ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ  ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Κεντρ. Γραφεία: Βασ. Ηρακλείου 24 - 106 82 ΑΘΗΝΑ  Τηλ./Fax: (01) 8228704, 8227937, 8227618
Γραφεία Θεσ/νίκης: Καστριτσίου 8 - 546 23 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ Τηλ./Fax: (031) 244245 Fax: (031) 256774

Για να κατεβάσετε το αρχείο πατήστε εδώ.

1. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, ασπαζόμενη γενικότερα τις αρχές που οδηγούν στην αναβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος και της ζωής, υποστηρίζει εκείνες τις πρακτικές που οδηγούν στην κάλυψη υφιστάμενων ενεργειακών αναγκών χωρίς να δημιουργούν περιβαλλοντικά προβλήματα.
2. Επειδή η αιολική ενέργεια ανήκει σε εκείνες τις ενεργειακές πηγές που μπορούν να γίνουν εκμεταλλεύσιμες χωρίς να παράγονται ρυπαντές, γι αυτό η ΕΟΕ βλέπει εξ αρχής θετικά και υποστηρίζει την προώθηση της κάλυψης ενεργειακών αναγκών μέσω της αιολικής εκμετάλλευσης.
3. Επειδή όμως επισταμένη έρευνα των πρόσφατων δεκαετιών έχει καταδείξει αξιόλογες και υπολογίσιμες αρνητικές επιπτώσεις της υφιστάμενης τεχνολογίας και υποδομών εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας πάνω στον υπόλοιπο έμβιο κόσμο και ιδιαίτερα στα πουλιά (βλέπε συνημμένο υπόμνημα), η ΕΟΕ, προσβλέπει σε μία διεξοδική προσπάθεια αναζητήσεων και εξελίξεων σ’ αυτόν τον ενεργειακό τομέα που να έχει ως αποτέλεσμα τη μέγιστη δυνατή μείωση τέτοιων αρνητικών επιδράσεων.
4. Η ΕΟΕ δηλαδή, δεν απορρίπτει μεν αυτή την ενεργειακή πρακτική, αντίθετα την υποστηρίζει, αλλά ζητάει και απαιτεί από κάθε σχετιζόμενο πολιτειακό φορέα να ανταποκριθεί θετικά σε οποιαδήποτε τεκμηριωμένη πρόταση αποσκοπεί στην άμβλυνση τέτοιων αρνητικών επιδράσεων. 
5. Επειδή μέχρι σήμερα έχει καταδειχθεί (βλέπε υπόμνημα) ότι τέτοιες αρνητικές επιδράσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ένα βαθμό συνδυαστικά με :
 Εξελίξεις στην τεχνολογία εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας
 Κατάλληλη γεωγραφική επιλογή των περιοχών εγκατάστασης των αιολικών πάρκων
 Κατάλληλο σχεδιασμό του αιολικού πάρκου σε μία πρόσφορη περιοχή, δηλαδή ως προς το πλήθος, τύπο, ακριβής θέση, διάταξη κλπ των ανεμογεννητριών και των λοιπών υποδομών τους (μετεωρολογικοί πύργοι, κτιριακές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, υποδομές προσβάσεων κλπ)
 Επιτόπια διερεύνηση του βιοτικού περιβάλλοντος (οικοσυστήματα, άγρια ζωή, κλπ) πρίν και μετά την εγκατάσταση ενός αιολικού πάρκου
 Θεσμοθέτηση κατάλληλων προδιαγραφών που αφορούν κυρίως στο περιεχόμενο και στην ουσία των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που απαιτούνται για την αδειοδότηση της εγκατάστασης ενός αιολικού πάρκου
η ΕΟΕ παρακολουθεί αυτές τις παραμέτρους έχοντας συστήσει ειδική προς τούτο επιστημονική επιτροπή και προωθεί τις όποιες θετικές και βάσιμες προτάσεις προκύπτουν, επιδιώκοντας τακτική και διαρκή επαφή και συνεργασία με κάθε σχετικό πολιτειακό φορέα.
6. Τέλος, η ΕΟΕ προσβλέπει για το άμεσο μέλλον, στην εφαρμογή και από τη χώρα μας μιας ειδικής εθνικής στρατηγικής εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων πάνω στο θέμα αυτό, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της νέας οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορά στη Στρατηγική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων με την οποία πρέπει και η χώρα μας οφείλει να εναρμονιστεί μέχρι τον Ιούλιο του 2004.

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

«ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΣΤΑ ΠΟΥΛΙΑ»

1. Γενικά
Το ζήτημα των αρνητικών επιδράσεων των αιολικών πάρκων στα πουλιά έχει απασχολήσει έντονα την ακαδημαϊκή κοινότητα τις πρόσφατες δεκαετίες. Ειδικές επιστημονικές έρευνες  έχουν αρχίσει από τη δεκαετία του 80 (βλέπε συνημμένη βιβλιογραφία).  Η ανασκόπηση όλης αυτής της ερευνητικής δράσης δείχνει σαφώς ότι οι αρνητικές επιδράσεις στα πουλιά μπορεί να προέλθουν από τρείς βασικές αιτίες :
 Την απώλεια αυτών καθ’ αυτών των οικοτόπων και ενδιαιτημάτων που καταλαμβάνουν οι εγκαταστάσεις του Αιολικού Πάρκου (εφεξής και χάριν συντομίας αναφερόμενου ως ΑΙΟΠΑ).
 Την άμεση θνησιμότητα που προκαλείται από την πρόσκρουση των πουλιών στις υποδομές του ΑΙΟΠΑ
 Την έμμεση παρενόχληση (απομάκρυνση και αλλαγή των διαβάσεων) των πουλιών από τις περιοχές που εγκαθίστανται τα ΑΙΟΠΑ.

