Welcome to eyploia.aigaio-net.gr!

     On Line Πλοία
Για να δείτε τα πλοία
On line στο Αιγαίο
πατήστε εδώ.

     Ανακοίνωση
 ΥΠΟΓΡΑΨΤΕ
Για να σωθεί η Σαντορίνη
και το Αιγαίο από
την τοξική βόμβα βυθού
Sea Diamond

 SIGN the PETITION
and help protect Santorini
and the Aegean Sea
from toxic dangers
 


     Κατηγορίες
?γρια Ζωή
Αεροδρόμια Λιμάνια
Αιολικά Πάρκα
Αλιεία
Ανανεώσιμες Π. Ε.
Απόβλητα
Απορ/τα-Ανακύκλωση
Απόψεις-Ιδέες
Βιοτοποι/βιοπ/λότητα
?γρια Ανάπτυξη
Βιώσιμη Ανάπτυξη
Δάση
Διάνοιξεις Δρόμων
Διατροφή
Διάφορα
Δίκτυο
Εκδηλώσεις-Ενημέρωση
Ενέργεια
Έρωτας και Αιγαίο
Θάλασσα-Ακτές
Κεραίες
Κλίμα
Κοινωνία Πολιτών
Κτηνοτροφία
Κυνήγι
Μ.Μ.Ε.
Νερό
Οικολογική Γεωργία
Παραδοσιακοί Οικισμοί
Περιβάλλον
Πολιτισμός
Ρύπανση
Συγκοινωνία
Τουρισμός
Φίλοι των ζώων
Φυσικοί Πόροι
Χωροταξία

     Νησιά


     Επιλογές
·Θέματα
·Αρχείο ?ρθρων

·1ο Τεύχος
·2ο Τεύχος
·3ο Τεύχος
·4ο Τεύχος
·5ο Τεύχος
·6ο Τεύχος
·7ο Τεύχος
·8ο Τεύχος
·9ο Τεύχος
·10ο Τεύχος
·11ο Τεύχος
·12ο Τεύχος
·13ο Τεύχος
·14ο Τεύχος
·15ο Τεύχος
·16ο Τεύχος
·17ο Τεύχος
·18ο Τεύχος
·19ο Τεύχος
·20ο Τεύχος
·21ο Τεύχος
·22ο Τεύχος

     Who's Online
Υπάρχουν επί του παρόντος 10 Επισκέπτης(ες) και 0 Μέλος(η) που είναι συνδεδεμένος(οι)

Είσαστε ανώνυμος χρήστης. Μπορείτε να εγγραφείτε πατώντας εδώ

     Search



     Έπαθλο

Το περιοδικό της Πελοποννήσου


 Περιβάλλον: Εκκλησία και οικονομία στον Mεσαίωνα:

ΝησιάΜια υπόθεση που δεν έχει παλιώσει
Tο καθαρτήριο «βόλεψε» τους τοκογλύφους
Του Βασίλη Κρεμμυδά

Στα εκκλησιαστικά κηρύγματα του 13ου αιώνα (εννοείται: του ευρωπαϊκού - Kαθολικού 13ου αιώνα), που αρκετά απ' αυτά κυκλοφορούσαν και ως εγχειρίδια, υποδείγματα δηλαδή κηρυγμάτων, διακρίνουμε έναν νέο εχθρό, την τοκογλυφία· αυτήν την ισχυρή βάση της πρωταρχικής συσσώρευσης, του πρελούδιου, αλλιώτικα, του καπιταλισμού
 
O ρόλος της Εκκλησίας στη διαμόρφωση των οικονομικών σχέσεων που εμφανώς αρχίζουν να οδεύουν προς νέες κατευθύνσεις κατά τον κρίσιμο μεσαιωνικό 13ο αιώνα στην Ευρώπη είναι το θέμα της μελέτης του J. Le Goff «La bourse et la vie», που μοιάζει παλιό γιατί κυκλοφόρησε στα γαλλικά το 1986 και μόνον τώρα, το 2003, στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Κέδρος», αλλά δεν έχει καθόλου παλιώσει, τουλάχιστον από ιστοριογραφική άποψη.

