Αποτελεί σίγουρα η Μήλος μια μοναδική περίπτωση σε σχέση με τα άλλα νησιά της Ελλάδας. Η δύναμη του ηφαιστείου που την δημιούργησε πριν πολλές χιλιάδες χρόνια, για να παραμείνει από τότε ανενεργό, έχει ξεπεράσει σε ομορφιά κάθε ανθρώπινο καλλιτεχνικό δημιούργημα. Το τελικό βέβαια αποτέλεσμα συνδημιούργησαν όλα αυτά τα χιλιάδες χρόνια οι ανεξάντλητες δυνάμεις του αέρα και του νερού, ιδιαίτερα μάλιστα της θάλασσας.

   Βρίσκεσαι λες σε ένα μαγευτικό κόσμο γεμάτο χρώματα και σχήματα. Εκεί όπου οι αλλεπάλληλες και απροσδόκητες πτυχώσεις του εδάφους είναι σαν αγκαλιές, με τις

« προσωπικές» των λίγων μέτρων τις αμμουδιές, τα κάθετα άγρια βράχια που παλέτα ζωγράφου σαν να τα έχει ζωγραφίσει και τις ατέλειωτες θαλασσινές σπηλιές. Σαν και ο ποιητής μας ο Σεφέρης τη Μήλο να σκέφτονταν όταν ταξίδευε με τους στίχους του στις ποιητικές τις θαλασσινές σπηλιές.

    Όμορφος τόπος. Ομαλό, ήπιο τοπίο, χωρίς ψηλά βουνά στο ανατολικό και βόρειο μέρος του νησιού, όπου και συγκεντρώνονται όλα τα χωριά( ορισμένα από αυτά με ιδιαίτερο παραδοσιακό χρώμα) και οι βασικές παραγωγικές δραστηριότητες μιας ιδιαίτερα δυναμικής νησιωτικής κοινωνίας. Αν η Βόρεια και Ανατολική Μήλος είναι έτσι το Νοτιοανατολικό κομμάτι μας επιφυλάσσει εκπλήξεις. Ορεινό τοπίο με πανέμορφη βέβαια και αυτό ακτογραμμή και μοναδικές αμουδιές αλλά και ένα πιο τραχύ ανάγλυφο που στάθηκε εμπόδιο στην οποιαδήποτε εντατική ανάπτυξη ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην περιοχή παλαιότερα αλλά και σήμερα. Αυτή είναι και μια αιτία που το κομμάτι αυτό του νησιού όντας πιο ανέγγιχτο από καταστροφικές δραστηριότητες έχει μεγαλύτερη βιοποικιλότητα και ενδιαφέρον όσον αφορά την χλωρίδα αλλά και την πανίδα του.

Και ένας πλούσιος πολιτισμός χαμένος στο χρόνο…

    Πολλά ακόμα θα μπορούσαν να ειπωθούν για τη φύση της Μήλου. Οι τόποι όμως είναι και η ιστορία τους. Επιβάλλεται λοιπόν να αναφερθούμε στην μακρότατη ιστορία του πολιτισμού στο νησί. Σε μια διαδρομή παραπάνω από 5.000 χρόνια, από την προϊστορική πόλη της Φυλακωπής, ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Κυκλαδικού πολιτισμού μέχρι και τη σύγχρονη περίοδο υπήρχε μια διαδοχική ακολουθία μορφών πολιτισμού στο νησί. Αξίζει να σταθούμε στην πόλη στο Κλήμα κατά την Κλασική, την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο, την πόλη της Χώρας την περίοδο της Τουρκοκρατίας όπως και το Κάστρο στον ομώνυμο λόφο, κορυφή των σημερινών χωριών, την επόμενη, νεότερη περίοδο. Αρκεί και μόνο η εύρεση του αγάλματος της Αφροδίτης στη Μήλο, κορυφαίου καλλιτεχνικού δημιουργήματος του παγκόσμιου πολιτισμού, για να αναδείξει το επίπεδο της άνθησης του πολιτισμού στο νησί. Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε και σε πολλά άλλα μνημεία. Για την οικονομία του χώρου όμως αναφερόμαστε και μόνο στις Κατακόμβες, το μοναδικό αυτό στον Ελληνικό χώρο πρωτοχριστιανικό μνημείο.