2. Απώλεια οικοτόπων και ενδιαιτημάτων
Αυτή η επίδραση δεν θεωρείται ως ιδιαίτερα σημαντική εφ όσον η περιοχή εγκατάστασης του ΑΙΟΠΑ βρίσκεται αρκετά εκτός θεσμοθετημένων περιοχών και πιο συγκεκριμένα περιοχών που έχουν να επιδείξουν μια ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα βιοποικιλότητα ή ειδικότερο ενδιαφέρον ως χώροι ενδιαίτησης σπάνιων και απειλούμενων ειδών. Επίσης εφ όσον οι περιοχές αυτές δεν αποτελούν μόνιμους ή περιστασιακούς χώρους συγκεντρώσεων αξιόλογων πληθυσμών πουλιών έστω και μη απειλούμενων.
Βέβαια, ακόμη και αν η εγκατάσταση του ΑΙΟΠΑ πρόκειται να γίνει σε περιοχές όχι σημαντικές ως προς τα προηγούμενα, οι επιδράσεις μπορούν να είναι αξιόλογες εάν πρόκειται για μεγάλης κλίμακας έργο, δηλαδή για ΑΙΟΠΑ που περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό ανεμογεννητριών και καταλαμβάνει ιδιαίτερα μεγάλη έκταση.
Σε ορισμένες περιπτώσεις ΑΙΟΠΑ (έστω και περιορισμένων σε έκταση) απαιτούνται υποστηρικτικές υποδομές μεγάλης κλίμακας όπως π.χ. πολλά χιλιόμετρα καλωδιώσεων για τη μεταφορά της ενέργειας ή δρόμων πρόσβασης που διέρχονται από ευαίσθητες περιοχές και προκαλούν σοβαρές αλλοιώσεις (απώλεια ή υποβάθμιση) σε αξιόλογους οικότοπους. 
Τέλος, αν η απώλεια των οικοτόπων – ενδιαιτημάτων της άγριας ζωής και ειδικότερα των πουλιών σε μια συγκεκριμένη θέση εγκατάστασης ΑΙΟΠΑ μπορεί να είναι αποδεκτή από μόνη της, μπορεί να μην είναι αποδεκτή συνυπολογιζόμενη με την ύπαρξη και άλλων προϋπαρχόντων γειτονικών εγκαταστάσεων που έχουν ήδη ανάλογες επιπτώσεις.  Μπορεί δηλαδή να μην είναι αποδεκτή κάτω από μία «αθροιστική λογική» των επιπτώσεων ανάλογων εγκαταστάσεων στην ευρύτερη περιοχή.

3. ?μεση θνησιμότητα από προσκρούσεις
Ο γενικότερος δείκτης θνησιμότητας που προκύπτει από τις έρευνες στο ζήτημα αυτό είναι «κατά μέσο όρο» αρκετά χαμηλός και θα μπορούσε να αναλογισθεί προς εκείνο που προκύπτει για τη θνησιμότητα των πουλιών στα πυκνής κυκλοφορίας εθνικά οδικά δίκτυα.  Όμως για το δείκτη αυτό, στην περίπτωση των ΑΙΟΠΑ, θα πρέπει να σημειωθούν τα εξής :
 Το σφάλμα υποεκτίμησής του είναι πολύ μεγαλύτερο λόγω της αδυναμίας εντοπισμού των πτωμάτων των πουλιών (σε πολλές περιπτώσεις διασπορά τους σε πυκνή βλάστηση, αφαίρεση των πτωμάτων από θηρευτές κατά τη νύχτα που η συχνότητα των προσκρούσεων είναι πολύ μεγαλύτερη)
 Οι περιοχές εγκατάστασης των ΑΙΟΠΑ αλλά και η φύση των υποδομών τους μπορεί να ασκήσουν υψηλή άμεση θνησιμότητα σε συγκεκριμένες ταξινομικές ομάδες πουλιών (π.χ. μεγαλόσωμα και μακρόβια πουλιά όπως αρπακτικά ή υδρόβια και παρυδάτια κ.ά. στα οποία μάλιστα περιλαμβάνονται πολλά σπάνια και απειλούμενα είδη. Για τέτοιες ομάδες ο δείκτης θνησιμότητας είναι κατά πολύ υψηλότερος και ως εκ τούτου δεν μπορεί να αγνοηθεί.
 Υψηλότερος και αξιόλογος δείκτης θνησιμότητας καταγράφεται και σε διάφορα μεγάλης κλίμακας ΑΙΟΠΑ (π.χ. Altamont pass στην Καλιφόρνια, Tarifa και Navara  στην Ισπανία).
 Πρόσθετοι παράγοντες που επηρεάζουν και αυξάνουν σημαντικά το δείκτη θνησιμότητας είναι η διεύθυνση και η ένταση των επικρατούντων ανέμων, το υψόμετρο και άλλα τοπογραφικά στοιχεία της θέσης εγκατάστασης, η σχετική υγρασία κ.ά.  Όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι αναγκαίο να συνεκτιμώνται σε μελέτες εκτίμησης των κινδύνων πρόσκρουσης πουλιών καθώς οι κίνδυνοι αυξάνουν σε συνθήκες χαμηλής ορατότητας λόγω υψηλής υγρασίας ή σε συνθήκες έντονου άνεμου που υπάρχει αδυναμία των πουλιών να ελέγξουν την πτήση τους και να αποφύγουν την πρόσκρουση. Υπό τέτοιες αντίξοες συνθήκες οι μεταναστεύοντες πληθυσμοί των περισσοτέρων ειδών αναγκάζονται να πετούν χαμηλά με αποτέλεσμα να αυξάνει και πάλι ο κίνδυνος προσκρούσεων.  Ειδικά για ζώνες διάβασης αποδημητικών, οι προηγούμενοι παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπ όψη πριν από οιαδήποτε εκτίμηση.
 Ο φωτισμός των ανεμογεννητριών γενικώς αντενδείκνυται γιατί μπορεί να καταστεί προσελκυστικός για πολλά είδη πουλιών.

