του Μαυροειδή Σταμάτη

Πίσω από την κοσμική βιτρίνα του τουρισμού με τα βιολιά των σκυλονησιώτικων που απειλούν να καταλάβουν το Αιγαίο υπάρχει ακόμη σθεναρή και απολύτως ζωντανή η γνήσια μουσική παράδοση. Την παράδοση αυτή οφείλουμε, να την ψάξουμε, να τη βρούμε και να την αναδείξουμε μας είπε ο μουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας τον οποίο συναντήσαμε με αφορμή την 5η Παγκυκλαδική Μουσική Συνάντηση Λαϊκών Πνευστών που έγινε στη Μύκονο από τις 7 ώς τις 10 Σεπτεμβρίου. Στόχος των συναντήσεων αυτών που ξεκίνησαν το 2002 είναι να εντοπίσουν, να καταγράψουν και ν' αναδείξουν τους λαϊκούς οργανοπαίκτες απ' τα νησιά του Αρχιπελάγους που παίζουν παραδοσιακά πνευστά (τσαμπούνα, σουραύλι κ.ά.).

-- Ένας πανεπιστημιακός με τη δική σας μακρά πορεία αποφασίζει να συνδράμει τις ευαισθησίες ενός ΟΤΑ των Κυκλάδων, με στόχο την αποτροπή του κινδύνου εξαφάνισης της γνήσιας παραδοσιακής μουσικής. Πώς ξεκίνησε μια τέτοια εμπλοκή;

--Αυτό ξεκίνησε το 2002 με την πρωτοβουλία του Τάσου Αναστασίου. Ο Τάσος Αναστασίου είναι ένας από τους υπεύθυνους του τομέα Πολιτισμού στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κυκλάδων. Μας πήρε λοιπόν τηλέφωνο στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων και μας πρότεινε να κάνουμε μια συνάντηση στη Τζιά, γιατί η Τζιά έχει ακόμα αρκετούς τσαμπουνιέρηδες. Ομολογώ ότι ήταν μια έκπληξη για μένα γιατί τότε είχα την εντύπωση ότι η τσαμπούνα στο Αιγαίο έχει υποχωρήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Μάλιστα την τελευταία δεκαετία εξαιτίας της επικράτησης του βιολιού με το νέο ήχο των σκυλονησιώτικων όλα τα παλιά όργανα έχουν υποχωρήσει. Η τσαμπούνα όπως ξέρετε είναι ένα όργανο που έχει συνδεθεί με τους βοσκούς και τους ψαράδες. Έτσι, όταν άλλαξε η κοινωνική δομή των νησιών το όργανο αυτό ήταν λογικό να υποχωρεί. Ήταν λοιπόν μεγάλη έκπληξη όταν στην πρώτη συνάντηση ήρθαν περίπου 25 με 30 τσαμπουνιέρηδες από τα νησιά του Αιγαίου. Αυτοί συναντήθηκαν μεταξύ τους, γνωρίστηκαν πρώτα απ' όλα, αντάλλαξαν ιδέες, είδαν ότι δεν είναι μόνοι τους. Αυτό έδωσε ένα κίνητρο στις επόμενες συναντήσεις και φθάσαμε κάποια στιγμή να συγκεντρωθούν γύρω στα 100 όργανα κι αυτό είναι κατά τη γνώμη μου είναι ένας μεγάλος άθλος. Το γεγονός των συναντήσεων έδωσε κίνητρο στους μουσικούς πρώτ' απ' όλα αρκετοί από αυτούς να ξαναπιάσουν το όργανο, κάποιοι άλλοι που οι τσαμπούνες του είχανε χαλάσει να τις επισκευάσουν, να σκάψουνε μέσα στη μνήμη και το μυαλό τους, να θυμηθούνε παλιούς σκοπούς. Σας διαβεβαιώ πως τώρα υπάρχουν μουσικοί που όλη τη χρονιά ψάχνουν, θυμούνται, ρωτάνε και ξαναφτιάχνουν τα όργανά τους.

