέλη της Βουλής των Ελλήνων,
Για πολλούς, η προστασία του περιβάλλοντος είναι πρωτίστως ζήτημα ηθικής. Για άλλους, η προστασία του είναι μία καθαρά διαχειριστική ανάγκη που στοχεύει στη διατήρηση των προς εκμετάλλευση φυσικών πόρων. Όποια άποψη και αν ασπαστεί κανείς, η πραγματικότητα είναι πως το περιβάλλον, σαν άθροισμα των φυσικών πόρων, ως λειτουργικό σύνολο και πηγή μη-οικονομικών υπηρεσιών προς τους ανθρώπους, στηρίζει την οικονομική ανάπτυξη και δραστηριότητα. Η προστασία και ορθολογική διαχείρισή του, αποτελεί αναγκαία και ικανή συνθήκη για τη διατήρηση της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Η φύση δίνει τις βάσεις για την οικονομία. Παρά το γεγονός πως οι τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες πλέον ζουν σε μεγάλο βαθμό μακριά από τη φύση, η άποψη ότι η φύση προσφέρει μόνο αισθητική και ψυχική ικανοποίηση στο σύγχρονο άνθρωπο είναι επικίνδυνα παραπλανητική. Τα τοπικά φυσικά οικοσυστήματα, και συνολικά η βιοποικιλότητα του πλανήτη, προσφέρουν βασικές «υπηρεσίες», από τις οποίες η ανθρωπότητα ούτε είναι έτοιμη αλλά ούτε και προβλέπεται να καταφέρει ποτέ να «απεξαρτηθεί». Εκτός λοιπόν από τις υπηρεσίες αναψυχής, εκπαίδευσης και ξεκούρασης, τα οικοσυστήματα: Είναι, λοιπόν, φανερό ότι αν η αναπτυξιακή πορεία της παγκόσμιας οικονομίας δε λάβει σοβαρά υπόψη τις επείγουσες ανάγκες προστασίας των οικοσυστημάτων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας, τότε τίθεται σε άμεσο κίνδυνο το ίδιο το κεφάλαιο που στηρίζει κάθε οικονομική δραστηριότητα. Υπάρχει δωρεάν περιβάλλον; Η συνεχιζόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος υπογραμμίζεται από μια στρεβλή πολιτική άποψη που αντιμετωπίζει τη φύση σαν ένα σύνολο ανεξάντλητων πόρων που δεν έχουν οικονομική αξία. Η εξαφάνιση μιας σπάνιας ορχιδέας ή ενός είδους πάνθηρα, η αποξήρανση ενός έλους σε κάποιο νησί και η καταπάτηση ενός δάσους μπορεί να μας συγκινήσουν προσωπικά, αλλά δύσκολα αντιλαμβανόμαστε ότι αυτές οι απώλειες έχουν και οικονομική συνέπεια. Ενώ λοιπόν η αξία των παρεχόμενων υπηρεσιών σε κάποιες περιπτώσεις έχει τιμή στην ελεύθερη αγορά, η σημασία της βιοποικιλότητας ως μέρους των φυσικών διαδικασιών που παράγουν ρυθμιστικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες (βλ. σχεδιάγραμμα στη σελ.1) δεν αποτυπώνεται στις τρέχουσες τιμές της αγοράς. Επιπλέον, το κόστος που προκαλείται από την υποβάθμιση ή και καταστροφή των οικοσυστημάτων σε κάποιες περιπτώσεις δε γίνεται αμέσως εμφανές ή βαραίνει άλλες γεωγραφικά μακρινές οικονομίες, με συνέπεια συχνά να θεωρούμε ότι «δεν τρέχει τίποτα». Είναι λοιπόν αλήθεια ότι κάποια εξαιρετικά πολύτιμα πράγματα, όπως ο καθαρός αέρας, η βιολογική ποικιλότητα, το επαρκές και καθαρό νερό, αυτά τα κοινά αγαθά που δεν έχουν ιδιοκτήτη, δύσκολα αποτυπώνονται με οικονομικούς όρους. Έτσι, η εθνική μας πολιτική οικονομικής ανάπτυξης στηρίζεται ως επί τω πλείστον σε αποφάσεις που δε συνυπολογίζουν το κόστος ή τους κινδύνους από ενδεχόμενες αλλοιώσεις στο φυσικό περιβάλλον και τα οφέλη από την προστασία του. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση κοστίζει. Είτε μιλάμε για την κατάρρευση της αλιείας στη Βόρειο Θάλασσα που έχει προκαλέσει απώλεια αλιευτικού κεφαλαίου που ανέρχεται σε €590.000.000 ετησίως, την υποβάθμιση των παραποτάμιων οικοσυστημάτων του Δούναβη που έχει προκαλέσει απώλειες στην αγροτική παραγωγή που ξεπερνούν τα €380.000.000, είτε θυμηθούμε την εγκληματική αποξήρανση της λίμνης Κάρλας που προκάλεσε απώλεια 1.300 θέσεων εργασίας και της οποίας το κόστος αποκατάστασης αναμένεται να ξεπεράσει τα €152.000.000, το συμπέρασμα είναι ένα