Ιδεολογικό εμπόδιο

H Εκκλησία επεμβαίνει στη διαμόρφωση των οικονομικών σχέσεων μέσω των δικών της δρόμων, τις ατομικές και συλλογικές συμπεριφορές των ανθρώπων, σύμφωνα με τα ιερά κείμενα και τις εκάστοτε επιβαλλόμενες ερμηνείες τους από την ίδια, τη μόνη «εξουσιοδοτημένη». Ο συγγραφέας εξήγησε σε δύο σημεία του μικρού βιβλίου του αυτό που αναζήτησε στην ανάλυσή του: «Φιλοδοξία αυτού του δοκιμίου είναι να δείξει τους ανθρώπους, τους τοκογλύφους, στο συγκρότημα των κοινωνικών σχέσεων, των πρακτικών και των αξιών, όπου το οικονομικό φαινόμενο της τοκογλυφίας έχει εκτεθεί. M' άλλα λόγια, η ανάλυσή μας επιμένει στη συνολικότητα της τοκογλυφίας μέσα από τη συμπεριφορά και την εικόνα αυτών που την ασκούν, των τοκογλύφων» (σ. 24-25). Και σε άλλο σημείο (σ. 86): «Αυτό που αναζητώ σε αυτό το βιβλίο είναι ακριβώς να δείξω με ποιον τρόπο ένα ιδεολογικό εμπόδιο μπορεί να παρακωλύσει, να καθυστερήσει την ανάπτυξη ενός νέου οικονομικού συστήματος. Πιστεύω ότι καταλαβαίνουμε καλύτερα αυτό το φαινόμενο εξετάζοντας τους ανθρώπους που είναι οι πρωταγωνιστές, παρά εξετάζοντας μόνο τα συστήματα και τις οικονομικές θεωρίες. Αυτό που αμφισβητώ είναι μια γερασμένη ιστορία της οικονομίας και της οικονομικής σκέψης που εξακολουθεί να υπάρχει. Μου φαίνεται ακόμη πιο αναποτελεσματική για το Μεσαίωνα, αφού δεν υπάρχει τότε οικονομική θεωρία της Εκκλησίας, ούτε θεωρητικοί της οικονομίας».

Ότι ο J. Le Goff είναι σοφός ιστορικός και δάσκαλος το ξέρουμε. Και αυτός είναι ο λόγος που αξίζει να μελετά κανείς τα κείμενά του και να τα συζητεί. Να, έχω τη γνώμη ότι η αντίδραση της Εκκλησίας, της μοναδικής τότε πηγής ισχύος, απέναντι στην τοκογλυφία και η καταδίκη του φαινομένου, που ασφαλώς καθυστέρησε την οικονομική ανάπτυξη, δεν οφειλόταν μόνον σε ιδεολογικούς λόγους. Ίσως θα έπρεπε να εξετάσουμε και το ζήτημα της ίδιας της εξουσίας της, που ασφαλώς αμφισβητήθηκε. Δηλαδή, προτού δικαιολογήσει την καταδίκη του τοκογλύφου, ενός οικονομικού παράγοντα, ως «αμαρτωλού» - θα δούμε και πιο κάτω - μελέτησε καλά όλες τις όψεις της συμπεριφοράς του, της οικονομικής δράσης του τελικά. Το έκανε, θέτοντας το ερώτημα: τι πουλάει ο τοκογλύφος για να έχει το δικαίωμα να εισπράττει περισσότερα χρήματα από όσα δίνει;

Θέμα αρμοδιοτήτων
 
Ο Παζολίνι με το «Δεκαήμερό του», που ήταν βασισμένο στον Βοκκάκιο, σχολίασε τα ήθη της φεουδαρχίας. Ήθη, πρακτικές και αξίες που επηρεάστηκαν καθοριστικά από το οικονομικό φαινόμενο της τοκογλυφίας και τη στάση της Καθολικής Εκκλησίας απέναντί του 

