Σύγκρουση με μια ξεπερασμένη νοοτροπία

Του Διονύση Νοταράκη*

Δεν χρειαζόταν μεγάλη παρατηρητικότητα για να προσέξει κανείς την αγγελία σε σχετικό ένθετο Κυριακάτικης εφημερίδας. Σε ξεχωριστό πλαίσιο με μεγάλη και ευκρινή γραμματοσειρά μια αγγελία που διαπνέεται από θράσος και στα μάτια ενός πολίτη που ακόμη και αν το μόνο εργαλείο ανάλυσης του γίγνεσθαι είναι η κοινή λογική φαντάζει τουλάχιστον ως μια κακόγουστη φάρσα. Κύθνος - Μεζονέτες 70-140 τμ. Επάνω στην ωραιότερη αμμουδιά του νησιού. Επάνω στις ωραιότερες παραλίες των νησιών λοιπόν, συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες ένα από τα μεγαλύτερα οικολογικά εγκλήματα. Αυθαίρετη, άνευ όρων δόμηση.
Η επίλυση αυτού του ζητήματος δεν είναι τόσο απλή όσο μπορεί να φαίνεται. Ακόμα και αν ήταν υλοποιήσιμες οι ρηξικέλευθες προτάσεις που κάνουν λόγο για άμεση κατεδάφιση των αυθαιρέτων, ακόμα και αν ψηφίζονταν και υλοποιούταν οι πλέον αυστηροί νόμοι σχετικά με την δόμηση, ακόμα και αν η διαφθορά ήταν μηδενική και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους λειτουργούσαν υποδειγματικά, λίγα θα αλλάξουν αν δεν απαντήσουμε με οξυδέρκεια στο πλέον ουσιώδες ερώτημα που τίθεται από πολλούς αλλά απαντάται με ειλικρίνεια από λίγους. Τι είδους ανάπτυξη θέλουμε γι αυτόν εδώ τον τόπο;

Το αίτιο της ανεξέλεγκτης δόμησης στις Κυκλάδες είναι ευκόλως ορατό. ?μεσο, γρήγορο και εύκολο κέρδος. Η κύρια πηγή εσόδων στις Κυκλάδες είναι ο τουρισμός κάτι που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί καθεαυτό να χαρακτηρισθεί ως κάτι το αρνητικό. Η τοπική οικονομία έχει παγιδευτεί σε ένα μοντέλο «ανάπτυξης» που έχει ταυτίσει την πρόοδο με την παροδική κερδοφορία που επιφέρει το ογκώδες. Τα νησιά πέφτουν θύματα μιας πρωτοφανούς αρχιτεκτονικής κακοποίησης. Σε όρμους σπάνιου φυσικού κάλλους ξεπροβάλουν κτίρια που ούτε λίγο ούτε πολύ θυμίζουν εργατικές πολυκατοικίες χωρών του πάλαι ποτέ σοβιετικού μπλοκ, προς θερινή χρήση. Οι λόγοι που οφείλουμε να αντισταθούμε σε αυτή τη μορφή «ανάπτυξης» δεν σχετίζονται μόνο με το προφανές: την τσιμεντοποίηση των αιγιαλών και την αισθητική καταπόνηση του νησιωτικού συμπλέγματος. Ο κύριος λόγος είναι ότι η αντίληψη αυτή υπονομεύει την ανάπτυξη των νησιών και θέτει ουσιαστικά τις βάσεις για την μεταφορά του αστικού με όλα τα συνεπακόλουθα τοπίου στα νησιά. Είναι ότι υποσκάπτει με τον πλέον υποχθόνιο τρόπο, το βραχυπρόθεσμο κέρδος, την μακρόπνοη προοπτική ανάπτυξης η οποία θα εγγυάται την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και θα συνδυάζεται με την αειφορία.
Aς επισημανθεί εδώ πως αυτή η αντίληψη περί διατήρησης δεν συνιστά συντήρηση. Συντηρητική είναι η λογική που θέλει τα νησιά να είναι θελκτικά τέσσερις μήνες τον χρόνο και τους υπόλοιπους οχτώ να είναι τόποι δυσβάσταχτοι για τους γηγενείς και τουλάχιστον απεχθείς για τους υπό άλλες συνθήκες επισκέπτες ή και γιατί όχι κατοίκους. Συντηρητική είναι η επικρατούσα λογική του βολέματος στην αναρχία, που υπονομεύει το βασικότερο τουριστικό προϊόν που είναι το περιβάλλον. Είναι προφανές πως δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με την ανεπαρκή θεσμική θωράκιση
του περιβάλλοντος. Η σύγκρουση, χωρίς να υποτιμάμε την «άνωθεν επιβεβλημένη» θεσμική θωράκιση, μεταφέρεται κυρίως σε ένα επίπεδο βάσης και είναι η σύγκρουση με την κυρίαρχη νοοτροπία.