4. Έμμεση παρενόχληση
 Ως έμμεσες επιδράσεις των ΑΙΟΠΑ στα πουλιά νοούνται γενικότερα εκείνες που έχουν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση ή εκδίωξη ή αποκλεισμό των πουλιών από κατάλληλα γι αυτά ενδιαιτήματα στα οποία απαντώνται κανονικά. Οι έμμεσες αυτές επιδράσεις είναι ποικίλες και διαφέρουν ανάλογα με τα είδη των πουλιών, ανάλογα με την εποχή και ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες στη θέση εγκατάστασης του ΑΙΟΠΑ. 
 Υπάρχουν πολλές αξιόπιστες έρευνες που αποδεικνύουν αυτή την επίδραση ακόμη και για μικρής κλίμακας ΑΙΟΠΑ.  Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα για είδη που έχουν εξειδικευμένες απαιτήσεις σε συγκεκριμένους τύπους οικότοπου (π.χ. σε υγρότοπους) οι οποίοι ενδέχεται να βρίσκονται υπό περιορισμένη έκταση στις θέσεις που εγκαθίσταται το ΑΙΟΠΑ.  Σε περίπτωση που το ΑΙΟΠΑ εγκαθίσταται σε ένα τέτοιο ενδιαίτημα και δεν υπάρχει κάποιο αντίστοιχο σε κοντινή απόσταση, τότε κάποια είδη που εξαρτώνται από αυτόν τον τύπο ενδιαιτήματος, μπορεί να αποκλειστούν από μία πολύ ευρύτερη του ΑΙΟΠΑ περιοχή.  Ακόμη μάλιστα κι αν υπάρξει υποκατάστατο ενδιαίτημα, η εποίκισή του δεν είναι πάντα βέβαια.
 Σοβαρή έμμεση επίδραση ασκείται και από τις υποστηρικτικές υποδομές του ΑΙΟΠΑ όπως είναι οι δρόμοι πρόσβασης ή οι καλωδιώσεις μεταφοράς ενέργειας που επιτρέπουν συχνή ανθρώπινη παρουσία σε ευαίσθητες φυσικές ζώνες πολύ μεγαλύτερες από αυτή καθαυτή την έκταση που καταλαμβάνει το ΑΙΟΠΑ.  Η ανθρώπινη παρουσία συνήθως αφορά και σε δραστηριότητες πέραν αυτών που σχετίζονται με τη λειτουργία του ΑΙΟΠΑ καθαυτού, όπως π.χ. και σε λαθροθηρία ή λαθροϋλοτομία κλπ, σε περιοχές όπου δεν προϋπήρχαν αλλά εμφανίζονται εκεί λόγω οδικής πρόσβασης.
 Ο θόρυβος τόσο κατά τη φάση κατασκευής όσο και κατά τη φάση λειτουργίας του ΑΙΟΠΑ έχει προκύψει ως μία ακόμη αρκετά πιθανή αιτία απομάκρυνσης ορισμένων ειδών πουλιών από τη γειτονία των εγκαταστάσεων ή μείωσης της συχνότητας εμφάνισής τους.   Το θέμα αυτό απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση.
 Έχει παρατηρηθεί ότι η παρουσία ενός ΑΙΟΠΑ μπορεί να επηρεάσει τις πορείες πτήσης των πληθυσμών κάποιων ειδών είτε σε ημερήσια είτε σε εποχιακή βάση. Κάτι τέτοιο αναμένεται να οδηγεί σε μία διάσπαση των οικολογικών «συνδέσμων» μεταξύ περιοχών διατροφής, ξεκούρασης ή και αναπαραγωγής. Τα συμπεράσματα από τέτοιες έμμεσες επιδράσεις στηρίζονται σε παρατηρήσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση του θέματος και κατά τη διάρκεια της νύχτας που είναι πολύ πιθανό να προκύψει ακόμη μεγαλύτερη αρνητική επίδραση.

