Ένας οικισμός της 3ης χιλιετίας π.Χ., ο Σκάρκος της Ιου, αναδείχθηκε και διαμορφώθηκε σε οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο, για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Η Μαρίζα Μαρθάρη, διευθύντρια της ΚΑ' Εφορείας Αρχαιοτήτων, η οποία κέρδισε το Πρώτο Βραβείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ε.Ε. για το 2008, μας «ξεναγεί» στον πρωτοκυκλαδικό κόσμο των νησιών. «Στην Ιο και τις αρχαιότητές της έχω δώσει ένα κομμάτι της ψυχής μου», μας λέει. «Το νησί αυτό και οι Κυκλάδες δικαιούνταν έναν τέτοιο χώρο, αφού έπαιξαν στη χιλιετία αυτή πρωτεύοντα ρόλο στις εξελίξεις στο νότιο Αιγαίο».
 
Κυρία Μαρθάρη, τι σημαίνει αυτή η διάκριση;

«Σημαίνει πολλά πράγματα μαζί. Πρώτα πρώτα είναι τιμητικό για τη χώρα μας γιατί το πρώτο βραβείο έλαβαν μόνο έξι έργα από ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ είχαν υποβληθεί 109 αιτήσεις από 29 χώρες. Στην κατηγορία του μάλιστα, που είναι η Συντήρηση Αρχαιολογικών Χώρων, βραβεύτηκαν με το βραβείο αυτό μόνο τρία έργα, ένα από τα οποία είναι η ανάδειξη του Σκάρκου. Επίσης αποτελεί μια επιβράβευση για το υψηλό επίπεδο των έργων αυτού του είδους που υλοποιούν οι Εφορείες Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, ανάμεσα σε αυτές και η ΚΑ' Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και Σάμου, με πολύ κόπο, παρά τον μεγάλο φόρτο εργασίας τους. Τέλος, είναι μια αναγνώριση της δουλειάς των συνεργατών μου και της δικής μου στον συγκεκριμένο χώρο».

Ποια ήταν η θέση του Σκάρκου στην πρωτοκυκλαδική κοινωνία;

«Ο Σκάρκος είναι ο μεγαλύτερος έως σήμερα γνωστός οικισμός του πρωτοκυκλαδικού κόσμου στην περίοδο της πλήρους ακμής του, τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., κτισμένος σε χαμηλό λόφο, στον μυχό του ευρύχωρου λιμανιού της Ιου, και αποτελούσε ένα από τα αξιολογότερα κέντρα και λιμάνια αυτού του κόσμου. Η κατάσταση διατήρησής του, που είναι μοναδική για το Αιγαίο της 3ης χιλιετίας π.Χ., επιτρέπει να γνωρίσουμε την πολύ εξελιγμένη αρχιτεκτονική του μορφή».

Με πολεοδομικό σχέδιο;

«Ο οικισμός είχε οργανωμένο σχέδιο και σύστημα απορροής ομβρίων υδάτων. Τα κτίριά του είναι διώροφα με εντυπωσιακά μορφολογικά στοιχεία, όπως λιθόκτιστες κλίμακες, ερμάρια, κτιστές κασέλες και πλακόστρωτα δάπεδα στους ορόφους».

Τι περιείχαν τα κτίρια;

«Πολλά μεταλλικά, οστέινα και λίθινα σκεύη και εργαλεία, καθώς και εντυπωσιακά πήλινα αγγεία. Τα κινητά αυτά ευρήματα βρίσκονται τα περισσότερα στη θέση τους κατά την ανασκαφή και είναι πολύ καλά διατηρημένα. Την τελευταία τριετία ήρθαν στο φως σφραγίδες, οστέινες και λίθινες, καθώς και ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός ενσφράγιστων αντικειμένων, πράγμα σπανιότατο για πρωτοκυκλαδικό οικισμό. Αυτό δείχνει ότι οι δομές της πρωτοκυκλαδικής κοινωνίας ήταν πολύ πιο σύνθετες από εκείνες που ορισμένοι είχαν υποθέσει».