    Μια ιδιαίτερα σημαντική πλευρά της ιστορίας του νησιού είναι αυτή που συνδέεται με τα κάθε φύσης ορυκτά που κρύβει το έδαφός της. Προικίζοντας η δύναμη του ηφαιστείου το έδαφος και το υπέδαφος της Μήλου με χίλια δυο χρήσιμα για τον άνθρωπο επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την εμφάνιση και ανάπτυξη πολιτισμών στο νησί που συνδέονταν με τη χρήση τους. Ξεκινώντας από το πέτρωμα του οψιδιανού που  η πρώτη χρονολογημένη μεταφορά του σε άλλο μέρος της Ελλάδας (Πελοπόννησος, Σπήλαιο Φράγχθη) ανάγεται στο 7.000 π.χ ,αποτελώντας την παλαιότερη διαπιστωμένη στην προϊστορία της Ευρώπης μεταφορά από τη θάλασσα, μέχρι και σήμερα η ύπαρξη και εκμετάλλευση των ορυκτών συνδιαμορφώνει, μαζί με άλλους  παράγοντες την οικονομία και την κοινωνία του νησιού.

    Ένα άλλο σημαντικότατο στοιχείο για τη Μήλο είναι η παρουσία του τεράστιου φυσικού λιμανιού, ενός από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου που επηρέασε με την παρουσία του σε ένα κομβικό σημείο των θαλάσσιων διαδρομών, την εξέλιξη του νησιού.

    Η μοναδικότητα αυτή του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού και η πλούσια ιστορία και πολιτισμός του συνιστούν μια μεγάλη παρακαταθήκη για τη σημερινή του κοινωνία που καλείται να τα αναδείξει και να τα προστατέψει αφού όχι μόνο τους οφείλει την ύπαρξη και την ταυτότητά της αλλά και καθορίζεται  βέβαια από αυτά όσον αφορά την δυναμική της εξέλιξής της. Αυτό συνιστά και το μεγάλο της στοίχημα.

  υποψήφιοι ως ευρωπαϊκός τόπος της χρονιάς…

  Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντικότατη μπορεί να είναι η συμβολή της υποψηφιότητας της Μήλου για το βραβείο του Ευρωπαϊκού τοπίου της χρονιάς( Landscape of the Year) που απονέμεται από την αρμόδια διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνεργασία με την παγκόσμια οργάνωση-δίκτυο των Φίλων της Φύσης (Friends of Nature). Η πρωτοβουλία του Δικτύου «Φίλοι της Φύσης» στην Ελλάδα και του Ομίλου Φίλων Βουνού και Θάλασσας Μήλου, μέλους του Δικτύου, αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για την προβολή σε πανευρωπαϊκό επίπεδο του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου του νησιού στην κατεύθυνση μιας αειφορικής ανάπτυξής του.

απέναντι στην παγκοσμιοποιημένη εξορυκτική βιομηχανία… 

    Η οικονομική όμως αγορά σήμερα, την εποχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, στη Μήλο αλλά και παγκόσμια, κάθε άλλο παρά έχει ως προτεραιότητα της την αειφορική-βιώσιμη ανάπτυξη ως προς το φυσικό και το πολιτισμικό περιβάλλον. Κυριαρχούμενη από την αναγκαιότητα της αδιάκοπης επέκτασής της για την μεγιστοποίηση των κερδών αδιαφορεί ουσιαστικά, παρά τις οποιεσδήποτε μεγαλόστομες διακυρήξεις, για την προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος. Έτσι και στη Μήλο, την σύγχρονη ιδιαίτερα περίοδο, όταν η τεχνολογία προσέδωσε τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης στις ανθρώπινες δραστηριότητες και βέβαια τις οικονομικές, η αμφισβήτηση των αγαθών της φύσης και του πολιτισμού έχει προσλάβει πρωτοφανή ένταση.

    Αναφερόμαστε αρχικά στο σημαντικότατο, όπως προαναφέραμε, για την εξέλιξη της κοινωνίας του νησιού, θέμα της εξόρυξης των ορυκτών. Προικισμένο όπως είπαμε το υπέδαφος της Μήλου. Επωφελήθηκαν και επωφελούνται οι άνθρωποι από αυτή την προίκα για να κάνουν καλύτερη τη ζωή τους παίρνοντας τα δώρα της γης του νησιού. Με πρωτόγονα εργαλεία παλαιότερα όπως στα θειωρυχεία της Μήλου ,που δούλευαν και κατά την κλασική περίοδο στην αρχαιότητα αλλά και αποτέλεσαν την πρώτη άδεια εκμετάλλευσης του νεότερου Ελληνικού κράτους (1862) και άλλα πολλά.

