Πολιτισμός και Τουρισμός! Πολυσυζητημένες έννοιες που στην εποχή μας έρχονται στο επίκεντρο ταυ ενδιαφέροντος, όταν θίγονται τα μεγάλα προβλήματα και οι αναπτυξιακές προοπτικές ενός τόπουΙ Κι όταν μάλιστα ο
τόπος αυτός είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, που ιδιαίτερα στις μέρες μας ασκεί μοναδική έλξη στον επισκέπτη, εξ αιτίας του φυσικού κάλλους, των ποικίλων όψεων και δυνατοτήτων αναψυχής, αλλά και αυτής
καθαυτής της πολιτιστικής του φυσιογνωμίας, τότε οι έννοιες αυτές αποκτούν ξεχωριστή δυναμική και προοπτική.
   Oι Κυκλάδες, ως τουριστικός νομός, γνωρίζουν σήμερα όλες τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις του κλασικού μοντέλου τουρισμού, της μαζικής καλοκαιρινής εφόδου εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών που απολαμβάνουν τα παραγόμενα σε αφθονία προϊόντα τουρισμού: ήλιο και καθαρές ακτές. Oι παρεχόμενες τουριστικές υπηρεσίες, σημαντικά βελτιωμένες σε σχέση με το
πρόσφατο παρελθόν, αυξάνουν, οργανώνονται και ισχυροποιούνται.Oι Κυκλάδες, ως κέντρο πολιτισμού, που αγκαλιάζει ευρέως όλες τις ιστορικές περιόδους και που, παράλληλα, χαρακτηρίζει πολλαπλές πλευρές της σύγχρονης νησιώτικης ζωής, είναι πηγή αστείρευτου πολιτιστικού προϊόντος, στο μέγιστο μέρος του άγνωστου στο πλατύ κοινό. Το πολιτιστικό προϊόν των Κυκλάδων διαθέτει ιδιαιτερότητες παγκόσμιας
σημασίας, τόσο από άποψη ιδιοτυπίας, όσο και ποικιλομορφίας. Η συνειδητοποίηση του γεγονότος αυτού από τους ειδικούς, τους εκπροσώπους της πολιτικής εξουσίας και πολύ περισσότερο από το ντόπιο κοινωνικό σώμα στο σύνολό του, εντελώς, πρόσφατα διαπιστώνεται.
   O τουρισμός στις Κυκλάδες δείχνει να αποτελεί την μοναδική σίγουρη
μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή προοπτική για τον τόπο. Όμως η μονοκαλλιέργεια
του μαζικού τουρισμού, όπως εκδηλώθηκε και καθιερώθηκε σήμερα στα νησιά
μας, αντιμετωπίζει το φυσικό και ιστορικό τοπίο των Κυκλάδων σαν
τουριστικό πόρο που η διαχείρισή του έχει πάντα σαν σκοπό το
βραχυπρόθεσμο κέρδος. Το αποτέλεσμα είναι αρνητικό. Εμφανίζεται με τη
μορφή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος (φυσικού και ανθρωπογενούς).
Παράλληλα, η μονοκαλλιέργεια αυτή προκαλεί ήδη σοβαρά πλήγματα στην
κοικονική και πολιτισμική ισορροπία των νησιών. Αρχίζουν δηλαδή να
εκλείπουν καθοριστικές αιτίες που καθιέρωσαν την περιοχή σαν τουριστικό
προορισμό. Ιδιαίτερα στα θεωρούμενα σήμερα ως κατ' εξοχήν τουριστικά
Kυκλαδονήσια, η απειλή αυτή είναι μόνιμη και οι φθοροποιές συνέχειες σε
μεγάλο βαθμό παγιωμένες.
