Τα νησιά της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και η σημασία του νησιωτικού χώρου
Ημερομηνία Thursday, November 01 @ 23:52:53 UTC
Θέμα Νησιά


ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ
TΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2.1. ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
       
 2.1.1. Ολες σχεδόν οι χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητος,  με  εξαίρεση το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο, περιλαμβάνουν στον γεωγραφικό τους χώρο νησιά ή και νησιωτικές περιοχές. Παρά τις διαφορές τους, όμως, τα περισσότερα νησιά και νησιωτικές περιοχές της Κοινότητος -ιδίως τα μικρότερα-  αντιμετωπίζουν  κοινά προβλήματα  που απορρέουν από την δομή και δυναμική του πληθυσμού, την παραδοσιακή δομή της οικονομίας τους,  το  μικρό μέγεθος της εγχώριας αγοράς, την σχετική απομόνωση και περιφερειακή θέση, που συνεπάγεται συνήθως πρόσθετο κόστος στην λειτουργία υπηρεσιών  και επιχειρήσεων, το χαμηλό επιπεδο εξυπηρετήσεων, κλπ. 

 2.1.2. Τα  κατοικημένα  νησιά  της Κοινότητος (με εξαίρεση τα πολύ μικρά  με  λιγότερο απο 10 κατοίκους)  ειναι περίπου 300, τα περισσότερα από τα οποία είναι Ελληνικά.  Η συνολική επιφάνεια των νησιών εκτιμάται οτι αντιπροσωπεύει ένα ποσοστό περί το 5.7% της συνολικής επιφάνειας της Κοινότητος.  Η νησιωτική επιφάνεια ως ποσοστό του συνόλου της επιφάνειας κάθε χώρας μέλους της Κοινότητος κυμαίνεται απο 37.0%  για την Δανία μεχρι 0.2% για την ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν ποσοστά 18.7% και 16.6% αντίστοιχα ενώ όλες οι αλλες  χώρες  έχουν ποσοστά κάτω από 5.0%. 
      
 2.1.3. Με  εξαίρεση ένα πολύ μικρό αριθμό μεγάλων νησιών, όπως η Κρήτη, η Σαρδηνία, η Σικελία,  η Κορσική και δύο νησιά της Δανίας, καθώς και μερικά άλλα μεσαίου μεγέθους (λιγότερα από δέκα) η πλειονότητα  των νησιών της Κοινότητος έχει μέγεθος μικρότερο των 500 τετραγωνικών χιλιομέτρων και ένα μεγάλο ποσοστό κάτω των 50 τ.χ. 
      
 2.1.4. Τα νησιωτικά οικοσυστήματα παρουσιάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά, λόγω μικρού μεγέθους του χώρου, που τα διαφοροποιούν σημαντικά από τα ηπειρωτικά οικοσυστήματα (ανταγωνισμός ειδών, ευαισθησία σε εξωτερικές επιδράσεις, αρχαϊκές μορφές και γενετική ποικιλία). Σημαντικό χαρακτηριστικό διάκρισης των νησιών είναι το νερό το οποίο συχνά αποτελεί και τον κύριο περιοριστικό παράγοντα. 

 2.1.5. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο συνολικός πληθυσμός των νησιών της Κοινότητος ήταν 13.183.177, αντιπροσωπεύοντας ποσοστό 3.5% του συνολικού πληθυσμού της.  Τα ποσοστά και οι απόλυτοι αριθμοί ανα  χώρα -μέλος παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές. Στην Ελλάδα ο νησιωτικός πληθυ-σμός αντιπροσωπεύει το 14.7% του συνολικού πληθυσμού, ποσοστό που  συμπεριλαμβάνει όμως και την Εύβοια.  Στην Ιταλία το 11.7% του συνολικου πληθυσμού κατοικεί σε νησιά (πανω απο 6.000.000 κάτοικοι απο τους οποίους τα 5.500.000 περίπου κατοικούν στην Σικελία και Σαρδηνία). Στις υπόλοιπες χώρες ο νησιωτικός πληθυσμός αντιπροσωπεύει λιγότερο απο 5.5% του συνολικού πληθυσμού.  Ενα ποσοστό περι το 75% απο τους κατοίκους των νησιών της Κοινότητος ζουν στα λίγα μεγάλα νησιά, 15% περίπου σε νησιά μεσαίου  μεγέθους  (ανω των 1000 τετρ. χλμ.) ενώ το υπόλοιπο 10% περίπου σε μεγάλο αριθμό από πολύ μικρά νησιά.