5. ?λλα ζητήματα
 
5.1. Η επιτόπια και προ της εγκατάστασης καταγραφή παραμέτρων όπως οικότοποι, χλωρίδα, πανίδα (ιδιαίτερα ορνιθοπανίδα σε τέσσερις εποχές), υψόμετρο, άνεμοι, υγρασία, νέφωση, ομίχλη, συχνότητα διαβάσεων, κλπ. σε μία υποψήφια περιοχή για εγκατάσταση ενός ΑΙΟΠΑ, έχει αποφασιστική σημασία στην βέλτιστη προεκτίμηση  του δείκτη επικινδυνότητας για τα πουλιά. Επιπλέον, μία αντίστοιχη καταγραφή – παρακολούθηση μετά την εγκατάσταση, είναι επίσης πολύ χρήσιμη τόσο ως προς τον προσδιορισμό  πρόσθετων θετικών μέτρων ή ενεργειών στο συγκεκριμένο ΑΙΟΠΑ για περαιτέρω μείωση των επιπτώσεών του αλλά και ως προς την αντιμετώπιση ανάλογων ζητημάτων σε άλλες περιπτώσεις, δηλαδή πάνω στον ευρύτερο προβληματισμό και αντιμετώπιση του ζητήματος.   Ως εκ τούτου, οι ως άνω «πρίν και μετά» την εγκατάσταση του ΑΙΟΠΑ καταγραφές θα πρέπει να θεσμοθετηθούν ως απαραίτητες διαδικασίες στο όλο ζήτημα της αδειοδότησης και λειτουργίας τους.
5.2. Τα διάφορα μοντέλα εκτίμησης των κινδύνων των ΑΙΟΠΑ για τα πουλιά μπορούν να είναι πολύ χρήσιμα εργαλεία και για τις επιλογές εγκατάστασης ή λεπτομερούς σχεδιασμού ενός ΑΙΟΠΑ ώστε να ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις του. Για να εκληφθούν όμως ως αξιόπιστα θα πρέπει να έχουν δοκιμαστεί προηγουμένως πάνω σε συγκεκριμένα ΑΙΟΠΑ που τελούν σε λειτουργία.

 6. Συμπεράσματα - προοπτικές
 
 Η προώθηση της εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας είναι σαφώς ένα σημαντικό ζήτημα από την άποψη της προστασίας του περιβάλλοντος.  Εξ ίσου όμως σημαντικό, από την ίδια άποψη, αναδεικνύεται και το ζήτημα της λήψης μιας σειράς μέτρων και της τήρησης ορισμένων διαδικασιών κατά τις επιλογές εγκατάστασης των Αιολικών Πάρκων. Οι διαδικασίες που οδηγούν στην ορθή προώθηση και αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων θα μπορούσαν να συνοψιστούν υπό την οπτική των ακόλουθων κατευθύνσεων :
I. Απαιτείται η θεσμοθέτηση ενός ειδικού μοντέλου διαδικασίας και περιεχόμενου Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για την αδειοδότηση εγκατάστασης των ΑΙΟΠΑ.  Το μοντέλο αυτό θα πρέπει απαραιτήτως να περιλαμβάνει μία τουλάχιστον ετήσια προκαταρκτική έρευνα πάνω σε παραμέτρους όπως αυτές που αναφέρονται στην παράγραφο 5.1.  Ιδιαίτερη σπουδή και συγκέντρωση επαρκών στοιχείων πρέπει να αφορά στην καταγραφή της ορνιθοπανίδας της ευρύτερης και άμεσης περιοχής της προτιθέμενης εγκατάστασης.  Η μεθοδολογία τέτοιων προκαταρκτικών ερευνών θα πρέπει να είναι πάγια (standardized) ώστε να επιτρέπει συγκρισιμότητα στοιχείων και δεδομένων.  Μια τέτοια έρευνα θα πρέπει να διεξάγεται από ειδικούς εμπειρογνώμονες και ασφαλώς από έμπειρο ορνιθολόγο.
II. Τέτοιες ΜΠΕ θα πρέπει να εξετάζουν τις επιδράσεις τόσο στο επίπεδο του εκάστοτε συγκεκριμένου ΑΙΟΠΑ όσο και αθροιστικά στο επίπεδο μιας ευρύτερης περιοχής όπου υπάρχουν και άλλα ΑΙΟΠΑ ήδη εγκατεστημένα.
III. Θα πρέπει να προβλέπεται όπως ο αρχικός σχεδιασμός της προτιθέμενης εγκατάστασης να μπορεί να υπόκειται σε τροποποιήσεις ανάλογα με τα δεδομένα και συμπεράσματα της παραπάνω προκαταρκτικής έρευνας, εφ όσον με αυτές τις τροποποιήσεις εξασφαλίζεται μία αποδεκτή μείωση των αρνητικών επιπτώσεων.
IV. Θα πρέπει επίσης να προβλέπεται η δυνατότητα μιας παρακολούθησης των ως άνω παραμέτρων και μετά την εγκατάσταση του ΑΙΟΠΑ αλλά και η δυνατότητα εφαρμογής πρόσθετων σχετικών μέτρων, σύμφωνα με τα στοιχεία και πορίσματα αυτής της παρακολούθησης.  Έτσι, προκύπτει η ανάγκη όπως για κάθε υφιστάμενο ΑΙΟΠΑ αρχίσει άμεσα αυτή η παρακολούθηση. Η μεθοδολογία της θα πρέπει να είναι πάγια (standardized) ώστε να επιτρέπει συγκρισιμότητα στοιχείων και δεδομένων.
V. Οι ως άνω έρευνες και παρακολουθήσεις θα πρέπει προφανώς να διεξάγονται τόσο στην άμεση περιοχή των εγκαταστάσεων του ΑΙΟΠΑ όσο και στην περιοχή των υποστηρικτικών υποδομών τους (δρόμων πρόσβασης, καλωδιώσεων μεταφοράς ενέργειας κλπ.).
VI. Είναι αναγκαίο όπως γίνει σε εθνικό επίπεδο μία γενική προ-διερεύνηση περιοχών που ενέχουν υψηλή επικινδυνότητα για τα πουλιά υπό την οπτική της εγκατάστασης ΑΙΟΠΑ σ’ αυτές.
VII. Τα παραπάνω θα πρέπει να προσαρμοστούν στο πλαίσιο της οδηγίας 01/42/ΕΚ της Ε.Ε. που αφορά στη Στρατηγική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΕΠΕ).