Η αρχαιολογική έρευνα στην Ιο άρχισε από τον Βέλγο αρχαιολόγο Graindor (1904) για λογαριασμό της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και συνεχίζεται τα τελευταία χρόνια από εσάς. Τι δείχνουν τα ευρήματα που ήρθαν στο φως;

«Ο Graindor ξεκίνησε ανασκάπτοντας γύρω από τον ναό της Αγίας Αικατερίνης στη Χώρα, που είναι κτισμένη στην ίδια θέση με την Αρχαία Πόλη της Ιου. Οι έρευνες των τελευταίων χρόνων, επιφανειακές και ανασκαφικές, επεκτάθηκαν σε ολόκληρο το νησί και έδειξαν ότι η Ιος ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη την 3η χιλιετία π.Χ., την Πρωτοκυκλαδική περίοδο. Ο Σκάρκος ήταν το κυριότερο κέντρο».

Υπήρχαν και άλλα;

«Βεβαίως, στον Πλακωτό, στην Ψάθη, στην Αγία Θεοδότη και στο Μαγκανάρι. Τη 2η χιλιετία π.Χ. ο Σκάρκος εξακολούθησε να αποτελεί ένα ακμαίο κέντρο, όπως προκύπτει από ένα νεκροταφείο που βρέθηκε εκεί και επικαλύπτει τμήμα του Πρωτοκυκλαδικού οικισμού. Την περίοδο αυτή το νησί δεχόταν έντονη την επιρροή της Μινωικής Κρήτης, όπως και τα άλλα Κυκλαδονήσια».

Ηταν και πόλη-κράτος;

«Αυτό έδειξαν οι έρευνες, ότι στους Ιστορικούς χρόνους η Ιος ήταν μια πόλη-κράτος που γνώρισε περιόδους ευμάρειας. Η ίδια η πόλη προφυλασσόταν με ισχυρό τείχος που η πρώτη φάση του ανάγεται στους αρχαϊκούς χρόνους. Υπήρχαν επίσης εγκαταστάσεις, ιερά και πύργοι σε ολόκληρο το νησί και ιδιαιτέρως στις θέσεις Μαγαζιά, Αγία Θεοδότη, Ψάθη, Ελληνικά και Μερσυνιά».

Προΐστασθε της ΚΑ' Εφορείας Αρχαιοτήτων. Προχωρούν οι έρευνες στα άλλα νησιά, αλλά και στο νεκροταφείο της Χαλανδριανής και την αρχαία Γαλησσό στη Σύρο, όπου ανασκάπτετε η ίδια;

«Οι αρχαιολογικές έρευνες στους τόπους αυτούς, όπου σπουδαίοι πολιτισμοί άφησαν τα χνάρια τους, βρίσκονται πάντα σε εξέλιξη. Στη Σύρο ειδικότερα η ανασκαφή στην αρχαία Γαλησσό έχει περατωθεί. Στο νεκροταφείο της Χαλανδριανής η έρευνα συνεχίζεται με ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Εχουν ήδη βρεθεί πάνω από 30 αδιατάρακτοι τάφοι των μέσων της 3ης χιλιετίας π.Χ., σύγχρονοι δηλαδή του Σκάρκου. Στα κτερίσματα συμπεριλαμβάνονται μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία, κοσμήματα και πήλινα σκεύη, ανάμεσα στα οποία και ορισμένα εντυπωσιακά τηγανόσχημα με παραστάσεις πλοίων και αστέρων».

Με τον οχυρωμένο οικισμό του Καστριού στη Σύρο τι γίνεται;

«Την τελευταία διετία ανασκάπτω στη Σύρο υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας αυτό τον οικισμό, μεταγενέστερο του Σκάρκου. Με την έρευνα αυτή στοιχειοθετήθηκε η ύπαρξη και τρίτου τείχους στην κορυφή του υψώματος, επιπλέον των δύο που είχαν επισημανθεί παλαιότερα από τον Χρήστο Τσούντα, και φάνηκε ότι και τα τρία τείχη ανήκαν στην ενιαία οχύρωση του οικισμού». *

----------------------------------------
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 16/07/2008