Περίληψη Ομιλίας (Ερμούπολη, 3 Ιουνίου 2007)

Οι περισσότεροι, σήμερα, πολιτικοί και απλοί πολίτες είναι πεπεισμένοι ότι το μεγάλο δίλημμα της εποχής μας είναι εάν είναι αναγκαίο να εμμείνουμε στην αυστηρή επιταγή για βιώσιμη ανάπτυξη, όπως αποφασίσθηκε στο Ρίο το 1992, ή εάν μπορούμε να συνεχίσουμε αμείωτη την οικονομική ανάπτυξη, συνδυάζοντάς την παράλληλα με μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος.

Η τελευταία αυτή εκδοχή του οξύμωρου της «βιώσιμης άγριας ανάπτυξης» αποτελεί πράγματι μια διαστρέβλωση της εννοίας της βιωσιμότητος, η οποία υπαγορεύθηκε από τις δυνάμεις της αγοράς και τείνει σήμερα να υιοθετηθεί, ιδίως μετά τη Λισσαβώνα, και από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και από τη Χώρα μας. Οι θιασώτες της την παρουσιάζουν ως «πολιτικώς και οικολογικώς ορθοτέρα» από την ανόθευτη πολιτική του laissez faire και σπεύδουν να την υλοποιήσουν με σειρά έργων, μέτρων και πολιτικών.

Υπάρχουν, όμως, και εκείνοι που μας επισημαίνουν ότι το ανωτέρω δίλημμα είναι ξεπερασμένο και αλυσιτελές, καθότι η κατάσταση του πλανήτη έχει ήδη διαβεί ή πάντως βρίσκεται στο όριο ενός κατωφλίου από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Πρόκειται για τη γνωστή θεωρία της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η οποία είναι πολύ πιο εμπεριστατωμένη και πλήρης από τα συνήθη σενάρια καταστροφής που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί από τους επιστήμονες, και η οποία, δυστυχώς για το μέλλον μας, συναντά σχεδόν καθολική επιστημονική αποδοχή. Η Γη, σύμφωνα με τη θεωρία που είχε διατυπωθεί ήδη από τη δεκαετία του ’70, και την οποία συνυπέγραψαν το 2001 στο ?μστερνταμ πάνω από χίλιοι επιστήμονες καθώς και οι τέσσερις σημαντικότερες οργανώσεις που ασχολούνται με την παγκόσμια μεταβολή, «συμπεριφέρεται ως ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα που αποτελείται από φυσικά, χημικά, βιολογικά και ανθρώπινα στοιχεία». Τα πορίσματα των ερευνών δείχνουν ότι υπάρχει ένα οριακό σημείο στο ύψος της θερμοκρασίας και του επιπέδου διοξειδίου του άνθρακος, το οποίο έχουμε σήμερα πλησιάσει πολύ και, αν το υπερβούμε, η Γη θα μεταπέσει αμετάκλητα σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας τόσο θερμή που δεν θα μας επιτρέπει να επιβιώσουμε.

Είναι, λοιπόν, μάταιο και οξύμωρο να προβληματιζόμαστε για τα όρια και τις προϋποθέσεις της περαιτέρω οικονομικής μας ανάπτυξης, ενώ θα έπρεπε να προετοιμαζόμαστε για τα έκτακτα μέτρα που θα χρειαστεί να λάβουμε πολύ σύντομα.

Αν ο παγκόσμιος συναγερμός δεν έχει ακόμα σημάνει και καθυστερεί ανεπίτρεπτα, αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι σήμερα κράτος και πολίτες είναι όμηροι ενός πολιτισμού που τα τελευταία χρόνια έχει διαστρέψει πλήρως την ιεραρχία των αξιών και της τάξεως των πραγμάτων και έχει αναγάγει την αγορά, τις αξίες και τους νόμους της σε ρυθμιστές της πορείας όλων των κοινωνικών υποσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της παιδείας, της τέχνης, ακόμα και της επιστήμης. Το τελευταίο αποτελεί τον δεύτερο βασικό λόγο της ανεπαρκούς κινητοποιήσεως πολιτών και κυβερνήσεων απέναντι στο φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών. Ο αντίλογος στα επιστημονικά πορίσματα της τελευταίας δεκαετίας, ενορχηστρωμένος και χρηματοδοτούμενος από τις μεγάλες επιχειρήσεις, φιλοδοξεί όχι βέβαια να τα αντικρούσει, πράγμα αδύνατον, αλλά να δημιουργήσει στο μέσο άνθρωπο την πεποίθηση ότι το θέμα αμφισβητείται, και να μεταθέσει έτσι τον δημόσιο διάλογο από το ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν στο αν υπάρχει πράγματι πρόβλημα.

Συγκλονιστικό παράδειγμα η περίπτωση γνωστής εταιρείας πετρελαιοειδών, η οποία, με τη χρηματοδότηση ιδρυμάτων, φορέων και επιστημόνων και την άσκηση μεγάλης πολιτικής επιρροής, επεχείρησε την τελευταία δεκαετία να διαστρέψει την επιστημονική αλήθεια στο θέμα της υπερθέρμανσης και των κλιματικών αλλαγών και να δώσει έρεισμα στην άρνηση της κυβέρνησης Μπους να υπογράψει τη σύμβαση του Κυότο. Το χρονικό των ενεργειών της αποκαλύφθηκε με πρόσφατη δημοσιογραφική έρευνα και προκάλεσε την άμεση αντίδραση του επιστημονικού κόσμου, μεταξύ των οποίων η βρετανική επιστημονική ακαδημία Royal Society.