H ανάλυση για την ανεύρεση της απάντησης οδήγησε την Εκκλησία στα «δικά της», στην οικειοποίηση δηλαδή δικών της «αρμοδιοτήτων», δικής της εξουσίας, από τον τοκογλύφο: ο τοκογλύφος πουλάει χρόνο, το χρόνο που ο ίδιος στερείται τα χρήματά του, αφού επιτρέπει να τα εκμεταλλευτεί άλλος. Στο σημείο αυτό αρχίζει το πρόβλημα και η παρέμβαση της Εκκλησίας: ο χρόνος, η διαχείρισή του, ανήκει στο θεό· εκείνος τον διαθέτει έτσι ή αλλιώς στους ανθρώπους, μέσω του θανάτου· Εκείνος, δηλαδή, η Εκκλησία του - μόνον η Εκκλησία μπορεί να «πουλάει» το χρόνο, όχι άλλος.

Σε κείμενο του Ιακώβου του Βιτρί, φυσιογνωμίας της Καθολικής Εκκλησίας, διαβάζουμε παράδειγμα τοκογλύφου που την ώρα του θανάτου του, με φρικτούς πόνους φυσικά, όρκισε την οικογένειά του «και τους έβαλε να μοιράσουν τα χρήματά του σε τρία μέρη, το ένα για να μπορέσει η γυναίκα του να ξαναπαντρευτεί, το άλλο για τους γιους και τις κόρες του. Όσο για το τρίτο, θα έπρεπε να το βάλουν σε μικρή τσάντα που θα κρέμαγαν στο λαιμό του και θα την έθαβαν μαζί του. Καθώς τον έθαψαν μαζί με ένα τεράστιο χρηματικό ποσό, θέλησαν τη νύχτα να το πάρουν πίσω. ?νοιξαν τον τάφο και είδαν τους δαίμονες να χώνουν στο στόμα του τοκογλύφου τα νομίσματα αυτά που είχαν μεταβληθεί σε πυρωμένα κάρβουνα. Τρομοκρατημένοι το έβαλαν στα πόδια» (σ. 42).

Αμαρτωλοί

Ο τοκογλύφος αντιμετωπίζεται ως επάγγελμα· από τα πιο αμαρτωλά, μαζί με τους μάγους, τους αλχημιστές, τους προαγωγούς, τις πόρνες, αλλά και τους εμπόρους, τους τελώνες, ακόμη και χειρουργούς και γιατρούς - όλα όσα έχουν να κάνουν με αίμα, με ακαθαρσίες, με παραγωγή χρήματος, ακολασίες. Ο τοκογλύφος θεωρείται ως η χειρότερη μορφή εμπόρου. Συμβαίνει όμως και κάτι παράδοξο: στην πραγματικότητα, η Εκκλησία ουδέποτε καταδίκασε κάθε μορφή τόκου. Στον κρίσιμο και μεταβατικό 13ο αιώνα η Εκκλησία άρχισε να προσαρμόζεται σε πρωτόγονες μορφές λειτουργίας αγοράς, με όρους μεταγενέστερης καπιταλιστικού τύπου ορολογίας, όπως ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης: ο τόκος δεν ήταν απορριπτέος - δεν ήταν αμαρτία - εφόσον αντιστοιχούσε σε συμβολαιογραφική συμφωνία (σ. 87). ?λλωστε, πολύ συχνά δεν ήταν δυνατό να διακρίνει κανείς και να διαχωρίσει με σαφήνεια τον τόκο από το κέρδος της εμπορικής πράξης.

Διάβολος, ο διευθυντής ορχήστρας του φεουδαλικού φαντασιακού
 
Οι δαίμονες κατοικούσαν στην Κόλαση. Για τον τοκογλύφο, το φεουδαρχικό πλέγμα εξουσίας του 13ου αιώνα επινόησε το Καθαρτήριο, για να βολέψει νέες κοινωνικές πραγματικότητες όπως η χρησιμότητα κάποιων «αμαρτωλών» επαγγελμάτων 