 2.1.6. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δομή και δυναμική του πληθυσμού των νησιών της Κοινότητας. Κοινό χαρακτηριστικό πολλών νησιών της Κοινότητος ειναι  οι σημαντικές αυξομειώσεις στον πληθυσμό τους, φαινόμενο ιδιαίτερα σημαντικό για τα μικρότερα σε μέγεθος νησιά. Τα περισσότερα νησιά της Κοινότητος, ακόμη και τα μεγαλύτερα, ακόμη και τα πλέον απομακρυσμένα απο την Ευρώπη, παρουσίασαν σημαντική μετανά-στευση τις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και σημαντική μετακίνηση πληθυσμού απο τον αγροτικό στον αστικό χώρο. Σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. Κανάριοι) το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστεύσεων προς τα νησιά προέρχεται απο άλλες χώρες (ιδίως του βιομηχανικού βορρά). Υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες οτι η τάση αυτή θά επεκταθεί μελλοντικά και σε άλλα νησιά της εύκρατης ζώνης και ιδίως στό Αιγαίο. 
      
 2.1.7. Η δομή του πληθυσμού στα νησιά παρουσιάζει ίσως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ιδίως σε συνάρτηση με τα προβλήματα και προο-πτικές ανάπτυξης τους. Η δημογραφική γήρανση είναι ιδιαίτερα αισθητή  στα  μικρότερα νησιά της Κοινότητος. Τα νησιά της Κοινότητος παρουσιάζουν χαμηλά  επίπεδα ειδίκευσης του εργατικού τους δυναμικού και υψηλά ποσοστά ανεργίας. 
      
 2.1.8. H οικονομία των νησιών της Κοινότητος βασίζεται σε δύο τομείς:  πρωτογενή (20% των απασχολουμένων) και τριτογενή (56.9%), με ελάχιστες εξαιρέσεις,  με έντονη τάση μείωσης της σημασίας του πρώτου και μεγέθυνσης  του δεύτερου. Ο τριτογενής τομέας και ιδιαίτερα ο τουρισμός αποτελούν πλέον την σημαντικότερη οικονομική δραστηριότητα για τα περισσότερα νησιά.  Η  σημαντική αύξηση του τουρισμού  τις τελευταίες δεκαετίες επηρέασε ουσιαστικά όλα σχεδόν τα νησιά  της  Κοινότητος,  με  ελάχιστες  εξαιρέσεις,  μικρά  και  μεγάλα.  Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσιάζει ο τουρισμός στα νησιά της Μεσογείου  (π.χ. Βαλεαρίδες, Σαρδηνία και Αιγαίο) και στην Μακρονησία (Κανάριοι, Αζόρες και Μαδέρα). 
      
 2.1.9. Από άποψη επιπέδου ανάπτυξης (εισόδημα, Α.Ε.Π., δείκτες ευημερίας), παρά τις τεράστιες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των πλούσιων και πτωχών νησιών, οι νησιωτικές περιοχές της Κοινότητος εξακολουθούν να συμπεριλαμβάνουν σε ένα μεγάλο ποσοστό τις πλέον "περιφερειακές" (με βάση δείκτες "ευκολίας πρόσβασης") και πλέον μειονεκτικές περιοχές της Ευρώπης χωρίς η κατάσταση να βελτιώνεται      διαχρονικά. 

 2.1.10. Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τα νησιά της Κοινότητος παρουσιάζει  σημαντικές διαφορές λόγω των ιδιαιτεροτήτων που εμφανίζει κάθε κράτος -μέλος ως προς την διοικητική διαίρεση, τον ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης, την περιφερειακή πολιτική και τις επι μέρους πολιτικές (π.χ. μεταφορές, τουρισμός) αλλά και λόγω των ιδιαιτεροτήτων που εμφανίζει κάθε νησί στον εθνικό χώρο.  Eν γένει τα  μεγαλύτερα ή τα πλέον απομεμακρυσμένα έχουν μεγαλύτερο βαθμό αυτονομίας. 