και σαφές: η καταστροφή των οικοσυστημάτων και η απώλεια ειδών χλωρίδας και πανίδας έχει τεράστιο οικονομικό κόστος. Ταυτόχρονα, η κακή διαχείριση του περιβάλλοντος και τελικά η υποβάθμισή του επισείει και την απειλή επιβολής οικονομικών κυρώσεων λόγω παραβίασης του Κοινοτικού δικαίου περιβάλλοντος. Έτσι συνέβη με την περίπτωση της παράνομης λειτουργίας της χωματερής Κουρουπητού, για την οποία η Ελλάδα υποχρεώθηκε από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων να πληρώσει περίπου €4.700.000. Ενδεικτικό παράδειγμα της οικονομικής διάστασης της μη συμμόρφωσης με τις επιταγές της διεθνούς περιβαλλοντικής νομιμότητας είναι η αποτίμηση της ενδεχόμενης αποτυχίας της Ελλάδας να επιτύχει περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ (5), ενδεχόμενη χαμηλή πρόοδος εφαρμογής των μέτρων και πολιτικών μείωσης των εκπομπών της χώρας μέχρι το 2010 θα επιφέρει στην εθνική οικονομία κόστος που θα κυμανθεί μεταξύ 194 - 363 εκατ. €. Τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε πολιτικό, η κατάχρηση των φυσικών οικοτόπων και πόρων υπογραμμίζεται από μια στρεβλή αντίληψη ότι η φύση είναι ανεξάντλητη και άρα οι υπηρεσίες που προσφέρει δεν έχουν οικονομική διάσταση. Η προστασία του περιβάλλοντος είναι σίγουρη επένδυση. Σίγουρη επένδυση, γιατί τελικά.... το περιβάλλον είναι όλα τα λεφτά! Τόσο σε μεμονωμένο επίπεδο όσο και μακροσκοπικά, κανένας δεν μπορεί πλέον να αμφισβητήσει το γεγονός πως η βιωσιμότητα της τοπικής, εθνικής και διεθνούς οικονομίας είναι εξαρτημένη από την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα αυτή και διαβλέποντας αλλαγή στις προτιμήσεις του καταναλωτικού κοινού, ο επιχειρηματικός κόσμος έχει ήδη πάρει μια δειλή αλλά σαφή «πράσινη» στροφή. Και δε μιλάμε μόνο για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας που αγγίζει παγκόσμιο τζίρο της τάξης των 31 δις €, αλλά για τη χρήση μη τοξικών υλικών, τη συσκευασία ή τη διάθεση μέρους της κερδοφορίας προς δράσεις περιβαλλοντικής προστασίας. Όμως και η βιομηχανία αρχίζει να μπαίνει δυναμικά στο παιχνίδι, ιδιαίτερα καθώς πλέον πρέπει να υπακούσει σε συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο που αφορά κυρίως τη μείωση των εκπομπών, τη διαχείριση των αποβλήτων και την πρόληψη του περιβαλλοντικού κινδύνου. Ας σημειωθεί πως μόνο για το 2006, ο όγκος του εμπορεύσιμου διοξειδίου του άνθρακα έφθασε τους 817 εκατ. τόνους και ο τζίρος ξεπέρασε τα 14,6 δις €. Σε τοπικό επίπεδο, η προστασία βιοτόπων και απειλούμενων ειδών δεν προσφέρει μόνο εγγύηση για την καλή ποιότητα και ποσότητα των διαθέσιμων φυσικών πόρων, αλλά δημιουργεί σημαντικές νέες οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να αναζωογονήσουν την πληθυσμιακά και οικονομικά μαραμένη περιφέρεια. Σε εθνικό επίπεδο, το φυσικό περιβάλλον είναι ένα από τα ελάχιστα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας στην ΕΕ, για το οποίο μάλιστα η χώρα λαμβάνει αδρές αλλά παταγωδώς αναξιοποίητες ενισχύσεις. Επιπλέον, όλα τα αναπτυξιακά προγράμματα της χώρας που θα χρηματοδοτηθούν από την ΕΕ για την προγραμματική περίοδο 2007-2013 έχουν υποχρέωση να ενσωματώσουν περιβαλλοντικές προτεραιότητες. Ενδεικτικό είναι ότι στην ΕΕ ο τομέας του «πράσινου επιχειρείν» γνωρίζει ταχύτατη άνθηση και εκτιμάται πως οι περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας που προσέφερε το 2003 θα αυξηθούν θεαματικά τα επόμενα χρόνια. Η αδιαφορία για το περιβάλλον είναι πολιτική μυωπία... Το ερώτημα που προκαλεί σοβαρή αντιπαράθεση ανάμεσα στους υποστηρικτές της προστασίας του περιβάλλοντος ως μακροπρόθεσμης οικονομικής πολιτικής και στους πολέμιούς της