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

 Βevan e. et al. (1996). Birds and wind turbines : Can they co-exist ; Seminar at the Terrestrial Ecology Institute, Hundingdon, Cambs. Proceedings. Organized by ETSU on behalf of the DTI with the support of  ITE, ALTENER and BWEA
 Crockford, N.J. (1992) A review of the possible impacts of wind farms on birds and other wildlife.  JNCC Report 27. Peterborough. Joint Nature Conservation Committee.
 Gill, J.P., Townsley, M. & Mudge, G.P. (1996) Review of the impacts of wind farms and other aerial structures upon birds.  Scottish Natural Heritage Review No. 21.
 Langston RHW & JD Pullan (2003). Windfarms and birds : An analysis of the effects of windfarms on birds and Guidance on environmental assessment and site selection issues.  Birdlife Int. on behalf of the Bern Convention. RSPB, BIRDLIFE INT., Directorate Cult. and Nat. Heritage.
 SGS Environment (1996) A review of the  impacts of wind farms on birds in the UK ETSU W/13/00426/REP/3.
Winkelman, J.E. (1995) Bird/Wind Turbine Investigations in Europe.  In Proceedings of the National Avian-Wind Power Planning Meeting, Denver, Colorado, 20-21 July 1994. [contains English summaries of 1989, 1992 refs.] 
 