    Χειρονακτική ήταν τότε κυρίως έως αποκλειστικά η εργασία στα ορυχεία-λατομεία, ακόμα και μετά τα μέσα του 20ου αιώνα, Αν και δεν υπήρχε λοιπόν καμιά μέριμνα για το περιβάλλον οι ζημιές σε αυτό ήταν αναλογικά μικρές αφού μικρά ήταν και τα μεγέθη των εξορύξεων. Πολλές βέβαια τρύπες, διάσπαρτες σε διάφορα μέρη του νησιού, υπενθυμίζουν όλη αυτή την δραστηριότητα, όταν διάφοροι οικονομικοί τυχοδιώκτες αναζητούσαν το σύγχρονο Ελντοράντο και έσκαβαν παντού χωρίς τον παραμικρό έλεγχο.

    Σήμερα όμως οι υπερσύγχρονοι εκσκαφείς οργώνουν κυριολεκτικά διάφορες περιοχές του νησιού και δημιουργούν τεράστια ορυχεία, από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Αλλάζει σε αυτές τις περιοχές ριζικά η γεωμορφολογία του νησιού. Εκατομμύρια τόνοι βγαλμένοι από τα σπλάχνα του φεύγουν κάθε χρόνο. Υπάρχει λοιπόν το ζήτημα του τεράστιου μεγέθους. Μια εξορυκτική δραστηριότητα σε τέτοια μεγέθη δεν μπορεί να συμβαδίζει με τις αρχές μιας αειφορικής-βιώσιμης ανάπτυξης. Το εύρος της εκμετάλλευσης των ορυκτών στη Μήλο αποτελεί έναν από τους κύριους επιβαρυντικούς παράγοντες για την περιβαλλοντική ισορροπία του νησιού ιδιαίτερα όταν ακόμα και σήμερα το θεσμικό πλαίσιο της Ελληνικής πολιτείας και οι διαδικασίες ελέγχου για τις εξορύξεις και τις οφειλόμενες αποκαταστάσεις περιβάλλοντος είναι επιεικώς ανεπαρκή.

    Πρέπει  βέβαια να τονιστεί ο σημαντικότατος ρόλος τους εξορυκτικού τομέα στην ανάπτυξη της οικονομίας του νησιού. Η απουσία και μόνο της ανεργίας στα ποσοστά που συναντιέται σε άλλα μέρη της Ελλάδας αναδεικνύει την σημασία του. Η επισήμανση όμως αυτή δεν μειώνει την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος από τις εξορύξεις. Επίσης πρέπει να σημειωθούν τόσο τα τεράστια κέρδη των εταιρειών εξόρυξης όσο και η δυσαναλογία τους με το οποιοδήποτε όφελος της κοινωνίας του νησιού. Ακόμα και η ελάχιστη καταβολή τους το τέλος 2% επί της τιμής των ορυκτών κατακτήθηκε μετά από μακρόχρονη προσπάθεια και δικαστικό αγώνα για τη θέσπιση  του σχετικού νόμου.

    Η ύπαρξη των εξορύξεων είναι και ο κύριος λόγος που η ταξική σύνθεση της κοινωνίας της Μήλου κατά την νεότερη ιστορία της διαφοροποιείται σημαντικά από αυτή των άλλων νησιών του Αιγαίου με μια ισχυρή εργατική τάξη να έχει σημαντικές αγωνιστικές κινητοποιήσεις, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1950 και μετά. Αυτή η τάξη όμως δυστυχώς τώρα βρίσκεται αδρανοποιημένη απέναντι στο επιθετικό παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο της μιας ιδιαίτερα εξορυκτικής εταιρείας που σε συνθήκες μονοπωλίου κυριαρχεί στην οικονομία και κοινωνία του νησιού επί πολλές δεκαετίες.

και τον μαζικό τουρισμό που μονόπλευρα αναπτύσεται…

    Απέναντι σε αυτή την κυριαρχία του εξορυκτικού τομέα έχουμε τη συνεχόμενη διεύρυνση τις τελευταίες δεκαετίες του τομέα του τουρισμού. Όπως τονίσαμε είναι τέτοιες οι φυσικές ομορφιές του νησιού και ιδιαίτερα μάλιστα στις ακτογραμμές του που δεν θα μπορούσε παρά να προσελκύει ένα ολοένα μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών που μαγεύονται από αυτές. Αυτό μάλιστα παρ’ όλο που το νεοελληνικό κράτος θεωρώντας την Μήλο μεταλλευτικό κεφάλαιο  δεν προέβαλε, όπως όφειλε τις φυσικές ομορφιές και τον πολιτισμό της Μήλου.