   Συμπληρώνοντας δέκα χρόνια λειτουργίας της, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση
Κυκλάδων έχει εδράσει σταθερά την πεποίθηση της γιατηv ανάγκη διάδωσης και ανάδειξης της πολιτιστικής φυσιογνωμίας του τόπου, όπως αυτή εκφράζεται από τον ιστορικό μνημειακό πλούτο, την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, τον λαϊκό πολιτισμό και τις ηθικές αξίες πρυ τον διέπουν. Επιλογή δραστηριοποίησης της ΝΑ, προς αυτή
την κατευθυνση είναι η επεξεργασία και εφαρμογή αναπτυξιακών προγραμμάτων με επίκεντρο τον τουρισμό, αλλά με προσανατολισμό Διάφορο του κλασικού μοντέλου που κυριαρχεί σήμερα (Πα νησιάα Το ζητούμενο είναί
η ευαισθητοποίηση του ντόπιου πληθυσμού για την πολιτιστική κληρονομιά
και γ περιβάλλον, αντιμετωπίζοντας τα όχι ως κερδοφόρους τουριστικούς
πόρους»' |αλλά ως παράγοντες της σύγχρονης βιοτικής εξέλιξης. Η ανάπτυξη
του τουρισμού είναι το αποτέλεσμα και όχι ο στόχος, μέσα από μια
πολιτική που δεν αλλοιώνει ούτε. ifpowAsi κορεσμό στις περιοχές
δραστηριότητας» αλλά αποσκοπεί στην ισόρροπη και μεθοδική ανάπτυξη τους
με στόχο την αειφορία, ριξιοποιώντας τα συγκριτικά τους π^ιεονεκτήματα.
Πρόκειται για την eS/αλλακτική προοπτική του Ώολτηοηκ^ύ Twpwffof με την
ευρύτερη του όρου έννοια, δηλαδή προς νέες μορφές τουριστικής ανάπτυξης^
διευρυνσης της τουριστικής αγοράς και του Τουριστικού προϊόντος, που να
συμπορεύονται με πολιτιστική και κοινωνική παρέμβαση. O επιστημονικός
και (συνεδριακός τουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός και ο
πεζοπορικός τουρισμός, είναι ενδεικτικοί τίτλοι πολιτιστικής τουριστικής
δραστηριότητας.

Πολιτιστικός τουρισμός
   O προβληματισμός και οι επιλογές αυτές αποτέλεσαν έναν από τους
καθοριστικούς παράγοντες ώθησης της ΝΑ. Κυκλάδων να ιδρύσει το Τμήμα
Πολιτισμού και να το δραστηριοποιήσει στην παραπάνω βασική κατεύθυνση.
   Έτσι η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση προχωρεί ήδη στη μελέτη, επεξεργασία
και εφαρμογή δράσεων, προσανατολισμένων στον Πολιτιστικό Τουρισμό.
Συγκεκριμένα και μεταξύ άλλων:
   α. Βρίσκεται σε εξέλιξη Πρόγραμμα Xάραξης Διαδρομών Πολιτιστικού
Eνδιαφέροντος σε δέκα πέντε (15) νησιά των Kυκλάδων. Για το Πρόγραμμα
αυτό, το Τμήμα Πολιτισμού έχει ήδη διερευνήσει και ολοκληρώνει την
αξιολόγηση των περιοχών που
προσφέρονται για την προώθηση του οικοτουρισμού και του πεζοπορικού
τουρισμού και έχει επιλέξει τις βασικές διαδρομές κατά νησί, οι οποίες
χαρτογραφούνται και σηματοδοτούνται ειδικά για τους σκοπούς του
Προγράμματος.
   Τα δίκτυα μονοπατιών που περιλαμβάνονται στις 75 επιλεγμένες
Διαδρομές, συνολικά ξεπερνούν σε μήκος τα 650 χιλιόμετρα, από τα οποία
το 50% περίπου είναι λιθόστρωτα.
