Το λεύκωμα του Χρ. Καζόλη με φωτογραφίες από παραδοσιακά νησιώτικα επαγγέλματα που χάνονται 

Αν κάποτε ήταν προφανής η ανάπτυξη των παραδοσιακών επαγγελμάτων και δραστηριοτήτων, στην εποχή του μαζικού τουρισμού και της κυριαρχίας της τεχνολογίας είναι «κάδρα» στον φακό
του Χρήστου Καζόλη. Εδώ μια εποχή φεύγει ή πεισματικά συνεχίζεται.

Το λεύκωμα του Χρ. Καζόλη στηρίζεται σε ένα κατόρθωμα: από σύνολο 20.000 φωτογραφιών επιλέχθηκαν αρχικά 1.000 και παρουσιάζονται τελικά οι 274, διανθισμένες με κείμενα του Φώτη
Χατζηθεοδωρίδη, επίκουρου καθηγητή Περιφερειακής και Αγροτικής Ανάπτυξης. Τα λεύκωμα ταξινομείται σε δύο ενότητες: 1) παραδοσιακά επαγγέλματα και ασχολίες και 2) αγροτικές
δραστηριότητες (της γης, με τα ζώα και της θάλασσας). Επίσης περιλαμβάνονται τρεις μικρές ιστορίες-αφηγήσεις για παραδοσιακά επαγγέλματα με επίκεντρο τους ανθρώπους.

Το σύνολο των φωτογραφιών προέρχεται από τη Λήμνο, το νησί όπου γεννήθηκε, ζει και εργάζεται ο Χρήστος Καζόλης, αντιπροσωπεύει όμως όλα τα νησιά του Αιγαίου. Εδώ υλικό είναι
 η επιμονή ενός φωτογράφου να καταγράψει... το μεράκι των ανθρώπων! Και το ξεχωριστό είναι πως όπου κάποιες ασχολίες είχαν σταματήσει τελείως, ξαναζωντάνεψαν για την ανάγκη
 του φακού. Δεν χαρακτήριζε άστοχα ο αρχιτέκτονας ?ρης Κωνσταντινίδης τη φωτογραφική μηχανή «καταπληκτική εφεύρεση, που συλλαμβάνει την αλήθεια της στιγμής». Πολύ περισσότερο
 όταν η μηχανή βρίσκεται στα χέρια ανθρώπων σαν τον Χρήστο Καζόλη που δένουν την εποχή που φεύγει με την ανάγκη της συγκινησιακά φορτισμένης καταγραφής της.

ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΛΥΚΩΝ
 
 
Οι άνθρωποι δεν παίζουν με το... χιόνι, είναι εργάτες αλυκών. Μαζεύουν, καθαρίζουν και φορτώνουν το αλάτι από εκεί όπου το αποθέτει η φύση: σε κοιλότητες βράχων παράκτιων περιοχών
και σε λίμνες που σχηματίστηκαν δίπλα στη θάλασσα, όπου το θαλασσινό νερό αρχικά εγκλωβίζεται και στη συνέχεια με την επίδραση του ήλιου εξατμίζεται αφήνοντας πίσω του αλάτι. Στο
 Αιγαίο υπήρχαν (και υπάρχουν) αρκετές αλυκές. Κάποιες αξιοποιήθηκαν σε βιομηχανική βάση.

ΚΗΡΟΠΟΙΟΣ
 
 
Το κερί για αιώνες αποτέλεσε το κυριότερο φωτιστικό μέσο, γρήγορα όμως πήρε και συμβολικές διαστάσεις στη θρησκεία. Παρότι τις περισσότερες φορές τα κεριά τα έφτιαχναν οι ίδιοι
 οι πιστοί, πιο επαγγελματικά γινόταν από τον νεωκόρο της εκκλησιάς. Αυτός κρεμούσε νήματα στα άγκιστρα του ειδικού κηροπλαστικού του στεφανιού, έχυνε πάνω τους λειωμένο κερί
και έτσι έφτιαχνε κεριά και λαμπάδες. H δουλειά γρήγορα αντικαταστάθηκε από τα έτοιμα κεριά που έφταναν από τις μεγάλες αγορές.

