Κάθε χωράφι και οικόπεδο, κάθε οικόπεδο και οικοδομή. Αυτό ακριβώς το «αξίωμα», που αποτυπώνει την άκρατη κερδοσκοπία όσον αφορά τη γη, φαίνεται ότι αποτελεί κανόνα στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, τα οποία στο όνομα της τουριστικής ανάπτυξης κτίζονται με φρενήρεις ρυθμούς, συχνά κατά παράβαση κάθε νομιμότητας. Αρκετοί ιδιοκτήτες γης, ωθούμενοι από «ειδήμονες» και συχνά με την ανοχή ή και με τη συμμετοχή - σε ορισμένες περιπτώσεις - των ασκούντων τον έλεγχο νομιμότητας, εφευρίσκουν τρόπους για να καταστρατηγήσουν και τις όποιες απαγορεύσεις, όταν και όπου υπάρχουν, χωρίς κανέναν περιβαλλοντικό ενδοιασμό.

Η εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα αρκετά νησιά των Κυκλάδων, όπως η Μύκονος, η Πάρος, η Σαντορίνη, η Ιος και λιγότερο η Ανδρος και η Σύρος, είναι αποκαρδιωτική. Οι οικοδομές φθάνουν σχεδόν ως την παραλία, αλλά επεκτείνονται και στην ενδοχώρα και φθάνουν ως τις κορυφές των λόφων, τους οποίους ορισμένες φορές καλύπτουν. Με τον ρυθμό αυτό σε λιγότερο από δέκα χρόνια δεν θα έχει μείνει αδόμητο σημείο στα περισσότερα νησιά, γεγονός που δημιουργεί προβληματισμό για την περαιτέρω τουριστική αξιοποίηση και εκμετάλλευσή τους.

Τα νησιά των Κυκλάδων αποτελούν ιδιαίτερα δημοφιλή προορισμό για τους έλληνες και ξένους τουρίστες, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Και έχουν παράδοση στην υποδοχή τουριστών, καθώς προσφέρουν καλές υπηρεσίες, άριστες ακρογιαλιές και δροσερές καλοκαιρινές ημέρες λόγω των ανέμων που πνέουν στο Αιγαίο. Τα περισσότερα είναι γραφικά και αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος για να τα προτιμήσουν οι επισκέπτες. Ωστόσο το νησιωτικό χρώμα τους αλλοιώνεται με την έντονη και άναρχη δόμηση των τελευταίων ετών.

«Πληγή» η πολυαρχία

Ως αιτία οι ειδικοί αναφέρουν την πολυαρχία που επικρατεί σχετικά με τον έλεγχο της δόμησης στις Κυκλάδες. Συγκεκριμένα κύριος φορέας προστασίας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των Κυκλάδων ήταν παλαιότερα το υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο σήμερα διατηρεί την προστασία των αρχαιολογικών χώρων. Το ΥΠΕΧΩΔΕ και το υπουργείο Αιγαίου, με τους αποκεντρωμένους μηχανισμούς τους, έχουν την ευθύνη προστασίας των νησιών, ενώ εμπλέκεται και το υπουργείο Εσωτερικών με τις πολεοδομίες, καθώς και το υπουργείο Γεωργίας για την προστασία των δασικών εκτάσεων.

Με άλλα λόγια το ΥΠΕΧΩΔΕ εκδίδει διατάγματα για την εκτός σχεδίου δόμηση, οι δήμοι ασχολούνται με την εντός σχεδίου δόμηση, τα επαρχεία έχουν την ευθύνη για τις κατά τόπους πολεοδομίες και το ζήτημα που ανακύπτει είναι ότι άλλος θεσμοθετεί και άλλος καλείται να ελέγξει την εφαρμογή των κανόνων, γεγονός που προβληματίζει γενικότερα τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργο Σουφλιά, όπως έχει τονίσει.

Σήμερα υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο με πολλές προστατευτικές διατάξεις για τα νησιά του Αιγαίου, το οποίο ουσιαστικά ακυρώνεται στην πράξη από την πολυαρχία και αλληλοεπικάλυψη υπηρεσιών και φορέων.

