Τα στοιχεία για την πορεία της δόμησης στις Κυκλάδες, που αντανακλούν στο μοντέλο ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών (από σχετικό άρθρο της Όλγας Καραγιάννη στην ηλεκτρονική έκδοση «Εύπλοια» του δικτύου των οικολογικών οργανώσεων του Αιγαίου, τεύχος 13/2007) είναι αποκαλυπτικά: Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ του 2001 (απογραφή του κτιριακού αποθέματος), το 46% των συνολικών κτιρίων στις Κυκλάδες δομήθηκαν μετά το 1970, ενώ το 33% μετά το 1980. Επίσης μέχρι το 2001 σε σύνολο 103.477 κτιρίων σε όλα τα νησιά, δεν είχαν δηλωθεί τα 2.465. Επίσης σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ (περίοδος 1997-2006), που αφορούν στη νόμιμη οικοδομική δραστηριότητα, εγκρίνονται σε ετήσια βάση η κατασκευή 3000 περίπου νέων κατοικιών, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα κτίσματα για άλλες επαγγελματικές χρήσεις. Ακόμη ο ρυθμός δόμησης στις Κυκλάδες, βάσει της ετήσιας οικοδομικής δραστηριότητας 1997-2006, είναι μεγαλύτερος από όλους τους νομούς του Αιγαίου. Χαρακτηριστικά το 2004, οι Κυκλάδες είχαν 3.079 νέες κατοικίες, έναντι 2.366 των Δωδεκανήσων και το 2005, 3.610 έναντι 3.427. Πρωταγωνιστικό ρόλο στη δόμηση έχουν κατά σειρά τα νησιά: Πάρος, Σύρος, Σαντορίνη, Νάξος, Μύκονος, Τήνος, ?νδρος, Τζιά, Μήλος και Αντίπαρος.

Η αυθαίρετη δόμηση εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους. Υπάρχει η κατ΄ εξοχήν αυθαίρετη, παράνομη δόμηση (χωρίς καμία άδεια από την πολεοδομία), υπάρχει επίσης η νόμιμη-παράνομη άδεια, που στην πράξη αλλοιώνει τις ισχύουσες πολεοδομικές διατάξεις, αξιοποιώντας διάφορα παραθυράκια που ενθαρρύνονται από ασάφειες, γενικολογίες και αλληλοεπικαλύψεις της νομοθεσίας, υπάρχει επίσης και η καταστρατήγηση της εγκεκριμένης άδειας, που οφείλεται κυρίως στην παντελή έλλειψη ελέγχου από τις πολεοδομικές αρχές. Έτσι παρατηρούνται διάφορες συνήθεις πρακτικές, π.χ. στις εκτός σχεδίου περιοχές, με αρτιότητα τα (4) στρέμματα, όπου επιτρέπεται η δόμηση 200 τ.μ., να κτίζονται τελικά 600-800 τ.μ. με τη μέθοδο της δόμησης (4) ξεχωριστών κτισμάτων των 50 υποτίθεται τ.μ., το καθένα εκ των οποίων διαθέτει υπόγειο 100-150 τ.μ., το οποίο αποκαλύπτεται εκ των υστέρων.
Όλοι βεβαίως γνωρίζουμε ότι ή έλλειψη ελέγχων από τα κατά τόπους πολεοδομικά γραφεία, εν μέρει οφείλεται στην υποστελέχωση των υπηρεσιών, εν μέρει όμως οφείλεται σε σκοπιμότητες και λαθροχειρίες, οι οποίες είναι αποτέλεσμα συμπαιγνίας μηχανικών της πολεοδομίας, μηχανικών-ιδιωτών και των ιδιοκτητών. Και αυτό το λέμε μετά λόγου γνώσεως, χωρίς φυσικά να γενικεύουμε και να ισοπεδώνουμε το σύνολο των υπηρεσιών και των υπηρετούντων υπαλλήλων. Αντίθετα πιστεύουμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων, υπηρετεί με ευσυνειδησία, εντιμότητα και ήθος και μάλιστα στις αντίξοες συνθήκες του νησιωτικού μας χώρου.
Όπως και να ΄χουν τα πράγματα το αποτέλεσμα της αυθαιρεσίας στις Κυκλάδες είναι εγκληματικό, γιατί μαζί με την υπερδόμηση δημιουργούν ανεπανόρθωτη ζημιά στο φυσικό περιβάλλον και στο απαράμιλλης ομορφιάς νησιωτικό τοπίο, συντελώντας στη μετατροπή των νησιών σε κακέκτυπο του αστικού χώρου.