ΚΑΡΑΒΟΜΑΡΑΓΚΟΣ (καλαφατάς)
 
 
Καραβομαραγκός είναι αυτός που κατασκευάζει και επισκευάζει ξύλινα σκάφη. Ο ατμός και το μέταλλο όμως... είχαν διαφορετική άποψη και γρήγορα παραγκώνισαν τα μεγάλα ιστιοφόρα
και τα ξύλινα σκάφη. H χρήση του πλαστικού έβαλε κι άλλους περιορισμούς στην τέχνη του καραβομαραγκού. Όμως τα πράγματα δεν τελείωσαν τόσο εύκολα. Σαν... τα «γαλατικά χωριά»
του Αστερίξ, οι ταρσανάδες και τα καρνάγια του Αιγαίου έχουν ακόμη καραβομαραγκούς. Εκεί πελεκούν, καρφώνουν με μπακιρένια καρφιά, βράζουν τις πίσσες και τις παλαμίζουν (απλώνουν)
με τις βούρτσες, ζουμπάρουν (πιέζουν) τα καρφιά. Οι καλαφάτες τοποθετούν ένα ειδικό προϊόν από φυτικές ύλες (το κανάβι) στους αρμούς των ξύλων, με τη βοήθεια του σκαρπέλου και της
 ματσόλας (ξύλινο σφυρί). Έτσι η... αντιπολίτευση στο πλαστικό πεισματικά αντέχει.

ΚΑΛΑΘΟΠΟΙΟΣ
 
 
Καλάμι, σκίνα ή λυγαριά. Αρκούν αυτά για το περίτεχνο πλέξιμο του καλαθά, ο οποίος με ελάχιστα εργαλεία ακολουθούσε τους προηγούμενους στην οικογένεια που του μετέφεραν την
τεχνογνωσία. Τα καλάθια είχαν διάφορες χρήσεις. Ήταν κόφες (κοφίνια) για τη μεταφορά των σταφυλιών κατά τον τρύγο, τουπιά (καλούπια) για το πήξιμο του τυριού και ψωμοκοφινίδες
 για τη διατήρηση του ψωμιού. Στο παρελθόν άλλωστε τα περισσότερα υλικά τα μετέφεραν με καλάθια.

ΑΛΕΣΜΑ - ΜΥΛΟΙ
 
 
Οι αλευρόμυλοι μετέτρεπαν τον καρπό σε αλεύρι. Στην αρχή είχαν κινητήρια δύναμη τον άνεμο ή το νερό, στη συνέχεια ήρθαν οι ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι. Το ισόγειο του μύλου
χρησιμοποιείται για τη συγκέντρωση και το ζύγισμα του σιταριού και του κριθαριού. Στον μεσαίο όροφο (στο πατάρι) συγκεντρώνεται το αλεύρι που πέφτει από τις μυλόπετρες, ενώ στον
2ο όροφο λειτουργεί το αλεστικό μηχάνημα. Σίγουρα ο ηλεκτρισμός έχει απλοποιήσει τα πράγματα (λιγοστοί είναι οι παραδοσιακοί αλευρόμυλοι που έχουν διασωθεί στον αιγαιακό χώρο),
 κάνοντας ευκολότερη την άλεση. Κάποιοι όμως επιμένουν πως χαλάει τη γεύση και την ποιότητα του αλευριού.

ΑΛΩΝΙΣΜΑ - ΛΙΧΝΙΣΜΑ
 
 
Αλώνισμα, λίχνισμα και δρεμόνιασμα: επίπονες δουλειές μέσα στη ζέστη. Τα δεμάτια απλώνονται πάνω στο πέτρινο αλώνι, κόβονται τα δεματικά και σκορπίζονται τα χερόβολα σε όλο το
χώρο του αλωνιού. Στο κέντρο βρίσκεται ένα ξύλο, συνήθως από πουρνάρι, μπηγμένο στο χώμα και καλά στερεωμένο. Πάνω του δένεται η τριχιά, που κρατάει τα ζώα όταν γυρνάνε πάνω
 στο αλώνι. Δένονται μεταξύ τους με λαιμαριές και όλα μαζί με το σκοινί του ξύλου. Ο αλωνάρης κρατά μια βίτσα στα χέρια, τη χτυπά στον αέρα για να φοβίζει τα ζώα και να τα κάνει να
τρέχουν κι έτσι να πατούν τα χερόβολα σε όλο το αλώνι, απ' έξω προς τα μέσα. Το αλώνισμα συνεχίζεται ώσπου τα χερόβολα να γίνουν άχυρο και βγει ο καρπός από τα στάχυα. Ακολουθεί
το μάζεμα και το λίχνισμα στο οποίο βοηθά ο αέρας. Οι αλωνάρηδες χρησιμοποιούν ακόμη τα ξύλινα φτυάρια και φυσικά το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο) για το κοσκίνισμα του καρπού.
Ο καρπός λιάζεται και αποθηκεύεται.