 
ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
 
Anderson, R.L., Tom, J., Neumann, N., Noone, J. & Maul, D. (1998) Avian Risk Assessment Methodology.  In PNAWPPM-II, p74-87.
Anderson, R., Morrison, M., Sinclair, K. & Strickland, D. (1999) Studying wind energy/bird interactions: a guidance document. Metrics and methods for determining or monitoring potential impacts on birds at existing and proposed wind energy sites.  National Wind Coordinating Committee. [www.nationalwind.org]
Bibby, C.J., Hill, D.A., Burgess, N.D., Lambton, S. & Mustoe, S. (2000) Bird Census Techniques. Academic Press.
BirdLife International (2000) The development of boundary selection criteria for the extension of breeding seabird Special Protection Areas into the marine environment. Paper to the OSPAR Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic.
Brown, A.F. & Shepherd, K. (1993) A method for censusing upland breeding waders.  Bird Study 40:189-195.
Butler, D. S.  (1999) Rate of Bewick’s and Whooper Swan Collisions with Power lines: A review of a marking programme by The National Grid Company plc.  B.Sc. (Hons) Environmental Science Final Year 1998/99, UWE.
BWEA (1994) Best Practice Guidelines for Wind Energy Development.  The British Wind Energy Association.
BWEA. (1998)  Prospects for Offshore Wind Energy. Report to the EU (Altener contract XVII/4.1030/Z/98-395) by The British Wind Energy Association (BWEA).
CEFAS (2001) Offshore Wind Farms: Guidance not for Environmental Impact Assessment in respect of FEPA and CPA requirements.  Crown Copyright, CEFAS, DEFRA, DTLR.
Colson & Associates (1995) Avian interactions with wind energy facilities: A summary.  Report to AWEA.
Cooper, B.A. (1998) Use of Radar for Wind Power-Related Avian Research.  In PNAWPPM-II, p58-87.
Clausager, I.  (1996) In ETSU (Dti) (1996) Birds and wind turbines: can they co-exist?  Seminar Proceedings.  ETSU-N-133
Clausager, I.  (1998).  Development of sustainable energy in Denmark with special reference to wind energy. In Ratto & Solari (eds) Wind Energy and Landscape, 117 – 123.
Cranswick, P.A., Stewart, B., Bullock, I., Haycock, R. & Hughes, B. (1998) Common Scoter Melanitta nigra monitoring in Carmarthen Bay following the Sea Empress oil spill: April 1997 to March 1998.  WWT Wetlands Advisory Service report to CCW, Contract No. FC 73-02-53A, Slimbridge, 25pp.
D H Ecological Consultancy (2000a) Windy Standard Wind Farm, Dumfries& Galloway. Breeding Bird Survey 2000.
D H Ecological Consultancy (2000b) Windy Standard Wind Farm, Dumfries& Galloway. Breeding Bird Surveys 1994-2000.
Directive 85/337/EEC as amended by Directive 97/11/EC Assessment of certain public and private projects on the environment (EIA Directive)
Directive 2001/42/EC The assessment of the effects of certain plans and programmes on the environment (SEA Directive)
Dirksen, S., Spaans, A.L., Van Der Winden, J. & Van Den Bergh, L.M.J.  (1998a).  Nocturnal flight patterns and altitudes of diving ducks in the Ijsselmeer area.  Limosa 71: 57-68.
Dirksen, S., Spaans, A.L., van der Winden, J. & van den Bergh, L.M.J. (1998b) Nachtelijke vliegpatronen en vlieghoogtes van duikeenden in het Ijsselmeergebied.  Limosa 71, 57-68. [English summary, figure & table legends].
Dutch Government (2001) Near Shore Wind Farm Monitoring and Evaluation Programme (NSW-MEP), October 2001, available from donszelmann.e@oag.nl
Elkins, N. (1983) Weather and Bird Behaviour. T&AD Poyser.
Elsamprojekt (2000)  Horns Rev Offshore Wind Farm Environmental Impact Assessment.  Summary of EIA report.  Prepared for Elsam & Eltra by Elsamprojekt A/S EP00/025/JKG/HG
Ens, B.J., Piersma, T., Wolff, W.J. & Zwarts, L. (eds) (1990)  Homeward Bound: problems waders face when migrating from the Banc d’Arguin, Mauritania, to their northern breeding grounds in spring.  Ardea, special edition, 78 (1/2)
Erickson, W. P., Johnson, G. D., Strickland, M. D., Kronner, K., Becker, P. S. & Orloff, S.  (1999) Baseline Avian Use and Behavior at the CARES Wind Plant Site, Klickitat County, Washington. NREL/SR-500-26902.
ETSU (Dti) (1996) Birds and wind turbines: can they co-exist?  Seminar Proceedings.  ETSU-N-133
Evans, W.R. (2000) Applications of Acoustic Bird Monitoring for the Wind Power Industry.  In PNAWPPM-III, p141-152.
Fuglsø (2001) International Workshop on Birds and Offshore Wind Farms, 19-20 November 2001, Fuglsø, Jutland, Denmark.  National Environmental Research Institute (NERI) Department of Coastal Zone Ecology.
Gauthreaux, (1996b) Bird migration: methodologies and major research trajectories (1945-1995). Condor 98:442-453
Gauthreaux, S.A. (1998) Suggested Practices for Monitoring Bird Populations, Movements and Mortality in Wind Resource Areas.  In PNAWPPM-II, p88-110.
Georgiopoulos, A., Lymberopoulos N & Tryfonopoulos, D.  Optimising the layout of a wind park in terms of energy output and environmental intrusion.  In Ratto & Solari (eds) Wind Energy and Landscape,  63 – 70.
Gilbert, G., Gibbons, D.W. & Evans, J. (1998) Bird Monitoring Methods: a manual of techniques for key UK species.  RSPB/BTO/WWT/JNCC/ITE/The Seabird Group.  RSPB, Sandy, Beds.
Guillemette, M., Larsen, J.K. & Clausager, I. (1997) Effekt af Tuno Knob vindmollerpark pa fulglelivet.  DMU Rapport No. 209.
Guillemette, M., Larsen, J.K. & Clausager, I. (1998) Impact assessment of an off-shore wind park on sea ducks.  NERI Technical Report No. 227.