2.2. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
     
 2.2.1. Τα νησιά της κοινότητας αντιμετωπίζονται ως μια επί μέρους ομάδα περιφερειακών περιοχών. Ως κύριο χαρακτηριστικό και πρόβλημα προβάλλεται η γεωγραφική θέση. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς κατάρτισης του "δείκτη περιφερειακότητας" τα νησιά κατατάσσονται κύρια στις εξωτερικές περιφε-ρειακές περιοχές.  Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε σχέση με τον Κοινοτικό  μέσο όρο (100) ο δείκτης περιφερειακότητας για τα νησιά της Ελλάδας είναι κατώτερος των 36 ενώ η Μαδέρα και οι Αζόρες πλησιάζουν το 20. 
      
 2.2.2. Η  σταδιακή διεύρυνση της κοινότητας (διπλασιασμός των κρατών μελών σε 13 χρόνια) δεν ήταν δυνατό παρά να σωρεύσει και να αποκαλύψει  σε  μεγαλύτερο βαθμό την έκταση των ανισοτήτων τόσο μεταξύ των κρατών μελών όσο και μεταξύ περιοχών. Η εφαρμογή της ενιαίας πράξης θα επιδεινώσει  την κατάσταση στο μέτρο που οι περιφερειακές ανισότητες είναι οργανικό προϊόν των μηχανισμών της αγοράς.
      
 2.2.3. Πρέπει, μολαταύτα, να υπογραμμισθεί ότι η κατά πάσα πιθανότητα διεύρυνση των περιφερειακών ανισοτήτων,  εξ αιτίας της Ενιαίας Πράξης δεν σημαίνει κατ'ανάγκη και χειροτέρευση των απόλυτων μεγεθών των χαρακτηριστικών δεικτών ευημερίας και ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών.  Το πιθανώτερο είναι, ότι οι δείκτες αυτοί θα αυξηθούν κυρίως εξ αιτίας της διεύρυνσης της οικονομικής "ενδοχώρας" που συνεπάγεται για τις περιφέρειες της Ευρώπης η ενοποίηση της ευρωπαϊκής αγοράς. 
      
  2.2.4. Εξ ίσου όμως, πιθανόν είναι, ότι αυτή η ποσοτική βελτίωση των  απόλυτων δεικτών θα γίνει σε βάρος των ποιοτικών χαρακτηριστικών των τοπικών κοινωνιών.  Πέρα απ'αυτό, όμως, την βαρύνουσα σημασία, από άποψη πολιτικοκοινωνική και εθνική, έχει η απόσταση των επιπέδων αναπτύξεως μέσα σε μια ενιαία αγορά (και Πολιτεία, στο  μέλλον), δηλαδή η πιθανή χειροτέρευση των σχετικών δεικτών αναπτύξεως. Κατά συνέπεια, οι προοπτικές που διαφαίνονται είναι πράγματι δυσμενείς για τις νησιωτικές περιοχές, από αυτή την κύρια άποψη,  έστω  και  αν  σε απόλυτα μεγέθη το επίπεδο ανάπτυξής τους ανεβεί. 

 2.2.5. Η οικονομική και κοινωνική συνοχή της κοινότητας αποτελεί έναν από τους στόχους της κοινοτικής πολιτικής στο πλαίσιο της "ενιαίας ευρωπαϊκής πράξης". Το ενδιαφέρον της κοινότητας τα τελευταία χρόνια περιορίζεται στην αντιμετώπιση του προβλήματος ονομαστικής σύγκλισης (σταθερότητα τιμών, αποκατάσταση και τήρηση ισορροπιών στα δημόσια οικονομικά και τις εξωτερικές συναλλαγές), που υποβοηθά τη διαμόρφωση ενός κλίματος σταθερότητας και διευκολύνει την υλοποίηση της μεγάλης εσωτερικής αγοράς απομακρύνοντας όμως τουλάχιστον χρονικά την επίλυση του προβλήματος της πραγματικής σύγκλισης. 
      
 2.2.6. Στο ήδη διαμορφωμένο αυτό πλαίσιο γίνεται φανερό ότι η αντιμετώπιση αναπτυξιακών προβλημάτων ιδιαίτερα καθυστερημένων περιοχών  μπορεί ευκολώτερα να προωθηθεί μόνο με εξειδικευμένες κοινοτικές πολιτικές. 
      