H Εκκλησία βρέθηκε στο 13ο αιώνα σε πολύ σοβαρό δίλημμα: ήταν η εποχή που πολλές «επουράνιες αξίες» άρχισαν να κατεβαίνουν στη γη (σ. 81). Είναι τα προμηνύματα της Αναγέννησης, που λίγο αργότερα θα αναδείξει τον άνθρωπο ως κέντρο του κόσμου και θα υποδείξει μια νέα σχέση του με το θεό. Οι νέες πραγματικότητες - φεουδαρχικές πάντοτε - που άρχισαν να εγκαθίστανται στη μεσαιωνική κοινωνία της Ευρώπης - και όχι μόνον· τι γινόταν στη βυζαντινή Ανατολή; - συνοδεύτηκαν με τη διείσδυση του χριστιανισμού σε όλες τις συνειδήσεις και σε όλες τις καρδιές (σ. 82), άρχισαν στο 13ο αιώνα να μεταμορφώνονται και να αναγκάζουν την Εκκλησία να διαφοροποιήσει τη θέση της ως προς την αμαρτία - να αλλάξει, τελικά, την ιδεολογία της σχέσης της με τον άνθρωπο και την κοινωνία.

Το μαστίγιο

Τότε, λοιπόν, είναι που η Εκκλησία εφεύρε το καρότο και το έβαλε δίπλα στο μαστίγιο, όπως αυτό το είχε διαμορφώσει γύρω στο 1000 μ.X.: «το μαστίγιο ήταν ο Σατανάς· φερμένος από τα βάθη της Ανατολής, ο διάβολος θεσμοθετήθηκε και εκλογικεύθηκε από την Εκκλησία... ο διάβολος, μάστιγα του θεού, στρατηγός μιας καλά οργανωμένης στρατιάς δαιμόνων, άρχοντας στις περιοχές του, την Κόλαση, υπήρξε ο διευθυντής ορχήστρας του φεουδαλικού φαντασιακού» (σ. 84).

Ασφαλώς, η Εκκλησία θα είχε δυσκολία να επιβάλει αυτούς τους ιδεολογικούς κώδικες χωρίς τη συμφωνία και τη στήριξη των βασιλιάδων και όλης της φεουδαρχικής ιεραρχίας: ασφαλώς, το φεουδαρχικό σύστημα στηρίχθηκε στο διαχωρισμό των ανθρώπων σε αμαρτωλούς και μη, σε «γήινους» και σε «επουράνιους» που επέβαλε η Εκκλησία. Κάτι, λοιπόν, που είχε αρχίσει, από το 13ο αιώνα, να μοιάζει αναποτελεσματικό ή λιγότερο αποτελεσματικό· επινοήθηκε γι' αυτό το καρότο: «το καρότο υπήρξε το Καθαρτήριο, που γεννήθηκε στο τέλος αυτής της μεγάλης μεταμόρφωσης» (σ. 85).

Ο τοκογλύφος, λοιπόν, ούτε στο 13ο αιώνα παύει να είναι αμαρτωλός· απλώς, αποκτά τη δυνατότητα να μετανοήσει μετά το θάνατό του. Κυρίως, όμως, οι συγγενείς του επιβαρύνονται με το χρέος επί της γης να προσφέρουν, να προσεύχονται, να υπακούουν στην Εκκλησία, για να βοηθήσουν τον νεκρό συγγενή τους να γευθεί τη συγχώρεση του θεού. H Εκκλησία και η κοσμική εξουσία έλεγαν στον τοκογλύφο να διαλέξει το πουγκί ή τη ζωή, δηλαδή την Κόλαση ή τον Παράδεισο· αυτός όμως σκεφτόταν ότι ήθελε και το πουγκί και τη ζωή (σ. 81).

Σύστημα ελέγχου

Με τον τρόπο αυτό το φεουδαρχικό πλέγμα εξουσίας (Εκκλησία και κοσμική εξουσία) ανέδειξε, μέσω του οικονομικού ρόλου του τοκογλύφου, ένα νέο ιδεολογικό σύστημα ελέγχου και υπεράσπισης της φεουδαρχίας. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός εκκλησιαστικών κειμένων, υποβοηθητικών των κηρυγμάτων στους ναούς, είχαν παραχθεί για να διαδώσουν το νέο ιδεολογικό σύστημα, το νέο ήθος, το νέο φεουδαλικό φαντασιακό. Αυτά τα κείμενα χρησιμοποίησε, με τη δική του μαεστρία, ο J. Le Goff για να κατασκευάσει αυτό το σύντομο, αλλά διεισδυτικό ιστορικό μελέτημά του.

