Ξεκινώντας αυτό το άρθρο, σκέφτομαι πως έχει μία δόση αγένειας να ασκείς δημόσια κριτική στην κοινωνία που σε φιλοξενεί. Από την άλλη μεριά, πιστεύω πως είναι κέρδος της τοπικής κοινωνίας να αφουγκράζεται τη κρίση των ξένων που διάλεξαν να συμβιώσουν μαζί της, γιατί η κρίση αυτή είναι απαλλαγμένη από εσωστρεφείς αναφορές και συναισθηματικές επιρροές, επομένως πιο αντικειμενική. Με αυτό το πνεύμα κατατίθενται οι παρακάτω σκέψεις ενός εξωτερικού παρατηρητή της ικαριώτικης κοινωνίας.
Το θέμα μας λοιπόν, τα Πανηγύρια της Ικαρίας. Αφορμή όμως για τα σχόλια αποτελεί ένα άρθρο στο ΒΗΜΑgazino, ένθετο του ΒΗΜΑτος της Κυριακής 4-9-2005, με τον τίτλο «ΙΚΑΡΙΩΤΙΚΗ ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ». Μόλις η ματιά μας πέσει στον υπότιτλο «Rave party με νησιώτικα», ερχόμαστε κατά μέτωπο με το γνωστό τρόπο που ο τουρίστας αντικρίζει τα τοπικά δρώμενα: αφ’ υψηλού, με αναφορά στις δικές του ανάγκες μυθοποίησης, με διάθεση να έρθει μόνο καλοκαίρι και με καλό καιρό, να ταλαιπωρηθεί όσο χρειάζεται για να δώσει ένα άρωμα εξωτισμού στο ταξίδι του, να πάρει και να μη δώσει, να φύγει αναλλοίωτος έχοντας ξοδέψει μόνο τα χρήματά του και την αδρεναλίνη του! Όλα αυτά μπορούν να ανιχνευτούν στο κείμενο και στις εικόνες που ακολουθούν. Το βραστό αναφέρεται σα «ζουμί γριάς γίδας» και το κρασί μονότονα σαν «Πράμνιος Οίνος», λες κι ο Όμηρος είναι λεξικό τουριστικών όρων. Οι Ικαριώτες είναι οι μόνιμα «ξεχασμένοι» ιθαγενείς, πράγμα που τους δίνει ένα τόνο αφέλειας, αφού διασκεδάζουν ασταμάτητα παρ’ όλες τις δυσκολίες τους, οι σκονισμένοι χωματόδρομοι, λες και υπάρχουν μόνο και μόνο για να κάνουν τη διαδρομή των «προσκυνητών του διονυσιακού γλεντιού» πιο έντονη και πιο ριψοκίνδυνη, αφού αποθέσουν τα εύσημα της περιπέτειας: «καμιά δεκαριά πόντους πάχος σκόνης στο παρμπρίζ» του τζιπ. Όλα τέλεια σκηνοθετημένα, όπως ταιριάζει σ’ ένα σαφάρι υπερδιέγερσης «στη μέση του πουθενά» που «θυμίζει rave party στα Οινόφυτα ή στη Σαμοθράκη, αλλά η μουσική είναι ελληνική». Να την πάλι η αναφορά στα πρότυπα του καταναλωτή της ξενοιασιάς με ημερομηνία λήξεως, να την η απόλυτα καταπιεστική ματιά των μαντρωμένων αθηναίων που «άφησαν για μια βδομάδα την αγαπημένη τους Μύκονο για να ζήσουν επτά ημέρες απόλυτης ελευθερίας και χύμα διακοπών και να ’χουν να το λένε στις παρέες τους τα βράδια στο Sea Satin». Δηλαδή η ικαριώτικη εμπειρία αποτελεί εδώ και μερικά χρόνια συμπυκνωμένη δόση διεγερτικού για τον κάθε παράλυτο συναισθηματικά πρωτευουσιάνο που θα μπορεί να λέει στις παρέες του το χειμώνα τα κατορθώματα και τις πανηγυριώτικες επιδόσεις του σύντομου καλοκαιριού του δείχνοντας τις εικόνες που τράβηξε με το κινητό του στη διάρκεια «των γλεντιών που ξεκινούν την άνοιξη με τη γιορτή της Αγίας Ειρήνης και καταλήγουν στις 17 Σεπτεμβρίου, ημέρα που γιορτάζεται η Αγία Σοφία».
Και μετά; Όταν τελειώσει η σαιζόν; όταν πιάσουν οι βροχές, τα χιόνια, οι αγέρηδες, τελειώνει το όνειρο των διακοπών; Ή μήπως αρχίζουν απ’ το τηλέφωνο «μα καλά, πως αντέχετε όλο το χειμώνα εκεί πάνω;» ή «εντάξει ρε παιδί μου, αλλά είναι ακραία επιλογή, μες στην ομίχλη και το κρύο!»; Γιατί δεν έρχονται οι παροδικοί εραστές της Ικαρίας στα καλαντίσματα την Πρωτοχρονιά ή στα γλέντια και στις χοροεσπερίδες τις Απόκριες; Μήπως γι’ αυτό ήταν ξεχωριστή εμπειρία το βράδυ με τα χοιροσφάγια στις Καρές, ανάμεσα σε δυο χιονοπτώσεις που νιώσαμε ότι η δυσκολία επέτεινε τη χαρά της συνάντησης; Μήπως γι’ αυτό οι Ικαριώτες ψάχνουν μικρά και απομακρυσμένα πανηγύρια του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου, εξασκώντας την «πατριδογνωσία» βιωματικά, όπως λέει κι ο Θανάσης, για να χαρούν αυτό που χάθηκε από τη Λαγκάδα, την Προεσπέρα, το Χριστό, την Ακαμάτρα τον Αύγουστο;
Η Ικαρία φαίνεται να βρίσκεται σε μια καμπή. Αφήνοντας πίσω της ένα σκληρό και δύσκολο παρελθόν που όμως έδωσε στην κοινωνία το συλλογικό και εθελοντικό της χαρακτήρα και στους ανθρώπους της τη διάθεση να περιπαίζουν ακόμα και τις αναποδιές τους, προχωράει στην ανάπτυξη. Μια ανάπτυξη η οποία δυστυχώς στη νησιωτική Ελλάδα νοείται αποκλειστικά σαν τουριστική και η καθυστέρησή της λογαριάζεται ως μειονέκτημα, πιστεύω όμως πως τελικά είναι συγκριτικό πλεονέκτημα αφού η Ικαρία μπορεί να διδαχθεί από τα λάθη και τις βιασύνες άλλων νησιών. Τα πανηγύρια λοιπόν, σαν κοινωνική έκφραση και τελετή συμπυκνώνουν τα χαρακτηριστικά αυτού του παρελθόντος και της προσωπικότητας του Ικαριώτη, ο οποίος τελικά είναι και ο μόνος που θα διαλέξει: Ή θα συνεχίσει να πανηγυρίζει και να χαίρεται φιλοξενώντας τους ξένους του στο κρασί και στο χορό ή θα εμπορευματοποιήσει τα πανηγύρια καθιστώντας τα βραχυπρόθεσμα πηγή κάποιων επιπλέον τουριστικών κερδών, μακροπρόθεσμα όμως άλλο ένα από τα απίθανα «φολκλόρ» που απασχολούν τις τηλεοράσεις και τα περιοδικά της Κυριακής του καναπέ και της χαλάρωσης.

Σημ.: Οι φράσεις σε εισαγωγικά του πρώτου μέρους έχουν παρθεί αυτούσιες από το άρθρο του ΒΗΜΑgazino .