ΑΓΩΓΙΑΤΗΣ
 
 
Οι αγωγιάτες, που επονομάζονταν και κιρατζήδες, μετέφεραν τα εμπορεύματα ή διακινούσαν τους ταξιδιώτες με άλογα και συχνότερα με μουλάρι, μέσα από δύσβατες περιοχές. Προέρχονταν
συνήθως από το στρώμα των ακτημόνων αγροτών. Πολλοί μουσικοί, αγρότες και άλλοι έγιναν αγωγιάτες κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής για να αντιμετωπίσουν την ανέχεια
και την πείνα, μετά την κατάσχεση όλου του ελαιόλαδου και την παράλυση του εμπορίου και των συγκοινωνιών. Το επάγγελμα σταδιακά έπαψε να εξασκείται μετά την εμφάνιση των αραμπάδων
 (αμαξών) και τη δημιουργία οδικών δικτύων στα νησιά.

ΡΑΦΤΗΣ
 
 
H ραπτική και η υφαντουργία ήταν οικιακές ασχολίες, ιδιαίτερα των γυναικών που έφτιαχναν τα βασικά είδη ρουχισμού. Ωστόσο υπήρχαν και επαγγελματίες ράφτες που ειδικεύονταν στην
κατασκευή συγκεκριμένων ειδών ρούχων. Οι ράφτες έφτιαχναν τα ρούχα από τσόχα (οπότε ονομάζονταν τσοχατζήδες) ή από αμπά (οι αμπατζήδες), και τα έραβαν με μεταξωτή κλωστή
 (μπρισίμι). H ειδικότητα των τσοχατζήδων, που έραβαν σαλβάρια, γιλέκια και καφτάνια ήταν απαραίτητη στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι αμπατζήδες σταδιακά αντικατέστησαν τους τσοχατζήδες.
 Χρησιμοποιούσαν τον εισαγόμενο αμπά, ένα είδος χοντρού υφάσματος.

ΣΙΔΕΡΑΣ
 
 
Το καμίνι είναι πέτρινο και έχει προσαρμοσμένο στη μία πλευρά του το προφύσι (είναι από μαντέμι και έχει σχήμα κώνου). Ο χώρος του καμινιού μπροστά από τη μικρή βάση του προφυσιού
είναι εκεί όπου καίγεται το κάρβουνο. Μπροστά από το καμίνι βρίσκεται το φυσερό. Φυσώντας με αυτό διοχετεύεται αέρας που καίει το κάρβουνο. Το αμόνι είναι μισό σιδερένιο και μισό
ατσάλινο. Βρίσκεται τοποθετημένο πάνω σ' ένα χοντρό κορμό δέντρου, γύρω από το οποίο υπάρχει ένα σιδερένιο στεφάνι με υποδοχές απ' όπου κρέμονται τα διάφορα σφυριά. Το ένα άκρο
του αμονιού έχει σχήμα κώνου και πάνω του ο σιδεράς φαρδαίνει ή μακραίνει το σίδερο, χτυπώντας το ανάλογα. Το άλλο άκρο έχει επίπεδη την άνω επιφάνειά του και πάνω του ο σιδεράς
ισιώνει και λειαίνει τις επιφάνειες του σίδερου. Την τέχνη ασκούσαν συνήθως οι Τσιγγάνοι, γι' αυτό και τον σιδερά τον αποκαλούσαν και «γύφτο ή κατσίβελο».

ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΟΣ
 
 
H κατασκευή μουσικών οργάνων είναι μια τέχνη παλιά όσο και η ίδια η μουσική. Ασκήθηκε στο ξεκίνημά της από τους ίδιους τους μουσικούς και γρήγορα άρχισε να δημιουργείται παράδοση.
Τα χαρακτηριστικά της οργανοποιίας έχουν σχέση με το χειροποίητο της κατασκευής. Ο τεχνίτης δηλαδή έχει σχεδιάσει και κατασκευάσει κάθε μέρος του οργάνου βάζοντας τη δική του
σφραγίδα. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην οργανοποιία είναι διάφορα είδη ξύλου, κόκαλο, όστρακα και ελάχιστα μεταλλικά εξαρτήματα.

πηγή: ΤΑ ΝΕΑ , 11/08/2006