Θέλω να τελειώσω όπως άρχισα: το βιβλίο του J. Le Goff, 18 ετών ήδη, διατηρεί αμείωτο το ιστοριογραφικό του ενδιαφέρον. Για μας, εννοώ. Διότι, τι εμείς ξέρουμε για το ρόλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη διαμόρφωση των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων κατά τους, εξίσου με τους ευρωπαϊκούς κρίσιμους, τελευταίους αιώνες του βίου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας; και, ακόμη, κατά την Τουρκοκρατία;

H ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΗΘΕΛΕ NA EXEI TON ΕΛΕΓΧΟ
 
Στο 13ο αιώνα, όταν τα φαινόμενα που μας απασχολούν εδώ (κέρδος, τόκος, τοκογλυφία και οι απολήξεις τους) επεκτείνονταν, η Εκκλησία αναζήτησε διεξόδους - διαφυγές ίσως - προκειμένου να τα αντιμετωπίσει και να μη χάσει τον έλεγχό τους· πολύ περισσότερο που «η Βίβλος συχνά αντιφάσκει (ναι και όχι)...» (σ. 25). Επινοήθηκε τότε και γι' αυτό το λόγο το Καθαρτήριο «ως ενδιάμεσος μετά θάνατο τόπος βασανισμού»: ο αμαρτωλός, εν προκειμένω ο τοκογλύφος, όταν πεθάνει δεν πηγαίνει κατευθείαν στην Κόλαση, πηγαίνει στο Καθαρτήριο· εκεί, έχει τη δυνατότητα να αποκαθαρθεί, προκειμένου να καταλήξει στον Παράδεισο και όχι στην Κόλαση. Το Καθαρτήριο επινοήθηκε ως ενδιάμεση τρίτη κατάσταση, για να «βολέψει» νέες κοινωνικές πραγματικότητες, όπως η χρησιμότητα του τοκογλύφου και άλλων «αμαρτωλών» επαγγελμάτων. Αυτοί, λοιπόν, ας μην πάνε κατευθείαν στην Κόλαση, λέει η Εκκλησία, από όπου επιστροφή δεν υπάρχει, ας πάνε στο Καθαρτήριο (Purgatoire) για να υποφέρουν και να μετανοήσουν, αλλά και για να μετανοήσουν - εδώ υπάρχει περισσότερο ψαχνό - οι ζωντανοί συγγενείς τους, να προσεύχονται και να προσφέρουν επί γης προκειμένου να τους ακούσει ο Θεός και να συγχωρήσει το νεκρό άνθρωπό τους (σ. 95 κ.ε.).

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

---------------------------
(ΤΑ ΝΕΑ, 4.10.2007)



Σημείωση 18ο Τεύχος



 
     Συσχετιζόμενοι Σύνδεσμοι
· Περισσότερα για Νησιά
· Νέα administrator


Πιο δημοφιλής είδηση για Νησιά:
Για τη φώκια μονάχους - μονάχους, της Ναυσικάς Καραγιαννίδη


     Article Rating
Average Score: 0
Αριθμός Ψήφων: 0

Please take a second and vote for this article:

Excellent
Very Good
Good
Regular
Bad


     Επιλογές

 Εκτύπωση αρχικής σελίδας Εκτύπωση αρχικής σελίδας


"Εκκλησία και οικονομία στον Mεσαίωνα:" | Κωδικός Εισόδου / Δημιουργία Λογαριασμού | 0 Παρατηρήσεις
Οι παρατηρήσεις είναι ιδιοκτησία του αποστολέα. Δεν ευθυνόμαστε για το περιεχόμενο τους.

Δεν επιτρέπεται η αποστολή σχολίων για τους Ανώνυμους Χρήστες. Παρακαλώ γραφτείτε πρώτα στην υπηρεσία.




PHP-Nuke Copyright © 2004 by Francisco Burzi. This is free software, and you may redistribute it under the GPL. PHP-Nuke comes with absolutely no warranty, for details, see the license.
Παραγωγή Σελίδας: 0.04 Δευτερόλεπτα