Guillemette, M., Larsen, J.K. & Clausager, I. (1999).  Assessing the impact of the TunØ Knob wind park on sea ducks: the influence of food resources.  NERI Technical Report No. 263.
Harmata, A. R., Podruzny, K. M., Zelenak, J. R. & Morrison, M. L. (2000). Passage Rates and Timing of Bird Migration in Montana.  American Midland Naturalist Vol 143:30-40.
Hunt, W.G, Jackman, R.E., Hunt, T.L., Driscoll, D.E., & Culp, L. (1998) A population study of golden eagles in the Altamont Pass Wind Resource Area: population trend analysis 1994-1997.  Predatory Bird Research Group, Long Marine Laboratory report to NREL, NREL/SR-500-26092.
Jaque, L.B. (1995)  Effects of wind turbine power plants on the avifauna in the Campo de Gibraltar region.  Summary of final report.  SEO/BirdLife.
Janss, G. (2000) Bird Behaviour in and Near a Wind Farm at Tarifa, Spain: Management Considerations.  In PNAWPPM-III, p110-114.
Kahlert, J., Desholm, M., Clausager, I. & Petersen, I.K. (2000) VVM-redegørelse for havvind-møllepark ved Rødsand.  Teknisk rapport vedrørende fugle.  DMU report to SEAS.
Karlsson (1983) Faglar och vindkraft. Cited in Winkelman 1995.
Kerlinger, P., Curry, R. & Ryder, R.  (2000).  Ponequin Wind Energy Project: Reference Site Avian Study.  NREL/SR-500-27546.
Komdeur, J., Bertelsen, J. & Cracknell, G. (1992) Manual for aeroplane and ship surveys of waterfowl and seabirds.  IWRB Special Publication No. 19: 37pp.  NERI, KalØ, Denmark.
Larsen, J. K. & Madsen, J. (2000) Effects of wind turbines and other physical elements on field utilization by pink-footed geese (Anser brachyrhynchus): A landscape perspective.  Landscape Ecology 15: 755 – 764.
Larsson, A. K. (1994) The Environment Impact from an Offshore Plant.  Wind Engineering 18:213 – 218.
Leddy, K. L., Higgins, K. F. & Naugle, D. E. (1999). Effects of Wind Turbines on Upland Nesting Birds in Conservation Reserve Program Grasslands.  Wilson Bull. 111:100 – 104.
LGL Ltd. (1995) Proceedings of National Avian-Wind Power Planning Meeting. Denver, Colorado, 20-21 July 1994.
Madders, M. & Walker D. G.  (1999) Solutions to Raptor – Wind Farm Interactions.  Wind Energy.  Wind Power Comes of Age. Proceedings of 21st  BWEA Wind Energy Conference.  (191 – 195)
McCulloch, J.M. (1998) Report of the public local inquiry into the planning application by Windcluster Ltd. for the erection of 5 wind turbines and ancillary development at Beinn Churlaich, Island and Corrary Farms, Bowmore, Isle of Islay.
Meek, E.R., Ribbands, J.B., Christer, W.G., Davey, P.R. & Higginson, I. (1993)  The effects of aero-generators on moorland bird populations in the Orkney Islands, Scotland.  Bird Study 40:140-143
Metoc (2000)  An assessment of the environmental effects of offshore wind farms.  Report to ETSU/DTI. ETSU W/35/00543/REP.  www.dti.gov.uk/renewable
Morrison, M.L. (1998) Avian Risk and Fatality Protocol. NREL/SR-500-24997 [www.nrel.gov]
Morrison, M.L. & Pollock, K.H. (1997) Development of a practical modelling framework for estimating the impact of wind technology on bird populations. NREL/SR-440-23088.
Morrison, M. L., Pollock, K. H., Oberg, A. L. & Sinclair, K. C.  (1998)  Predicting the response of Bird Populations to Wind Energy-Related Deaths. Wind Energy Symposium; A Collection of the 1998 ASME Wind Energy Symposium Technical Papers at the 36th AIAA Aerospace Sciences.  (157 – 164).
Mossop D. H., (1997).  Five Years of Monitoring Bird Strike Potential at a Mountain-Top Wind Turbine, Yukon Territory.  Annual Canadian Wind Energy Conference & Exhibition 197-211.
Musters, C., M. Noordervliet and W. Ter Keurs (1995) Bird casualties and wind turbines near the Kreekrak sluices of Zeeland. Milieubiologie R. U. Leiden. ISBN 90-72726-28-6.
Musters, C.J.M., Noordervliet, M.A.W., & ter Keurs, W.J. (1996) Bird casualties caused by a wind energy project in an estuary.  Bird Study 43, 124-126.
Noer, H., Christensen, T.K., Clausager, I. & Petersen, I.K. 2000. Effects on birds of an offshore wind park at Horns Rev: Environmental Impact Assessment.  Report by NERI to Elsamprojekt A/S 2000.
Orloff, S. & Flannery, A. (1992) Wind Turbine Effects on Avian Activity, Habitat Use and Mortality in Altamont Pass and Solano County Wind Resource Areas, 1989-1991.  California Energy Commission
Osborn, R. G., Higgins, K. F., Usgaard, R. E., Dieter, C. D. & Neiger, R. D. (2000). Bird Mortality Associated with Wind Turbines at the Buffalo Ridge Wind Resource Area, Minnesota.  American Midland Naturalist Vol 143:41 – 52.
Painter, S., Little, B. & Lawrence, S. (1999) Continuation of bird studies at Blyth Harbour wind farm and the implications for offshore wind farms.  Report by Border Wind Limited to ETSU, ETSU W/13/00485/00/00
Petersen, I.K. & Clausager, I. (2000) VVM-redegørelse for havvind-møllepark ved Omø Stalgrunde.  Teknisk rapport vedrørende fugle.  DMU report to SEAS.
Pollock, K.H. (1998) Assessing Avian-Wind Power Interactions: Sampling, Study Design and Statistical Issues.  In PNAWPPM-II, p15-25.
PNAWPPM-II (1998) Proceedings of National Avian-Wind Power Planning Meeting II, Palm Springs, Calif., 20-22 Sept. 1995.  Prepared for the Avian Subcommittee of the National Wind Coordinating Committee by RESOLVE Inc., Washington DC and LGL Ltd., King City, Ontario.  152pp.