--Είναι όλοι τους ηλικιωμένοι άνθρωποι;

--Το εκπληκτικό είναι ότι υπάρχουν και νέα παιδιά. Ο μικρότερος τσαμπουνιέρης που έπαιξε ήταν πέντε χρονών, εγγονός κάποιου από τη Τζιά. Μάλιστα φέτος, έγινε και μια συνάντηση παιδιών στο Φοίνικα της Σύρου όπου συμμετείχαν μικροί μουσικοί απ' όλες τις Κυκλάδες. Αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι οι συναντήσεις αυτές γίνονται αποκλειστικά για τους μουσικούς. Δεν γίνονται ούτε για τους τουρίστες ούτε για το κοινό που έρχεται απλώς να τους ακούσει. Τους δίνει έτσι τη δυνατότητα να ανταλλάξουν απόψεις, εμπειρίες, να δει ο ένας πώς παίζει ο άλλος. Δίνουν και την ευκαιρία στην ομάδα των μουσικολόγων να συγκρίνει και να δούμε ομοιότητες και διαφορές στον τρόπο παιξίματος του οργάνου στον τρόπο κατασκευής από νησί σε νησί. Ειδικά φέτος αυτός ο συγκριτικός χαρακτήρας θα είναι αρκετά έντονος γιατί έρχονται μουσικοί και από τα Δωδεκάνησα και από το ανατολικό Αιγαίο και από την Κρήτη.

-- Πόσο ανιχνεύσιμη η ιστορική συνέχεια της παραδοσιακής μουσικής των Κυκλάδων. Τεκμηριώνονται επιστημονικά οι τυχόν συνδετικοί κρίκοι αυτής της εξέλιξης;

--Όπως υπάρχει μια συνέχεια στην ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, έτσι υπάρχει μια συνέχεια και στη μουσική. Αυτή η συνέχεια υπάρχει στις κλίμακες, τους ρυθμούς και, σίγουρα στα μουσικά όργανα. Χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι συνέχεια δεν σημαίνει και εξωτερικές επιδράσεις και "δώσε και πάρε".
Ο περίφημος αυλητής της Κέρου που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και κρατάει τους δύο αυλούς, παραπέμπει ευθέως στη βασική αρχή της τσαμπούνας: δυο αυλοί ενωμένοι που ο ένας κρατάει τον ισοκράτη και ο άλλος παίζει τη μελωδία. Βλέπουμε λοιπόν ότι στο Αιγαίο εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια να υπάρχει ο ίδιος οργανολογικός τύπος. Αυτό δείχνει τη συνέχεια. Από 'κεί και πέρα το Αιγαίο είναι ένα σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης και αυτό ακριβώς είναι που χαρακτηρίζει τη δυναμική και τη γοητεία του.

-- Μετά τη Τζιά, τη Νάξο και την Κύθνο οι φετινές εκδηλώσεις φιλοξενούνται στην κοσμική Μύκονο. Πόσο συμβιβάζεται το νησί του ολονύχτιου λάιφ στάιλ με τέτοιες ρομαντικές συναντήσεις και μουσικές αναζητήσεις;

--Ο επόμενος σταθμός μας είναι πράγματι η Μύκονος, γιατί η Μύκονος έχει πάρα πολλούς και εξαιρετικούς τσαμπουνιέρηδες. Εκπροσωπούν θάλεγα, την παράδοση της ορεινής Μυκόνου, της άνω Μεράς και εκεί έχει γίνει πολλή δουλειά πάνω στο όργανο αυτό, χάρις σ' έναν Νορβηγό γιατρό που ζει στη Μύκονο, τον Ούλαφ Ρόε ο οποίος έχει κάνει μια αξιόλογη δισκογραφική έκδοση για τις τσαμπούνες της Μυκόνου καθώς και ένα dvd για την κατασκευή τους.
?ρα βλέπετε πως πίσω από την κοσμική βιτρίνα υπάρχει ακόμα μια παράδοση σε πείσμα όλων αυτών των καταστάσεων και του λάιφ στάιλ που λέτε που εξακολουθεί να ζει.
Το μήνυμα αν θέλετε είναι ότι πίσω από τη βιτρίνα που απειλεί να καταλάβει το Αιγαίο υπάρχει μια παράδοση που τελικά οφείλουμε, να ψάξουμε, να τη βρούμε και να την αναδείξουμε.