Οι έννοιες της ισόρροπης, βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης χρησιμοποιούνται αποφορτισμένες κατά το δοκούν αν και είναι σε ένα μεγάλο βαθμό νομιμοποιημένες στην συνείδηση της κοινωνίας. Αν το καταστάλαγμα αυτής της προσέγγισης, το ότι δηλαδή είναι επιτακτική η ανάγκη για περαιτέρω δουλειά με τις τοπικές κοινωνίες για την αλλαγή στάσης απέναντι σε ζητήματα περιβάλλοντος και ανάπτυξης, έχει μια κάποια βάση ηχεί δελεαστική η πρόταση του Μάκη Σταύρου (Κυριακάτικη Αυγή 19.11.2006) για σύσταση Τοπικών Επιτροπών Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΤΕΒΑ). Μια τέτοια πρόταση αξίζει να ξαναέλθει στο προσκήνιο και να μελετηθεί σε βάθος.

Οι ΤΕΒΑ συστάθηκαν στην Αυστρία με πρωτοβουλία της Οργάνωσηs Nature Friends. Επεκτάθηκαν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ως θεσμός συγκροτείται από ένα ευρύ φάσμα τοπικών συλλογικοτήτων και φορέων. Βασικός στόχος είναι να πεισθούν όλοι οι συμμετέχοντες ότι έχουν ευθύνη να συνεισφέρουν με θέσεις και προτάσεις για την διαμόρφωση και υλοποίηση των κοινών στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής (...) όπου θα αναλύεται διεξοδικά γιατί η βιώσιμη ανάπτυξη είναι σε αντίθεση με την ανεξέλεγκτη και άναρχη κερδοσκοπική αντίληψη (Μάκης Σταύρου οπ). Οι ΤΕΒΑ παράλληλα θα προχωρούν σε σχεδιασμό και υλοποίηση, ενώ όταν το δεύτερο χωλαίνει θα ασκούν πίεση στους αρμόδιους φορείς. Ο ρόλος τους δεν είναι μόνο διαχειριστικός αλλά και διεκδικητικός σημειώνει ο συγγραφέας του άρθρου.
Μέσα από την ζύμωση των τοπικών φορέων λοιπόν αλλά και την διαρκή εμπλοκή των πολιτών οι ΤΕΒΑ μπορούν να αποτελέσουν το όχημα με το οποίο η ήπια ανάπτυξη, οι βιοκαλλιέργειες, τα τοπικά προϊόντα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, η βιοκλιματική δόμηση, οι ΧΥΤΥ και εν τέλει ο σεβασμός στο φυσικό αλλά και κοινωνικό περιβάλλον θα γίνουν κοινό κτήμα των πολιτών και όχι αγωνιώδεις κραυγές στα  χείλη κάποιων που μπορεί να χαρακτηριζόμαστε και γραφικοί.

*Νεολαία ΣΥΝ/ ΣΥΝ-Κυκλαδική Πρωτοβουλία
Πηγή: Κυκλαδικοί Πλόες, Σεπ. Οκτ. Νοεμ. 2007