Ελένη Τζιρτζιλάκη
Εκ-τοπισμένοι. Αστικοί νομάδες στις μητροπόλεις

Σύγχρονα ζητήματα για τη μετακίνηση, την πόλη και τον χώρο

σελίδες 282, τιμή 12 ευρώ

εκδόσεις νήσος, 2009

Στην έκδοση αυτή θίγονται ζητήματα που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες, όπως η μετακίνηση, ο νομαδισμός, ο εκ-τοπισμός, η εξορία στις σύγχρονες μητροπόλεις.

Στην πόλη της Αθήνας, η οποία αποτέλεσε το πεδίο της επιτόπιας έρευνας, ερέθισμα αποτέλεσαν οι ξένοι και οι ξένες που συναντώνται όλο και συχνότερα μέσα στη πόλη και που κατοικούν οπουδήποτε, σε εξαθλιωμένες γειτονιές, σε υπαίθρια καταλύματα ή σε εγκαταλειμένα κτίρια. Οι ιδιαίτερες συνθήκες της Αθήνας προκάλεσαν την περιπλάνηση-εξερεύνηση σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης ενώ παράλληλα ερευνήθηκε η αντιμετώπιση της πολιτείας. Πρόκειται για μια «γυμνή ζωή» ενώπιον της υπέρτατης εξουσίας,  για μια «κατάσταση εξαίρεσης», η οποία  εγκαθιδρύει μια κρυφή αλλά θεμελιώδη σχέση μεταξύ της ύπαρξης και της απουσίας του νόμου.

Η έρευνα πεδίου αρχικά βασίστηκε στη περιπλάνηση ως αποκλίνουσα πορεία–βιωματική έρευνα σε χώρους υποδοχής και στο αστικό έδαφος της Αθήνας. Στη συνέχεια η ερευνήτρια, μέσα από ομάδες και δίκτυα μετατράπηκε σε φιλοξενούμενη, ακολούθησε τη συνειδητοποίηση αυτής της συνθήκης και οδηγήθηκε στον αστικό νομαδισμό στις κοινότητες των αστικών νομάδων εκ-τοπισμένων, αλλά και συμμετείχε στον χώρο και στο χρόνο των εκτοπισμένων αστικών νομάδων.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας έγινε κατανοητό ότι οι κατοικήσεις αυτές μετασχηματίζουν τη δομή της πόλης· οι εγκαταλελειμμένοι χώροι, τα αστικά κενά, αποκτούν νέα σημασία και επαναπροσδιορίζονται από τις νέες μητροπολιτικές ομάδες των εκ-τοπισμένων.

Η συνθήκη αυτή παραμονεύει και για το μόνιμο κάτοικο, ο οποίος πολύ εύκολα στις σημερινές συνθήκες μπορεί να μετατραπεί σε άνεργο και στη συνέχεια σε άστεγο. Έτσι, άλλες ομάδες έρχονται να προστεθούν και να αποτελέσουν αυτό το αστικό περίσσευμα..

Οι χώροι που επινοούν στα κενά της πόλης, αν και στην αρχή φαίνονται απροσδιόριστοι, αποτελούν αυτόνομες διάσπαρτες ζώνες, ρευστές και ευέλικτες. Ο χάρτης της πόλης της Αθήνας μετασχηματίζεται. Πρόκειται για μια ροή, μια κίνηση, η οποία διαπερνά τα σύνορα και διαφοροποιεί τα εδάφη και το χώρο της πόλης.

Η έννοια της διασποράς είναι καθοριστική, καθώς έχει αποκτήσει νέες σημασίες, εκφράζεται μέσα από τις διεθνικές κοινότητες-ταυτότητες, θέτει υπό αμφισβήτηση την αποκλειστικότητα της σχέσης με ένα έθνος, επανακαθορίζει την έννοια του τόπου και γίνεται ο κατεξοχήν «χώρος» στη  συνθήκη της παγκοσμιοποίησης, ένας χώρος ο οποίος συντίθεται από διαφορετικούς τόπους-τοπικότητες, και που είναι διάσπαρτος στη μητροπολιτική εξορία. Ο εκ-τοπισμός μετασχηματίζεται σε μια συνθήκη αυτονομίας-νομαδισμού η οποία οδηγεί σε κατοικήσεις διάσπαρτες, νομαδικές στις μητροπόλεις .

 Η έννοιες του εκ-τοπισμού και του νομαδισμού καθορίζουν την καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική έκφραση  και την  προσέγγισή  στο χώρο, και στα ζητήματα της πόλης. Η σύγχρονη συνθήκη είναι η  υπαρξιακή συνθήκη του άστεγου διότι η διαμονή έχει εκλείψει. Η αποεδαφικοποίηση η οποία επικρατεί γενικότερα παράγει μια δυναμική όσον αφορά την αστική χωρική συζήτηση και τις σημερινές τοπικά προσανατολισμένες πρακτικές. Ο εκ-τοπισμός, αυτή η βίαιη αποξένωση  οδηγεί στην αναζήτηση ενός «άλλου»  χώρου για να κατοικήσει που δεν είναι πια το σπίτι. Η διασπορά του αρχιτέκτονα και η δημιουργία νομαδικών καταστάσεων είναι η σύγχρονη συνθήκη. Το σώμα περιπλανάται, εμπλέκεται σε καταστάσεις στη πόλη. Οι σύγχρονες  καλλιτεχνικές πρακτικές επικεντρώνονται στα κοινωνικά σύνολα  στο βίωμα και στον τόπο. Τα έργα είναι προσδιορισμένα μέσα από τις συνδηλώσεις του τόπου, μέσα από τα νέα πολιτισμικά υβριδικά φαινόμενα, τους διεθνικούς κοινωνικούς χώρους. Ομάδες από το χώρο της αρχιτεκτονικής και της τέχνης  υιοθετούν συμπεριφορά νομάδων και προσεγγίζουν σχετικά ζητήματα κατοίκησης του χώρου και της πόλης. Υπήρξε  καθοριστική για τη κατανόηση του θέματος η συμμετοχή σε ανάλογες ομάδες στην Αθήνα και η συνεργασία με δίκτυα και ομάδες στην Ευρώπη τα οποία ασχολούνται με την πόλη και τον δημόσιο χώρο.