Απροστάτευτη η Σαντορίνη

«Οι μεγάλες οικιστικές πιέσεις στους παραδοσιακούς οικισμούς του Νομού Κυκλάδων, που παρουσιάζουν έντονη τουριστική ανάπτυξη, η μη πλήρης στελέχωση των αρμοδίων φορέων, η ποιότητα των μελετών - ας σημειωθεί ότι αρχιτεκτονικές μελέτες σε παραδοσιακούς οικισμούς εκπονούν και πολιτικοί μηχανικοί και τεχνολόγοι μηχανικοί, αφού τα κτίρια αυτά είναι διώροφα -, η μη εφαρμογή των μελετών, αποτελούν βασικές αιτίες για την υποβάθμιση των αλλοίωση χαρακτηρισμένων οικιστικών συνόλων και φυσικών τοπίων ιδιαιτέρου κάλλους» επισημαίνει η αρχιτέκτων κυρία Βούλα Μποζινέκη-Διδώνη, που μετείχε στο πρόγραμμα του ΕΟΤ για την προστασία και ανάδειξη των παραδοσιακών οικισμών των Κυκλάδων. Και εξηγεί ότι η Σαντορίνη είναι ένα νησί που έχει χαρακτηριστεί ολόκληρο ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και μοναδικού γεωλογικού ενδιαφέροντος. Ωστόσο δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο για να προστατεύσει τη γεωλογία του νησιού. Το νησί κτίζεται στο σύνολό του. Τα χωροταξικά σχέδια θεσμοθετήθηκαν και τηρούνται. Αλλά το μόνο τμήμα της Σαντορίνης που διασώθηκε και παρέμεινε παραδοσιακό είναι αυτό της Οίας, όπου θεσπίστηκαν χρήσεις γης. Και αυτό φαίνεται να είναι το «μυστικό» για τη διάσωση των νησιών. Πρόκειται για το μοναδικό διάταγμα που καθορίζει χρήσεις γης και απαγορεύει τη δημιουργία μπαρ και ντισκοτέκ στην Οία, με αποτέλεσμα να έχει διατηρηθεί το χρώμα του παραδοσιακού οικισμού. Σήμερα όμως οι αντικειμενικές αξίες των ακινήτων στην Οία της Σαντορίνης είναι οι δεύτερες υψηλότερες της χώρας μετά την οδό Ηρώδου Αττικού της Αθήνας, αξίες που θέσπισε το υπουργείο Οικονομίας, με συνέπεια να απογειώνονται κυριολεκτικά οι εμπορικές αξίες των ακινήτων. Το γεγονός δημιουργεί έντονες πιέσεις στους ιδιοκτήτες των ακινήτων, καθώς με την πώληση μιας ιδιοκτησίας μπορούν να γίνουν πλούσιοι. Ηδη η ενδοχώρα της Οίας πωλείται και οικοδομείται. Το ερώτημα είναι για πόσα χρόνια ακόμη, αλλά και με ποιον τρόπο θα διατηρηθεί ο γραφικός χαρακτήρας της.

Χαρακτηριστικό είναι ότι στα Φηρά της Σαντορίνης κτίστηκε όλη η Καλντέρα και μάλιστα με οικοδομές αθηναϊκού τύπου, δηλαδή άσχετες προς τη φυσιογνωμία του νησιού. Η δόμηση επεκτείνεται σε όλο το εσωτερικό του νησιού, το οποίο και έχει κατατεμαχιστεί από τους δεκάδες δρόμους που ανοίχτηκαν για να δημιουργηθεί πρόσβαση στα οικοδομήσιμα οικόπεδα.

Το παράδοξο είναι ότι η Σαντορίνη διαθέτει εδώ και 15 χρόνια νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα για τη δύναμη που αντλούν οι αρμόδιοι παραγωγής οικοδομών.