είναι αν η κοινωνία μπορεί να αντέξει το κόστος των απαραίτητων παρεμβάσεων και ρυθμίσεων. Συχνά ακούγεται η άποψη ότι το οικονομικό κόστος της προστασίας των απειλούμενων ειδών και της αποκατάστασης των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων είναι βαρύ, ότι τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν από ενδεχόμενες ρυθμίσεις σε ιδιόκτητες γαίες είναι ανεπίλυτα και ότι τα μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας εμποδίζουν την ανάπτυξη. Σε αυτά τα διλήμματα, όμως, έχει απαντήσει η ίδια η πραγματικότητα. Στο παρελθόν πολλές Κασσάνδρες είχαν «προβλέψει» σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία εξαιτίας της απαγόρευσης των χλωροφθορανθράκων (CFCs) που ευθύνονταν για την τρύπα του όζοντος. Η αντικατάσταση των CFCs όχι μόνο δεν προκάλεσε οικονομική ύφεση, αλλά αντίθετα ο τζίρος αυξήθηκε ως αποτέλεσμα της εισόδου στην αγορά νέων υποκατάστατων. Η μόνη όμως πολιτικά ορθή ερώτηση που οφείλουμε να θέσουμε σοβαρά και να απαντήσουμε με ειλικρίνεια είναι αν μπορεί η κοινωνία και η οικονομία να αντέξει το μακροπρόθεσμο κόστος της μη προστασίας της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων. Όπως πλέον προβλέπει το σύνολο σχεδόν της αμερόληπτης επιστημονικής κοινότητας, στο εγγύς μέλλον οι οικονομικές επιπτώσεις της περιβαλλοντικής υποβάθμισης θα είναι καταστροφικές. Τι ζητάμε από τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων 1. Να μην αναθεωρηθεί το άρθρο 24 του Συντάγματος, ώστε να αποτραπεί υποβάθμιση του θεσμικού πλαισίου προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. 2. Ισχυροποίηση της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής και επιστημονική στελέχωσή της, ώστε να εξετάζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις κάθε νομοσχεδίου. 3. Ίδρυση ενιαίου υπουργείου περιβάλλοντος και χωροταξίας, με οριζόντια αρμοδιότητα συντονισμού των συναρμόδιων υπουργείων. Εξυπακούεται η απόσπαση από το ΥΠΕΧΩΔΕ του τομέα δημοσίων έργων και η υπαγωγή στο νέο υπουργείο όλων των θεμάτων περιβάλλοντος που είναι σκορπισμένα σε άλλα υπουργεία (προστασία κητωδών και πτηνοπανίδας, εμπόριο προστατευόμενων ειδών χλωρίδας και πανίδας, κ.α.) 4. Δημιουργία ταμείου περιβάλλοντος, μέσα από τη σωστή και διαφανή διαχείριση των υφιστάμενων περιβαλλοντικών φόρων και προστίμων.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------Επιλεγμένη σχετική βιβλιογραφία:
1. Kettunen, M. & ten Brink, P. 2006. Value of biodiversity- Documenting EU examples where biodiversity loss has led to the loss of ecosystem services. Final report for the European Commission. Institute for European Environmental Policy (IEEP).
2. Ian Dickie, Julian Hughes and Aniol Esteban. 2006. Watched Like Never Before…the local economic benefits of spectacular bird species. RSPB.
3. Robert Costanza et al. The value of the world's ecosystem services and natural capital Nature 387, 253 - 260 (15 May 1997)
4. Επισκόπηση της πολιτικής περιβάλλοντος για το 2003 - Η εδραίωση του περιβαλλοντικού σκέλους της αειφόρου ανάπτυξης. Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Βρυξέλλες, 3.12.2003. COM(2003) 745 τελικό
5. Αναθεώρηση του 2ου Εθνικού Προγράμματος Μείωσης Εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου – Εκτίμηση της Ανάγκης Αξιοποίησης των Μηχανισμών του Πρωτοκόλλου του Κιότο. Κείμενο για Δημόσια Διαβούλευση. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων. Αθήνα, Νοέμβριος 2006.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------Περισσότερες πληροφορίες: Θεοδότα Νάντσου,
Συντονίστρια Δράσεων Πολιτικής, tnantsou@wwf.gr, τηλ. 210-3314893