PNAWPPM-III (2000) Proceedings of National Avian-Wind Power Planning Meeting III, San Diego, Calif., May 1998.  Prepared for the National Wind Coordinating Committee by LGL Ltd., King City, Ontario.
Ratto, C.F. & Solari, G. (1998) Wind Energy and Landscape.  Proceedings of the International Workshop on Wind Energy and Landscape.  WEL/Genova/Italy/26-27 June 1997.  A.A. Balkema, Rotterdam.
Reynolds, R.T., Scott, J.M. & Nussbaum, R.A. (1980) A variable circular-plot method for estimating bird numbers.  Condor 82: 309-313.
Richardson, W.J. (2000) Bird Migration and Wind Turbines: Migration Timing, Flight Behaviour, and Collision Risk.  In  PNAWPPM-III, p132-140.
Rose, P. & Baillie, S. (1989) The effects of collisions with overhead lines on British birds: an analysis of ringing recoveries.  Unpublished BTO report to the Central Electricity Generating Board.
Russell, D.A. (1996)  Report of Public Local Inquiry into The Town and Country Planning Application for a wind farm at Largie Estate, Tayinloan, by Tarbert, 1996. 
SEAS (2000)  Rødsand Offshore Wind Farm Environmental Impact Assessment.  EIA Summary Report.  SEAS Distribution AmbA for Energi E2 A/S
SEO (1995)  Effects of wind turbine power plants on the avifauna in the Campo de Gibraltar Region.  SEO/BirdLife.
Shenk, T.M., Franklin, A.B., & Wilson, K.R. (1998) A Model to Estimate the Annual Rate of Golden Eagle Population Change at the Altamont Pass Wind Resource Area.  In PNAWPPM-II, p47-56.
Skov, H., Durinck, J., Leopold, M.F. & Tasker, M.L. (1995)  Important Bird Areas for Seabirds in the North Sea, including the Channel and the Kattegatt.  BirdLife International.
SNH. 2001. Guidelines on the Environmental Impacts of Windfarms and Small Scale Hydroelectric Schemes. Scottish Natural Heritage
Spaans, A., Bergh van den, L., Dirksen, S. & Winden van der, J. (1998). Windturbines en vogles: hoe hiermee om te gaan?  Levende Natuur Vol 99 (3) 115 – 121.
Still, D., Little, B. & Lawrence, S. (1996) The Effect of Wind Turbines on the Bird Population at Blyth Harbour, Northumberland.  ETSU W/13/00394/REP
Thelander, C.G. & Rugge, L. (2000) Avian risk behaviour and fatalities at the Altamont Wind Resource Area, March 1998 to February 1999. NREL/SR-500-27545.
Thomas, R. (1999) Renewable Energy and Environmental Impacts in the UK: Birds and Wind Turbines.  Unpubl. Mres Thesis, University College London
Thomson, J.  (1998)  Wind Energy and the Natural Heritage: The Benefits and the Dangers.  Wind Engineering Vol 22 (6) 315 – 316.
Tucker, V.A. (1996a) A Mathematical Model of Bird Collisions With Wind Turbine Rotors.  Trans. of the ASME Journal of Solar Energy Engineering, 118:253-262.
Tucker, V. A.  (1996b) Using a Collision Model to Design Safer Wind Turbine Rotors for Birds.  Trans. of the ASME Journal of Solar Energy Engineering, 118: 263 – 269.
Tulp, I., Schekkerman, H., Larsen, J.K., van der Winden, J., van de Haterd, R.J.W., van Horssen, P., Dirksen, S. & Spaans, A.L. (1999) Nocturnal flight activity of sea ducks near the wind farm TunØ Knob in the Kattegat.  IBN-DLO Report No. 99.30
van der Winden, J., Spaans, A.L. & Dirksen, S. (1999).  Nocturnal collision risks of local wintering birds with wind turbines in wetlands.  Bremer Beitrage fur Naturkunde und Naturschutz, Band 4:33-38.
Webb, M. (2001) Proposed erection of 16 wind turbines etc at Mynydd Nant Carfan, Llanbrynmair.  Proof of Evidence to Powys County Council  Local Public Inquiry Hearing.
Wind Power Monthly  (2001) Vol. 17
Winkelman, J.E. (1985)  Impact of medium-sized wind turbines on birds: a survey on flight behaviour, victims and disturbance.  Neth. J. Agri. Science 33:75-78.
Winkelman, J.E. (1989)  [Birds and the wind park near Urk: collision victims and disturbance of ducks, geese, and swans].  RIN Rep. 89/15.  Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Arnhem, The Netherlands.  Dutch, English summary.
Winkelman, J.E. (1992a) [The impact of the Sep wind park near Oosterbierum (Fr.), the Netherlands, on birds, 1: collision victims].  DLO-Instituut voor Bos-en Natuuronderzoek.  RIN-rapport 92/2. 4 volumes. (In Dutch with English summary).
Winkelman, J.E. (1992b) [The impact of the Sep wind park near Oosterbierum (Fr.), the Netherlands, on birds, 2: nocturnal collision risks].  DLO-Instituut voor Bos-en Natuuronderzoek.  RIN-rapport 92/3. 4 volumes. (In Dutch with English summary).
Winkelman, J.E. (1992c)  [The impact of the Sep wind park near Oosterbierum (Fr.), The Netherlands, on birds, 3: flight behaviour during daylight]. RIN Rep. 92/4.  DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Arnhem, The Netherlands.  69pp plus Appendices.  Dutch, English summary.
Winkelman, J.E. (1992d)  [The impact of the Sep wind park near Oosterbierum (Fr.), The Netherlands, on birds, 4: disturbance]. RIN Rep. 92/5.  DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Arnhem, The Netherlands.  106pp plus Appendices.  Dutch, English summary.
WWF-UK (2001) Wind farm development and nature conservation: a guidance document for nature conservation organisations and developers when consulting over wind farm proposals in England. EN, RSPB, WWF-UK, BWEA.

Χρήσιμοι Δικτυακοί Τόποι

http://www.alterra.nl/  (Alterra, formerly IBN-DLO)
http://www.buwa.nl/  (Bureau Waardenburg)
www.crownestates.gov.uk/marine
www.dti.gov.uk/renewable
http://www.dmu.dk/
http://www.nationalwind.org/
www.nrel.gov/wind/avian.html
http://www.offshorewindfarms.co.uk/