--Mε δεδομένη την κυριαρχία των ΜΜΕ και της παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας τους, θεωρείτε ρεαλιστική την ελπίδα επιβίωσης των γνήσιων μουσικών παραδόσεων και των αντίστοιχων οργάνων η απλώς επιδιώκετε μια καταγραφή και τη μουσειακή τους διάσωση;

--Θα έλεγα ότι ενώ ξεκίνησα μαζί με την ομάδα των μουσικολόγων (μεταπτυχιακοί φοιτητές μου στο Πανεπιστήμιο) για να φτιάξουμε ένα αρχείο και να καταγράψουμε αυτήν την παράδοση επειδή ακριβώς εξαφανίζεται, στην πορεία αυτό που είδαμε είναι ότι υπάρχει μια δυναμική για ζωή, εξέλιξη και συνέχεια. Το γεγονός ότι δεν έχουμε να κάνουμε μόνον με κάποιους ηλικιωμένους τσαμπουνιέρηδης τους οποίους καλούμαστε να μουμιοποιήσουμε, να τους βάλουμε πίσω από μια βιτρίνα μουσείου ή να τους κλείσουμε σε κάποιο αρχείο αλλά και με νέα παιδιά που αγαπάνε αυτό το όργανο, το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί ένα σάιτ στο Ίντερνετ που λέγεται "Λαϊκά αερόφωνα gr" όπου εκεί όλοι αυτοί οι νέοι ανταλλάσσουν μεταξύ τους γνωριμίες, το γεγονός ότι δόθηκαν κίνητρα να γίνουν γιορτές με τσαμπούνες σε Κάρπαθο και Κρήτη φέτος, όλα αυτά δείχνουν ότι υπάρχει δυναμική. Ξέρετε ο λαός επιλέγει και ξέρει κάποια στιγμή τι θα κρατήσει και τι θα πετάξει ανεξάρτητα από τις δικές μας θελήσεις και επεμβάσεις. Πιστεύω ότι μορφές γνήσιας έκφρασης του λαϊκού πολιτισμού πάντα συγκινούνε και εμπνέουν αντέχουν και εξελίσσονται. Η παράδοση δεν είναι ένα μουσειακό αντικείμενο ή ένα προϊόν αρχαιολογικής ανασκαφής που θα το βάλουμε πίσω από μια βιτρίνα. Είναι ακριβώς ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται, είναι σαν το ένα ποτάμι που τρέχει. ?ρα λοιπόν θα ήμασταν κοντόφθαλμοι αν αντί για το ποτάμι σας δείχναμε ένα μπουκάλι ή ένα ποτήρι νερό και σας λέγαμε ότι αυτό είναι ποτάμι. Αυτό που κοιτάμε είναι το ποτάμι και όχι το ποτήρι.

-- Δεν φαίνεστε κατά συνέπεια και πολύ απαισιόδοξος ως προς το μέλλον της μουσικής πολιτισμικής ποικιλότητας.

--Δεν είμαι απαισιόδοξος, αλλά πρέπει να ξέρετε πως πάντα υπάρχουν μηχανισμοί που τα ποτάμια τα ξεραίνουνε. Πιστεύω όμως πως το ποτάμι της δικής μας μουσικής παράδοσης δέχεται πολλούς παραπόταμους, μεγαλώνει, ενισχύεται και καταλήγει σε ένα πολύ γονιμοποιό Δέλτα, και αυτό έδινε, δίνει και θα δίνει καρπούς.

πηγή: εφημερίδα ΑΥΓΗ, 01/09/2006