   Με την ανάδειξη των διαδρομών αυτών επιτυγχάνεται:
   H διάσωση, προστασία και ανάδειξη των παλαιών λιθόστρωτων οδικών
δικτύων που συνέδεαν τα σημαντικότερα οικιστικά κέντρα κάθε νησιού ή που
οδηγούν σε μη προσπελάσιμους οδικά τόπους ιστορικού - οικολογικού
ενδιαφέροντος, αλλά και σε δυσπρόσιτες απομακρυσμένες ακτές με ξεχωριστή
ιστορική ή περιβαλλοντική σημασία. Πολλές από τις οδούς αυτές
(λιθόστρωτα μονοπάτια), σπάνια δείγματα νησιώτικης μνημειακής
αρχιτεκτονικής της υπαίθρου, συμπίπτουν με τις αρχαίες οδρύς και
διατηρούν τμήματα αρχαίων λιθοδομών.
   Με τη δημιουργία Δικτύων Διαδρομών Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος κατά
νησί, θα υπάρχει πρόσβαση σε περιοχές που συγκεντρώνουν τα παραπάνω
χαρακτηριστικά, ως ζώνες ανάπτυξης του Πολιτιστικού Τουρισμού (ιδιαίτερα
του πεζοπορικού, επιστημονικού και οικολογικού τουρισμού).
   Το Πρόγραμμα προβλέπει εκπαίδευση, επιμόρφωση του ντόπιου ανθρώπινου
δυναμικού που αναλαμβάνει την σε μόνιμη βάση υλοποίηση της πρωτοβουλίας.
Η ιστορική και λειτουργική σημασία των παραδοσιακών πεζοδρόμων των
Κυκλάδων καταδεικνύεται από την ιδιαίτερη μέριμνα που η Ν.Α. καταβάλλει,
σε συνεργασία με την αρμόδια Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠO, για την
κήρυξη ως ιστορικών τόπων όλων των επιλεγεισών ως Διαδρομών Πολιτιστικού
Ενδιαφέροντος στις Κυκλάδες. O χαρακτηρισμός ως διατηρητέου μεγάλου
μέρους των λιθόστρωτων οδικών δικτύων, διασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη
διατήρηση του φυσικού και ιστορικού τοπίου από την αλόγιστη οικιστική
ανάπτυξη και την οικοπεδοποίηση στις αντίστοιχες περιοχές.
· Η επιτάχυνση της διαδικασίας αποκατάστασης και ανάδειξης των ιστορικών
μνημείων που συνδέει το κάθε Δίκτυο.
· H προσέλκυση ειδικών κατηγοριών επισκεπτών aπ' όλο τον κόσμο με
ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, απαιτήσεις, ανησυχίες και ευαισθησία απέναντι
στη νησιωτική πολιτιστική φυσιογνωμία, προσέλκυση που θα δρομολογηθεί με
τις σύγχρονες διαδικασίες πληροφόρησης και με προδιαγραφές
προσαρμοσμένες στις ανάγκες του Προγράμματος, στην ελληνική και διεθνή
τουριστική αγορά. Ειδικά έντυπα, οι Πολιτιστικοί Περιηγητικοί Oδηγοί,
επιστημονικά τεκμηριωμένα και εφοδιασμένα με αναλυτικούς χάρτες,
εκδίδονται για το σκοπό αυτό, για κάθε νησί.

Aνάδειξη διαδρομών
   Συγκεκριμένα -και ξεκινώντας εύλογα από νησιά που δεν βρίσκονται στην
πρώτη γραμμή ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού- έχουν μέχρι στιγμής
πραγματοποιηθεί κατά νησί οι παρακάτω δράσεις αποκατάστασης και
ανάδειξης Διαδρομών:
· Στην Αμοργό (νησί - πιλότος του Προγράμματος), σηματοδότηση και
δράσεις αποκατάστασης σε 32 χιλιόμετρα περιηγητικού δικτύου
· Στην Κέα, αντίστοιχες δράσεις σε 36 χλμ. περιηγητικού δικτύου
· Στην ?νδρο, 62 χλμ. περιηγητικού δικτύου
· Στα νησιά Νάξο, Τήνο και Σέριφο, αρχικές αντίστοιχες δράσεις σε 21
χιλιόμετρα περιηγητικού δικτύου
·Στα νησιά Τήνο, Σίφνο, Μήλο και Ανάφη, ολοκλήρωση έρευνας πεδίου και
οριοθέτησης των δικτύων και σύνταξη σχετικών εκθέσεων από ερευνητική
ομάδα του Τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, οι οποίες
έχουν ανατεθεί από τη Νομαρχυχκή Αυτοδιοίκηση.
