Διαδεδομένη είναι η άποψη, στον οικολογικό χώρο, ότι ο άνθρωπος και τα τεχνικά του δημιουργήματα βρίσκονται έξω και πέρα από την παρθένα φύση, αποτελούν κάποια διαστροφή ίσως της εξέλιξης ή έναν παράσιτο οργανισμό που, κάποια μέρα, θα καταστρέψει το σώμα που τον φιλοξενεί ή θα εξοντωθεί από αυτό.

Τέτοιες θέσεις θεωρείται γενικά ότι εκφράζονται από το ρεύμα της «βαθειάς οικολογίας». Μάλιστα για κάποιες παραλλαγές του, όπως η Θεωρία της Γαίας, αποτελούν το βασικό δόγμα. Υφέρπουν όμως επίσης και στην καθημερινή αντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου, σε έννοιες όπως «παρθένα φύση», δηλαδή φύση που δεν έχει ακόμη σπιλωθεί από την επαφή της με τον «πολιτισμένο» άνθρωπο.
Την πιο συστηματική και συχνά αυστηρή κριτική σε έναν τέτοιο τρόπο σκέψης έχουν αναλάβει οι υπέρμαχοι της Κοινωνικής Οικολογίας. Κατηγορούν μάλιστα αυτή την άποψη για ρομαντισμό, στατική σύλληψη της φύσης και για χρήση εξωλογικών επιχειρημάτων.
Θα ολοκληρώσουμε επομένως την εισαγωγική παρουσίαση των θέσεων του ρεύματος της Κοινωνικής Οικολογίας, που αρχίσαμε στην προηγούμενη έκδοση, με μιά σύντομη ανάπτυξη της θεωρίας της «δεύτερης φύσης» του Murray Bookchin.

Πρώτη και Δεύτερη Φύση
Ας κοιτάξουμε προσεχτικά τη μη ανθρώπινη φύση, λέει ο θεμελιωτής της Κοινωνικής Οικολογίας, ώστε να δούμε πέρα από το γραφικό σκηνικό. Θα αντιληφθούμε ότι πρόκειται για ένα εξελισσόμενο φαινόμενο, μια συνεχή διαδικασία που λαμβάνει χώρα κάθε στιγμή. Η «φύση» πρέπει να συλλαμβάνεται με έναν τέτοιο «οργανικό» και όχι «γραμμικό» τρόπο, ως μια συνεχής εξέλιξη και όχι ως σκηνικό σε μια καρτποστάλ.
Τα ανθρώπινα όντα είναι μέρος αυτής της διαδικασίας, όπως οι ανθρωποειδείς πρόγονοί τους και όπως όλα τα άλλα θηλαστικά. Το να αποκαλούμε τους ανθρώπους «ξένους» που δεν έχουν θέση στη φυσική διαδικασία, ή το να τους δούμε ως εισβολέα που παρασιτεί σε μια ανθρωπομορφική εκδοχή του πλανήτη (Γαία) είναι κακός τρόπος του σκέπτεσθαι, όχι μόνο κακή οικολογία.
Αυτός ο τρόπος σκέψης εξιδανικεύει την εξωανθρώπινη φύση ως «άγρια φύση», με έναν ρομαντικό, απλουστευτικό και τελικά ανθρωποκεντρικό τρόπο. Ετούτη η στατική εικόνα έπειτα θεωρείται περισότερο «φυσική» από τα έργα του ανθρώπου.
Πολλά από τα θεωρούμενα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων, όπως η δίποδη βάδιση, η κοινωνική ζωή, ο αλτρουισμός, η νοητική ικανότητα, η χρήση εργαλείων, είναι κοινά σε πολλά από τα συγγενή με τον άνθρωπο ζώα. Το πρωτότυπο στον άνθρωπο, αποτέλεσμα μακράς εξέλιξης, είναι ότι αυτές οι ιδιότητες έφθασαν σε ένα βαθμό εκλέπτυνσης και ολοκλήρωσης που γεννά πολιτισμούς και γρήγορα μεταβαλόμενες κοινωνίες, των οποίων δεν υπάρχει προηγούμενο στον μη ανθρώπινο κόσμο. Και η ανθρώπινη συνείδηση είναι επίσης δημιούργημα της φύσης, καθώς αυτή τείνει να εξελίσσεται προς την αυξανόμενη πολυπλοκότητα και αυτεπίγνωση. Οι άνθρωποι είναι φύση που έχει γίνει αυτεπίγνωτη!
Οι άνθρωποι παραμένουν έτσι πάντα ριζωμένοι στην βιολογική εξελικτική ιστορία, την οποία ο Bookchin αποκαλεί "πρώτη Φύση" αλλά παράγουν επίσης μια χαρακτηριστικά ανθρώπινη κοινωνική φύση από μόνοι τους, που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε "δεύτερη Φύση". Η δεύτερή μας φύση, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, της επιστήμης, των κοινωνικών θεσμών, των πόλεων, όλα στηρίζονται σε ικανότητες που εξελιχθηκαν από την πρώτη φύση.
Η «δεύτερη Φύση» είναι ο τρόπος με τον οποίο τα ανθρώπινα όντα, ως ευέλικτα και με υψηλή ευφυΐα πρωτεύοντα, κατοικούν τον φυσικό κόσμο. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι δημιουργούν τον κόσμο που είναι ο πιο κατάλληλος για το δικό τους τρόπο ύπαρξης. Υπό αυτή την έννοια η «δεύτερη Φύση» δεν διαφέρει από το περιβάλλον που κάθε ζώο, ανάλογα με τις ικανότητές του, δημιουργεί για να ζήσει.