Στη Μύκονο χτίζουν και στις παραλίες

Η Μύκονος είναι ένα από τα νησιά των Κυκλάδων που κτίζεται σχεδόν στο σύνολό του και μάλιστα ραγδαία, μετά το τέλος της τριετούς αναστολής οικοδομικών εργασιών που ήρθη το 2005. Οι οικοδομές φθάνουν κοντά στο κύμα και μάλιστα νομίμως, αφού το διάταγμα για την εκτός σχεδίου δόμηση της Μυκόνου προβλέπει ότι η δόμηση μπορεί να φθάνει στα 50 μέτρα από τον αιγιαλό.

Στη Μύκονο επί τριετία υπήρχε αναστολή οικοδομικών εργασιών. Με την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος του ΥΠΕΧΩΔΕ για την εκτός σχεδίου δόμηση, στο τέλος του 2005, άρχισε ένας οργασμός οικοδομικών εργασιών και στα εκτός σχεδίου, ο οποίος οδηγεί σε τσιμεντοποίηση του νησιού. Με τη θεσμοθέτηση του διατάγματος ξεμπλοκάρισαν οι περίπου 240 οικοδομικές άδειες που είχαν «παγώσει» από τον Ιανουάριο του 2002 και υλοποιήθηκαν με όρους δόμησης που ίσχυαν παλαιότερα και όχι με τους αυστηρότερους όρους που προβλέπει το διάταγμα, το οποίο περιέχει θετικά στοιχεία για την προστασία της Μυκόνου, αλλά μειώνει την αδόμητη ζώνη από τον αιγιαλό στα 50 μέτρα.

Το διάταγμα της Μυκόνου δείχνει τον δρόμο για τους κανόνες που θα ισχύσουν και σε άλλα νησιά, όπως η Νάξος, η Ιος, η Σύρος, η Σαντορίνη και η Ανδρος, όπου οι ζώνες οικιστικού ελέγχου βρίσκονται στο τελικό στάδιο.

Το ερώτημα που παραμένει είναι ποιος θα ελέγξει την εφαρμογή αυτών των χωροταξικών διαταγμάτων, αφού οι κατά τόπους πολεοδομίες δεν φαίνεται να έχουν επαρκή στελέχωση, ενώ καταγγελίες αναφέρουν ότι συχνά είτε γιατί δεν προλαβαίνουν είτε για άλλους λόγους δεν προχωρούν σε ελέγχους.

Οι «πρωταθλητές» της οικοδομής
Η μεγάλη πίεση για τουριστική ανάπτυξη, που ερμηνεύεται από τους ντόπιους ως κατασκευή νέων οικοδομών, έχει καταστήσει πρωταθλητές στη δόμηση τη Μύκονο, τη Σαντορίνη και τη Νάξο, ενώ στα μικρότερα νησιά «πρωτεύουν» η Σίκινος και η Δονούσα. Σε ορισμένα νησιά είναι εμφανής η αλλοίωση του τοπίου λόγω της ραγδαίας τσιμεντοποίησης. Η Μύκονος, η Σαντορίνη αλλά και μικρότερα νησιά όπως το Ανω Κουφονήσι έχουν οικοδομηθεί σχεδόν στο σύνολό τους.

Από τις δύο τελευταίες απογραφές κτιρίων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (1990 και 2000) προκύπτει ότι τις μεγαλύτερες αυξήσεις σε συνολικό αριθμό κτιρίων παρουσιάζουν τα μικρά νησιά όπως η Σίκινος με αύξηση 67%, Δονούσα με αύξηση 63% και τα Κουφονήσια με αύξηση 52%. Οι αριθμοί δείχνουν ότι στη Νάξο χτίστηκαν περίπου 4.000 κτίρια, ενώ σε Μύκονο, Σαντορίνη και Πάρο χτίστηκαν 2.000 νέα κτίρια σε κάθε νησί. Η σημερινή κατάσταση στις Κυκλάδες είναι σαφώς χειρότερη, αφού το αξίωμα που επικρατεί είναι «δωμάτια, πιο πολλά δωμάτια», για να εξυπηρετηθούν οι επισκέπτες.

(πηγή: Το ΒΗΜΑ, 12/08/2007)