  2.2.7. Τα προβλήματα των νησιώτικων περιοχών από το 1984 ήδη συγκέντρωναν το ενδιαφέρον του Τμήματος Περιφερειακής Ανάπτυξης και έκτοτε μια σειρά εκθέσεων, μελετών, ψηφισμάτων αλλά και προγραμμάτων στο  πλαίσιο της γενικώτερης περιφερειακής πολιτικής της κοινότητας κινήθηκαν προς την κατεύθυνση της επιτάχυνσης της αναπτυξιακής πορείας των νησιών.  Την αναγκαιότητα της κατά περίπτωση εξειδίκευσης έρχεται να αναγνωρίσει η "9η  επιτροπή  νησιών" της Διάσκεψης Περιφερειακών Παράκτιων Περιοχών της Ε.Ο.Κ.  (Αζόρες 18-19 Μαιου 1989) όπου διαπιστώθηκε αδυναμία εκτίμησης (κατά
περίπτωση) των επιδράσεων της Ενιαίας Αγοράς λόγω έλλειψης των αναγκαίων στατιστικών στοιχείων!

 2.2.8. Σύμφωνη φαίνεται και η γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής καθώς και της Επιτροπής Νησιών, για την  αναγκαιότητα παρέμβασης και λήψη εξειδικευμένων μέτρων αναγνωρίζοντας τις ιδιομορφίες των Θ ΝΑΠ (RPMI). Η έκθεση της Επιτροπής Περιφερειακής Πολιτικής και Χωροταξίας (3 Ιουλίου 1987) προτείνει εξειδίκευση πολιτικής. Παρά όμως τη σύμφωνη γνώμη των κοινοτικών οργάνων για την αναγκαιότητα εξειδικευμένης παρέμβασης δεν έχει προς το παρόν διαμορφωθεί η άποψη για τις διαδικασίες και τους μηχανισμούς υλοποίησης της παρέμβασης". 
      
 2.2.9. Αν το ζήτημα των νησιών αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο των εγγενώς  μειονεκτικών περιφερειών (σε πολλές περιπτώσεις των πλέον ασθενών εκ των  μειονεκτικών περιοχών), είναι φανερό ότι το ενδεχόμενο της πραγματικής σύγκλισης στο πλαίσιο της Κοινότητας δεν αποτελεί παρά ουτοπία για τις νησιώτικες περιφέρειες. 
      
 2.2.10. Το πρόβλημα των νησιών πρέπει να θεωρηθεί από μια νέα οπτική  σύμφωνα με την οποία: 

 1. Η διαπιστωμένη μεταβολή στην κλίμακα προτιμήσεων ζωής (περιβάλλον, μικρές κοινότητες) του σημερινού κατοίκου της ευρωπαϊκής κοινότητας είναι δυνατό, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να μεταβάλει τα νησιά σε πόλο έλξης για άτομα και επαγγέλματα υψηλής στάθμης και σε απασχολήσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας. 

 2. Τα νησιά αποτελούν πολύτιμες συλλογές φυσικών πόρων, οπότε  με ανάλογο σχεδιασμό είναι δυνατό να προσελκύσουν επενδύσεις υψηλού  κόστους και απόδοσης (π.χ. γενικές και ειδικές τουριστικές δραστηριότητες υψηλού επιπέδου με πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα), και

 3. Το έντονα εκδηλούμενο ενδιαφέρον της σύγχρονης κοινωνίας για κλειστά  οικολογικά συστήματα δυνατόν (αν όχι βέβαιον) να συμβάλλει στη μεταβίβαση  κοινοτικών πόρων στις νησιώτικες περιφέρειες για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας με πολλαπλασιαστικές επιδράσεις για την οικονομία των νησιών τόσο άμεσες (οικολογικά και επιστημονικά προγράμματα - τουρισμός) όσο και έμμεσες. 


----------------------------------------------------------
ΓΙΑ ΕΝΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1991
http://www.aegean.gr/lid/internet/elliniki_ekdosi/Dimosieuseis/islstrategy.doc



17ο Τεύχος



Το άρθρο αυτό προέρχεται από eyploia.aigaio-net.gr
old.eyploia.gr

Το URL της ιστορίας αυτής είναι ο εξής
old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1300