Ούτε ανθρωποκεντρισμός ούτε βιοκεντρισμός
Η ανθρωπογενής "δεύτερη Φύση" είναι επομένως φυσικό δημιούργημα όσο η πρώτη. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι μπορούμε να παραγνωρίσουμε τη μοναδική θέση των ανθρώπων μέσα στη φύση, βάζοντάς τους δίπλα ας πούμε στις μέλισσες όσον αφορά την «εγγενή» τους αξία.
Ο Bookchin απορρίπτει τον απλουστευτικό τρόπο διαζευκτικής σκέψης που κρύβεται πίσω από τα συνήθως αναφερόμενα ως αντίθετα, τον ανθρωποκεντρισμό και τον βιοκεντρισμό.
Ο ανθρωποκεντρισμός τοποθετεί τους ανθρώπους στην κορυφή της ιεραρχίας των ειδών, παίρνοντας ως δεδομένο ότι ο κόσμος φτιάχτηκε για μας. Η αντίθετη αρχή, ο βιοκεντρισμός, ισχυρίζεται ότι όλα τα όντα έχουν την ίδια εγγενή αξία και μιλά για την ιδέα μιας «βιοκεντρικής δημοκρατίας» που, σύμφωνα με τον Bookchin, είναι σχεδόν χωρίς νόημα.
Η διχοτόμηση του ανθρώπινου από το μη ανθρώπινο υποδηλώνει μια ανικανότητα για οργανική σκέψη, λέει, και για μη προσέγγιση εξελισσόμενων φαινομένων με έναν αντίστοιχο διαλεκτικό τρόπο.
Η Κοινωνική Οικολογία, που είναι ανοιχτός οικολογικός ανθρωπισμός, θεωρεί τα ανθρώπινα όντα ως τις πλέον διαφοροποιημένες και πολύπλοκες μορφές ζωής του πλανήτη, χωρίς τα οποία ούτε συνείδηση ούτε ελευθερία θα μπορούσε να υπάρχει. Δυνητικά, τουλάχιστον, οι άνθρωποι είναι η μόνη πιθανή πηγή ηθικής σε αυτό τον πλανήτη, και μάλιστα μιας ηθικής που αιτεί την προστασία της βιόσφαιρας.
Η ίδια η φύση του ανθρώπου είναι που τον ωθεί προς μια οικολογικά συνεπή συμπεριφορά, και πράγματι αυτό συνέβαινε στις εξισωτικές τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες. Φταίνε οι επικρατούσες ιεραρχικές κοινωνίες επομένως που, με την όξυνση του ανταγωνισμού και την επεκτατικότητα που τις χαρακτηρίζει, εμποδίζουν την εκπλήρωση των αληθινών ανθρώπινων δυνατοτήτων.

Πηγές:
The green fuse
Μurray Boockchin: "What is Social Ecology?"
Institute for social ecology
Harbinger: a journal of social ecology
Διαβάστε επίσης τα Αφιερώματα:
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Κοινωνική Οικολογία
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Βαθειά Οικολογία
Ιανουάριος 2004

Λ.M.
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ: http://www.oikologos.gr/