    Δυστυχώς όμως τα κυρίαρχα στοιχεία αυτού του τουριστικού ρεύματος είναι παρόμοια με αυτά των περισσοτέρων τουριστικών προορισμών στην Ελλάδα. Μαζικός τουρισμός με μοναδικό σχεδόν ενδιαφέρον τις παραλίες με τις ξαπλώστρες. Εσωτερικός κυρίως τουρισμός, ιδιαίτερα για τη Μήλο, επικεντρωμένος σε δύο και μόνο μήνες το χρόνο. Ένας τουρισμός χωρίς ιδιαίτερα πολιτιστικά και περιβαλλοντικά ενδιαφέροντα. Φυσικά βέβαια αυτός ο τουρισμός ρυπαίνει και αλλοιώνει . Όχι μόνο το περιβάλλον αλλά και τον πολιτισμό. Ευτυχώς ,προς το παρόν, δεν έχει προσλάβει διαστάσεις αντίστοιχες για παράδειγμα της Σαντορίνης.

    Για την εξυπηρέτηση αυτού του τουριστικού ρεύματος έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο μικρών και ελάχιστων μεσαίων τουριστικών επιχειρηματιών. Με μικρές υποδομές και αντίστοιχες δυνατότητες προγραμματισμού και στόχευσης μιας ποιοτικότερης τουριστικής πελατείας κυριαρχούνται από το κυνήγι του γρήγορου και άμεσου κέρδους στο πολύ περιορισμένο διάστημα της τουριστικής περιόδου και τη νοοτροπία του « ότι προλάβουμε». Δεν μπορούν βέβαια να προσπαθήσουν στο πεδίο άλλων μορφών τουρισμού, των εναλλακτικών. Είναι γι’ αυτούς άγνωστος τόπος.

παρά τις δυνατότητες για μια οικοτουριστική ανάπτυξη…

    Και όμως έχει η Μήλος τεράστιο ενδιαφέρον τόσο ως φυσικό οικοσύστημα όσο και ως ιστορία και πολιτισμός του τόπου. Πολλές είναι οι μορφές εναλλακτικού-αειφορικού τουρισμού που θα μπορούσαν να βρουν εδώ τον ιδανικό τους τόπο. Κάθε μορφή εναλλακτικού τουρισμού που έχει σχέση με την θάλασσα, όπως για παράδειγμα οι καταδύσεις στον εκπληκτικό βυθό της περιοχής, αλλά και όλες σχεδόν οι μορφές του εναλλακτικού τουρισμού για το βουνό, όπως για παράδειγμα του αναρριχητικού στο εξαιρετικό πεδίο στο ακρωτήριο Βάνι.

    Όσον αφορά τα περιπατητικά, πεζοπορικά μονοπάτια ιδιαίτερα υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες ,τόσο στα πάνω χωριά, όπου υπάρχει ένα ευρύτατο δίκτυο μονοπατιών, χωρίς φροντίδα δυστυχώς, ορισμένα από τα οποία στην περιοχή της κλασικής πόλης έχουν ένα μεγάλο πολιτιστικό ενδιαφέρον, όσο και την Νοτιοδυτική Μήλο που προαναφέραμε, γνωστή ως Χάλακα. Στην περιοχή αυτή, που είναι και η μεγαλύτερη σε έκταση του νησιού, υπάρχει ένα μεγάλο δίκτυο μονοπατιών. Χρειάζονται όμως τα περισσότερα από αυτά σηματοδότηση , χαρτογράφηση αλλά και καθαρισμό. Ένα από τα πιο φροντισμένα είναι αυτό στην περιοχή ?γιος Παντελεήμονας στο ιδιωτικό κτήμα Δρακάκη. Το φυτικό οικοσύστημα της περιοχής και η ομορφιά του είναι σπάνια για τη Μήλο. Αξίζει επίσης να αναφερθεί το κλασικό μονοπάτι για την ανάβαση στον Προφήτη Ηλία την υψηλότερη κορυφή του νησιού. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι η Μήλος έχει ένα τεράστιο δίκτυο χωματόδρομων εξυπηρετικών βέβαια και για τους πεζοπόρους και ορειβάτες.