· Έρευνα πεδίου βρίσκεται σε εξέλιξη και ολοκληρώνεται στα νησιά Κύθνο,
Σέριφο, Πάρο, Ίο, Φολέγανδρο και Θήρα (λιθόστρωτο μονοπάτι Περίσσα -
Αρχαία Θήρα).
   Για το 2006 αντίστοιχη έρευνα και δράσεις ανάδειξης προγραμματίζονται
στη Νάξο και στη Σύρο (περιφέρεια Δήμου ?νω Σύρου).
* Ειδικώτερα για το νησί της Ίου, έχει πραγματοποιηθεί με την εποπτεία
της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης έρευνα πεδίου από ομάδα φοιτητών του
Πανεπιστημίου Aιγαίου. Η έρευνα ολοκληρώνεται και η επιλογή του
περιηγητικού δικτύου του νησιού οριστικοποιείται μέσα στο τελευταίο
τρίμηνο του 2005.
   Oι πρώτες εφαρμογές του νομαρχιακού προγράμματος δείχνουν να έχουν
την άμεση και ενθουσιώδη ανταπόκριση των επισκεπτών, αφού σύμφωνα με
πρόσφατες ενδείξεις και χωρίς ακόμα να έχουν ολοκληρωθεί οι δράσεις
ανάδειξης των Διαδρομών, ο αριθμός των οδοιπόρων-περιηγητών έχει
τουλάχιστον τριπλασιαστεί στα σηματοδοιημένα μονοπάτια.

Περιβαλλοντική εκπαίδευση
   Εξ άλλου, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο νομό, που πραγματοποιει ήδη
παρεμβάσεις στον τομέα της κατανόησης του κυκλαδικού ιστορικού τοπίου,
έχει μέσω του Προγράμματος των Διαδρομών μιαν εξαιρετική ευκαιρία να
οργανώσει περιηγητικά και άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα, προσαρμοσμένα
στις σχολικές ανάγκες του νομού. Είναι ένα κατάλληλο μέσο, προκειμένου
να τεθούν οι βάσεις της μακροπρόθεσμης εκπαιδευτικής υποστήριξης ενός
τόσο σοβαρού αναπτυξιακού εγχειρήματος. Ενός εγχειρήματος που, ανάμεσα
στ' άλλα οφέλη, θα είναι σε θέση να τροφοδοτεί ακατάπαυστα τις
συνειδήσεις του ντόπιου κοινωνικού στοιχείου με αγάπη και πάθος για τον
τόπο και τις ηθικές και πολιτιστικές αξίες του.
   Το πιο ενδιαφέρον που παρατηρείται στον ντόπιο πληθυσμό, ιδιαίτερα
στους ανθρώπους που ζουν και δραστηριοποιούνται στις οικονομικά και
δημογραφικά υποβαθμισμένες περιοχές της νησιωτικής ενδοχώρας, είναι η
βαθμιαία συνειδητοποίηση και η ανάπτυξη του τόπου τους προϋποθέτει την
τόνωση και ενδυνάμωση των ηθικών και πολιτιστικών αξιών του. Κι ακόμη,
ότι η προστασία και ανάδειξη των παλιών πεζόδρομων και των
εγκαταλελειμμένων στη φθορά του χρόνου μνημείων, δεν είναι μια μουσειακή
συντήρηση, αλλά μια νέα, εξαιρετική δυνατότητα βελτίωσης της ποιότητας
ζωής κι ένα πλησίασμα στοργής και σεβασμού στα πολύμοχθα έργα των
πατέρων τους.