Από τα λίγα στοιχεία που έχουμε μέχρι σήμερα, μόνο τα αυθαίρετα που δηλώθηκαν στους κατά τόπους ΟΤΑ, βάσει του νόμου 3212/2003, ανέρχονται σε εκατοντάδες, ενώ θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να είχαμε και τα στοιχεία των επιμέρους πολεοδομικών γραφείων, που σίγουρα θα έχουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το συνολικό αριθμό.
Οι ευθύνες είναι πολλές και μεγάλες, με μεγαλύτερη βέβαια την ευθύνη της κεντρικής εξουσίας. Ευθύνονται οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών, που άφησαν το νησιωτικό χώρο ανοχύρωτο, χωρίς θεσμοθετημένο πλαίσιο χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού και χωρίς ουσιαστική πολιτική βούληση για να λειτουργήσουν οι αρμόδιες υπηρεσίες. Ευθύνεται η Τοπική Αυτοδιοίκηση που ανέχθηκε τη συνέχιση αυτής της κατάστασης, νομιμοποίησε πολλές φορές την αυθαιρεσία κάνοντας τα στραβά μάτια ή παρέχοντας διευκολύνσεις (εγκρίσεις σύνδεσης με το ηλεκτρικό δίκτυο κλπ.). Ευθύνονται οι πολίτες, που στο όνομα της άμεσης εξυπηρέτησης τους, βολεύονται με τα παράθυρα της παρανομίας και συνεργούν σε ποικίλες συναλλαγές. Ευθύνονται οι μηχανικοί, οι πολεοδομίες κλπ.

Δημιουργείται έτσι και συντηρείται το πέπλο της σιωπής και της συνενοχής. Όταν δε, φθάνει η ώρα της δράσης (γκρέμισμα των αυθαιρέτων), όλοι σφυρίζουν αδιάφορα ή μεταθέτουν τις ευθύνες η μία υπηρεσία στην άλλη (το ΥΠΕΧΩΔΕ στις Ν.Α., η Ν.Α. στους Δήμους, στην Περιφέρεια και το κεντρικό κράτος, η Περιφέρεια στη Ν.Α. κ.ο.κ.).
Το πιο απίστευτο όλων, είναι οι διαδοχικές, κατά καιρούς νομοθετικές ρυθμίσεις με πρωτοβουλία των κυβερνήσεων (κυρίως προεκλογικά) για νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, στο όνομα της επίλυσης ενός τεράστιου κοινωνικού προβλήματος. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η νομιμοποίηση εκατοντάδων ή και χιλιάδων αυθαιρέτων, με αντίτιμο ίσως την καταβολή προς το κράτος ενός ελάχιστου, σε σχέση με τις επιπτώσεις, προστίμου, διαιωνίζοντας το δικαίωμα της παρανομίας και επιβραβεύοντας τους κάθε λογής αυθαιρετούντες.
Ο ισχυρισμός της Ν.Α. Κυκλάδων ότι, δεν μπόρεσε να ασκήσει την αρμοδιότητα της κατεδάφισης και πάταξης των αυθαιρέτων (παρ. 1, άρθρο 7 του Π.Δ. 267/1998), λόγω μη εκδήλωσης ενδιαφέροντος ή έλλειψης μηχανημάτων και του κατάλληλου εξοπλισμού, είναι μόνο η μισή αλήθεια, αφού όλοι έχουμε προσωπικές εμπειρίες χειρισμών που έγιναν και κυρίως δεν έγιναν.

Η επίκληση εξ άλλου της μετάθεσης της αρμοδιότητας κατεδάφισης από τη Ν.Α. στην Περιφέρεια, μπορεί να έχει κάποια αξία ( όπως αναφέρεται στην παρ. 8 του άρθρου 9 του Ν.3212/2003), όπου αν η αρμοδιότητα για την κατεδάφιση αυθαίρετων ανήκει στους ΟΤΑ α΄ ή β΄ βαθμού και δεν εφαρμοστεί σε προθεσμία εντός τριάντα ημερών, τότε η Περιφέρεια καθίσταται αποκλειστικά αρμόδια για την εκτέλεση της πράξης κατεδάφισης, δεν σημαίνει όμως, ότι πρέπει να χρησιμοποιείται ως άλλοθι για απαλλαγή ευθυνών ή και το αντίστροφο.
Γιατί π.χ. δεν θα μπορούσε να ισχύει η δυνατότητα σύναψης Προγραμματικών Συμβάσεων μεταξύ ΟΤΑ α΄ ή β΄ βαθμού είτε μεταξύ τους, είτε με την Περιφέρεια, για την άμεση κατεδάφιση των αυθαιρέτων, έτσι ώστε και ευέλικτα και γρήγορα να κινούνται οι διαδικασίες και να μην μετακυλίονται αενάως μεταξύ τους; Γιατί επίσης δεν θα μπορούσε επίσης να διασφαλιστεί η νομιμότητα των οικοδομών, μέσα από θεσμοθετημένη διαδικασία αυτοψίας σε τρία στάδια;