    Γενικότερα η περιοχή του Χάλακα προστατευόμενη στα πλαίσια του « Natura 2000» θα μπορούσε να αποτελέσει έναν ιδανικό τόπο προσέλκυσης εναλλακτικού τουρισμού βουνού και θάλασσας. Δυστυχώς όμως και η Ελληνική πολιτεία αδιαφορεί για την οργάνωση, διαχείριση και οικοανάπτυξη αυτού του πολύτιμου οικοσυστήματος αλλά και ένα μέρος της τοπικής κοινωνίας αντιδρά στον οποιονδήποτε περιορισμό των περιουσιακών του δικαιωμάτων στην περιοχή.

με πολλά διλλήματα και προκλήσεις για το μέλλον …

    Δίπλα σε όσα αναπτύξαμε παραπάνω για την εξορυκτική δραστηριότητα και τον τουρισμό που μονοπωλούν σχεδόν την οικονομία του νησιού έχοντας περιορίσει στο ελάχιστο δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα όπως η γεωργία πρέπει να αναφερθούμε και στο ζήτημα των μορφών ενέργειας στο νησί. Έχουμε και σε αυτό τον τομέα ένα δημιούργημα του ηφαιστείου, τη γεωθερμία.

    Κυρίαρχη αυτή η ενέργεια στο υπέδαφος της Μήλου. Στο ίδιο το έδαφος όμως του νησιού έχουμε μιαν ιδιαίτερα άσχημη εξέλιξη για τη γεωθερμία. Μολονότι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας και σίγουρα φιλικότερη προς το περιβάλλον από την καύση του πετρελαίου, που υπάρχει στο νησί μαζί με λίγες ανεμογενήτριες, εμφανίστηκε στην πρώτη προσπάθεια αξιοποίησής της την δεκαετία του 80, ως μια καταστροφική δύναμη προς το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Οι τεράστιες ευθύνες ,τόσο της ΔΕΗ που έδρασε τότε ως μαθητευόμενος σαλτιπάγκος ,όσο και των τυχοδιοκτικών πολιτικών της κεντρικής αλλά και της τοπικής πολιτικής σκηνής συνεπικουρούμενων από διάφορους υποτιθέμενους επιστήμονες, γιγάντωσαν τα οποιαδήποτε πραγματικά προβλήματα της συγκεκριμένης εκμετάλλευσης και τις δυσκολίες ή και αδυναμίες επίλυσης τους από την τότε τεχνολογία.

   Σήμερα η ΔΕΗ επανέρχεται για την αξιοποίηση του γεωθερμικού πεδίου  με όχημα πίεσης προς την κοινωνία της Μήλου την κυρίαρχη εταιρεία του εξορυκτικού τομέα που προαναφέραμε. Απέναντί τους οφείλουμε να προετοιμαστούμε. Να οργανώσουμε το μέτωπό μας με πρώτο μέλημα την συγκρότηση της γνώσης μας γι’ αυτό το θέμα. Μπορούμε να υπερασπιστούμε αλλά και να αντικρούσουμε θέσεις για τις οποίες γνωρίζουμε. Καμία στάση μας υπέρ ή ενάντια σε κάτι δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Επιβάλλεται λοιπόν το άμεσο άνοιγμα ενός διαλόγου αλλά και ενημέρωσης από ειδικούς επιστήμονες, ευαίσθητους στα οικολογικά ζητήματα.        

απαιτούν τον σεβασμό μας !

    Όλα όσα αναφέραμε περιγράφοντας τις διάφορες πλευρές της Μήλου αναδεικνύουν την αναγκαιότητα της συγκρότησης μιας μαζικής προσπάθειας για την αειφόρο ανάπτυξη του νησιού με την προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτισμικού του κεφαλαίου. Ο Όμιλος Φίλων Βουνού και Θάλασσας Μήλου, μέλος του πανελλήνιου δικτύου « Φίλοι της Φύσης», ιδρύθηκε μόλις πρόσφατα έχοντας ανάμεσα σε άλλους και αυτό τον μεγάλο στόχο. Καλούμε όλους τους πολίτες της Μήλου να βαδίσουμε μαζί αυτό το δύσκολο αλλά ωραίο δρόμο. Αυτόν που μας ενώνει για την προστασία της κοινής μας περιουσίας.

                  Γιώργος Μάλλης
                  Καθηγητής Μ. Ε/ Μέλος Ομίλου Φίλων Βουνού και Θάλασσας Μήλου