   β. Έχει συνταχθεί με πρωτοβουλία του Τμήματος Πολιτισμού Πίνακας
έργων ανάδειξης της πολιτιστικής φυσιογνωμίας κατά νησί, όπως
αποκαταστάσεις και συντηρήσεις οδών πρόσβασης σε χώρους ιστορικού
ενδιαφέροντος, διαχείριση-ανάδειξη περιοχών σε ιστορικά πάρκα ή πάρκα
ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αποκατάσταση ιστορικών μνημείων κλπ.
   γ. Στα πλαίσια της προσπάθειας δημιουργίας βάσης πολιτιστικών
δεδομένων στο νομό, έχουν καθιερωθεί ως πολιτιστικός θεσμός οι Mουσικές
Συναντήσεις που διεξάγονται σε ετήσια βάση και επιδιώκουν να φέρουν σε
επικοινωνία τους συχνά αγνοημένους, οργανοπαίκτες-θεματοφύλακες του
παραδοσιακού ύφους και ήθους των νησιών, να τους δώσουν την ευκαιρία ν'
ανταλλάξουν γνώσεις κι εμπειρίες, να επιδείξουν τη δεξιοτεχνία τους και
να αποκτήσουν κίνητρα για τη διάδοση και συνέχιση της παράδοσής τους.
   Ήδη στον τομέα της παραδοσιακής μουσικής πνευστών, γίνεται και
συνεχίζεται συστηματική καταγραφή (ηχογράφηση, φωτογράφηση,
κινηματογράφηση και συνεντεύξεις) όλων των συμμετεχόντων στις
Συναντήσεις, σε συνεργασία με το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Mουσικών
Oργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη και με ομάδα νέων εθνομουσικολόγων (φοιτητές
και υποψήφιοι διδάκτορες του Τμήματος Mουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου
Αθηνών, τους οποίους συντονίζει ο καθηγητής Λάμπρος Λιάβας). Σαν
επιστέγασμα της όλης πρωτοβουλίας, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κυκλάδων σε
συνεργασία με το Μουσείο Λαϊκών Oργάνων και το Λύκειο Έλληνίδων Σύρου,
θα οργανώσει ένα επιστημονικά έγκυρο και λειτουργικό ηλεκτρονικό αρχείο
- βάση δεδομένων, όπου θα ενταχθεί σε ψηφιακή και αναλυτική μορφή το
πρωτογενές οπτικοακουστικό υλικό των Συναντήσεων.
   Αντιπροσωπευτικά δείγματα από το πολύτιμο αυτό υλικό, θα περιληφθούν
στη συνέχεια σε ειδική έκδοση που θα περιλαμβάνει βιβλίο-μελέτη για τα
όργανα και τους οργανοπαίκτες, ψηφιακούς και οπτικούς δίσκους (cd και
dvd). Η προβολή του υλικού αυτού με τη μορφή της παραπάνω έκδοσης,
αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην προσέλκυση υψηλού επιπέδου επισκεπτών, στην
κατεύθυνση της πολιτιστικής τουριστικής δραστηριότητας.
   δ. Εξετάζεται το ενδεχόμενο πραγματοποίησης παγκυκλαδικού Συνεδρίου
με τίτλο «(Πολιτισμός και Τουρισμός», με σκοπό την εξαγωγή ολοκληρωμένων
συμπερασμάτων για την μακροπρόθεσμη μεθόδευση της πολιτιστικής και
τουριστικής αναπτυξιακής Πολιτικής.

O κ. Tάσος Aναστασίου είναι προϊστάμενος του Tμήματος Πολιτισμού της
Nομαρχιακής Aυτοδιοίκησης Kυκλάδων. Tο παραπάνω κείμενο αποτέλεσε την
εισήγησή του στο πλαίσιο της H' Συνάντησης Kυκλαδικού Tύπου (Ίος,
10/9/05).
 
--------------------------------------------
ΑΠΟΨΗ, 16 Σεπτεμβρίου 2005