Ένα μεγάλο, πλούσιο και ασύλητο νεκροταφείο ανδρών επιφανών με ευρήματα αποκαλύπτεται τώρα σε μια έρημη παραλία των Ψαρών. Ακρόπολη δεν υπήρχε. Όμως πλάι στο κύμα η ανασκαφή αποκάλυψε φέτος τα πρώτα σπίτια του 1350 π.Χ. Σε κάθε δωμάτιο, ένα πιθάρι παρέμενε σφραγισμένο επί 3.500 χρόνια.
«Κάτι συμβαίνει στα Ψαρά, μεγαλύτερο απ' ό,τι νομίζαμε έως τώρα», λέει η επικεφαλής της σωστικής ανασκαφής των Ψαρών, έφορος Αρχαιοτήτων Αγλαΐα Αρχοντίδου.
Επί 40 χρόνια, οι αρχαιολόγοι έπαιζαν κυνηγητό με τους τάφους που άνοιγε το κύμα και εύχονταν να πρόκειται για τυχαίες ταφές. Γιατί; Διότι το άνοιγμα ενός ακόμα νέου αρχαιολογικού «μετώπου» στην άγονη γραμμή μόνο μπελάδες μπορούσε να προκαλέσει.
Τα  ευρήματα όμως δεν αφήνουν περιθώρια αποχώρησης. Ήδη δε δρομολογούνται δημιουργία μουσείου και απαλλοτριώσεις γης. Ποια είναι τα σημαντικότερα;
Είναι τα χάλκινα όπλα - ξίφη και λόγχες - τα όμορφα αγγεία που είχαν τοποθετηθεί με προσοχή αναποδογυρισμένα, το ένα δίπλα στο άλλο σ' έναν μεγάλο υπαίθριο αποθέτη, με τρόπο που γεννάει υπόνοιες για την ύπαρξη ενός τόπου λατρείας. Είναι τόσο πολλά, που αυτά και μόνο γεμίζουν ένα μικρό μουσείο. Όπλα είχαν οι επιφανείς άνδρες και όχι οι απλοί αγρότες, οι ψαράδες ή οι βοσκοί.
Είναι οι τρεις κτιστοί τάφοι και οι δύο ταφές μέσα σε πιθάρια, οι εγχυτρισμοί, που χρονολογούνται στο 3000 π.Χ., την εποχή της Τροίας.
Είναι το θυσιασμένο κατσικάκι που βρέθηκε πάνω σ' έναν τάφο.
Είναι τα ειδώλια, οι σφραγίδες και τα κοσμήματα, το μέγα πλήθος των αγγείων - μέχρι τριάντα - που βρέθηκαν σε τάφους που εχρησιμοποιούντο επί αιώνες.
Είναι ένας μισοκατεστραμμένος κλίβανος κεραμεικής του 3000 π.Χ.
Είναι, τέλος, οι πρώτες αποδείξεις για την ύπαρξη μόνιμης εγκατάστασης στα Ψαρά. Το κτιριακό συγκρότημα, ο δρόμος, τα πιθάρια με τις σφραγίδες των εμπόρων. Το περιεχόμενό τους δεν αναλύθηκε ακόμα.

Το όνομα Ψαρά συναντάται και στον Όμηρο. Είναι ένα μικρό νησάκι, μία «ψείρα», ένα τίποτα πεταμένο στο Αιγαίο. Ένας τόπος άγονος, όπου δεν υπήρχε καν ένα κλήμα για να κάνουν σπονδές στον Διόνυσο. Όμως η θέση των Ψαρών έχει γεωγραφικά πλεονεκτήματα. Είναι, όπως λέει η κυρία Αρχοντίδου, ένα «πάτημα» για να πας παραπέρα: στη Χίο, τη Λέσβο, τη Μικρά Ασία, τη Σκύρο, τον Κάβο Ντόρο. Σήμερα έχουν 300 μόνιμους κατοίκους. Υπήρξαν όμως εποχές που είχαν πολύ περισσότερους.

Ποια είναι η σημασία της ανακάλυψης του μυκηναϊκού οικισμού στα Ψαρά;
«Μια πρώτη εκτίμηση είναι ότι διευρύνεται η περιφέρεια του μυκηναϊκού κόσμου», απαντά η αρχαιολόγος. Στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής έχουμε ένα κενό δύο αιώνων λόγω καταστροφής από σεισμό. Διαπιστώνεται όμως μια αξιοθαύμαστη συνέχεια της ζωής στους γεωμετρικούς, αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους».

πηγή: ΤΑ ΝΕΑ